Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 czerwca 2013 r. w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa A. M.

przeciwko A. P. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu

z dnia 8 listopada 2012 r. sygn. akt I C 155/12

Sygnatura akt I ACa 121/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 8 listopada 2012 roku, wydanym w sprawie I C 155/12 Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny zasądził od pozwanego A. P. (1) na rzecz powoda A. M. kwotę 104 689 ,84 złotych z ustawowymi odsetkami od 21 marca 2012 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 8 852 złote tytułem zwrotu kosztów procesu .

Sąd Okręgowy poczynił następujące, niesporne między stronami, ustalenia faktyczne:

Prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 29 czerwca 2011 roku w sprawie III K 1 69/10 pozwany A. P. (2) został uznany za winnego tego , iż w okresie od 11 listopada 2009 roku do 23 listopada 2009 roku w W. i w P., działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, wspólnie i w porozumieniu z nieustalonymi osobami, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadził powoda A. M. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem tj. do wydania mu towaru w postaci mięsa drobiowego poprzez wprowadzenie w błąd, że w terminie ureguluje należności, przy czym nie miał zamiaru zapłacić za towar kwot, wynikających z odroczonego terminu płatności , w ten sposób że :



w dniu 13 listopada 2009 roku pobrał towar za kwotę 54 205 ,30 złotych , w tym 37. 913 ,71 złotych z odroczonym terminem płatności ;



w dniu 16 listopada 2009 roku pobrał towar za kwotę 51 532 ,96 złotych , w tym 41. 225 ,96 złotych z odroczonym terminem płatności ;



w dniu 17 listopada 2009 roku pobrał towar za kwotę 50 302,63 złotych, w tym 40. 242 ,1O złotych z odroczonym terminem płatności ;



w dniu 18 listopada 2009 roku pobrał towar za kwotę 54 005 ,99 złotych w tym 43. 205 ,99 złotych z odroczonym terminem płatności ;



w dniu 19 listopada 2009 roku pobrał towar za kwotę 49 419,40 złotych , w tym 419,40 złotych z odroczonym terminem płatności ;



w dniu 20 listopada 2009 roku pobrał towar za kwotę 63 120,98 złotych , w tym 53. 120,98 złotych z odroczonym terminem płatności;



w dniu 22 listopada 2009 roku pobrał towar za kwotę 35 328,90 złotych , w całości z odroczonym terminem płatności;



w dniu 23 listopada 2009 roku pobrał towar za kwotę 54 017,94 złotych , w całości z odroczonym terminem płatności

i łącznie nie wpłacił na szkodę powoda kwoty 344 474 ,98 zł, tj . za występek z art . 286 § 1 w związku z art . 294 § 1 kk w związku z art. 12 kk i za to na mocy art. 294 § 1 kk Sąd przyjmując, że doszło do rozporządzenia mieniem znacznej wartości, wymierzył mu karę dwóch lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby wynoszącej 5 lat.

Jednocześnie Sąd na mocy art . 46 § 1 kk orzekł wobec pozwanego obowiązek naprawienia szkody poprzez zapłatę na rzecz powoda kwoty 344 474 ,98 zł .

Skapitalizowane odsetki ustawowe liczone od dnia pobrania towaru przez pozwanego do dnia 21 marca 2012 roku wynoszą:



od kwoty 37 913,71 zł od dnia 13 listopada 2009 roku 11 599,52 zł ;



od kwoty 41 225 ,96 zł od dnia 16 listopada 2009 roku - 12 568,84 zł;



od kwoty 40.242 ,10 zł od dnia 17 listopada 2009 roku - 12 254 ,55 zł;



od kwoty 43 205 ,99 zł od dnia 18 listopada 2009 roku - 13 141,72 zł ;



od kwoty 39 4 19,40 zł od dnia 19 listopada 2009 roku 11 975,94 zł;



od kwoty 53 120,98 zł od dnia 20 listopada 2009 roku - 16 119,67 zł ;



od kwoty 35 328 ,90 zł od dnia 22 listopada 2009 roku - 1O 695 ,46 zł;



od kwoty 54 017,94 zł od dnia 23 listopada 2009 roku - 16 334,14 zł.

Łącznie na poczet zadłużenia pozwany przekazał powodowi 63. 458 ,72 zł.

Przy powyższych niespornych ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy uznał roszczenie powoda za uzasadnione i znajdujące oparcie w treści art . 415 kc.

Pozwany wyrządził powodowi szkodę w wysokości 344 474 ,98 zł .Ponieważ orzeczony środek karny na podstawie art . 46 kk ograniczony jest do rozmiaru rzeczywistej szkody wynikającej bezpośrednio z przestępstwa i nie obejmuje odsetek, to powodowi przysługuje roszczenie o ich zapłatę, liczonych od dnia wyrządzenia szkody przez pozwanego. Sytuacja prawna osoby na rzecz której orzeczono obowiązek naprawienia szkody jako środek karny z art . 46 kk nie może być gorsza od sytuacji osoby pokrzywdzonej na rzecz której takiego środka by nie orzeczono tym bardziej , że celem takiego wniosku jest wyłącznie żądanie orzeczenia przez sąd środka karnego , a więc zastosowania karnoprawnych konsekwencji popełnionego przestępstwa Z samej bowiem istoty środka karnego przewidzianego w art . 46 § 1 kk wynika jego penalny , represyjny charakter , dopiero w drugim rzędzie realizujący też funkcję kompensacyjną.

Ponadto treść art. 46 kk wskazuje na obowiązek naprawienia szkody wynikłej bezpośrednio z przestępstwa , co oznacza że w oparciu o ten przepis wyłączona jest możliwość uwzględnienia przy ustalaniu wysokości szkody tych składników i elementów szkody , które wynikły z następstw czynu w postaci odsetek. (zobacz: wyrok SN z 2011-02-01 Ili KK 243/10 Prokuratura i Prawo 2011/7-8/1 ).

Ponadto powód nie dochodził odsetek od kwoty zasądzonej w procesie karnym tytułem środka karnego , lecz odsetek od kwoty stanowiącej zobowiązanie pozwanego w stosunku do powoda w wysokości poniesionej szkody wyrządzonej przestępstwem , która to wysokość została ustalona w postępowaniu karnym, a odsetki należą się od daty popełnienia przestępstwa. Odsetki z chwilą powstania uzyskują bowiem niezależny byt od zobowiązania głównego i mogą być dochodzone odrębnie w procesie cywilnym , a orzeczenie obowiązku naprawienia szkody w postępowaniu karnym nie zamyka powodowi drogi do dalszego procesu cywilnego , jeżeli wszystkie jego roszczenia nie zostały przez sąd karny uwzględnione.

Wyrok z dnia 8 listopada 2012 roku zaskarżył w całości pozwany. Zarzucił wyrokowi naruszenie prawa materialnego tj. przepisów art. 455 k.c. w zw. z art. 61k.c. poprzez ich niezastosowanie oraz art. 415 k.c. i 481 § 1 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i uwzględnienie powództwa w całości .

Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

W uzasadnieniu apelacji wskazał, że wyrok karny skazujący pozwanego i orzekający o obowiązku naprawienia szkody nie wskazywał daty wykonania środka karnego tzn. daty spełnienia świadczenia pieniężnego, a powód nigdy nie wezwał pozwanego do zapłaty kwoty orzeczonej tytułem środka karnego w postaci naprawienia szkody. Przedmiotem przestępstwa był towar, nie środki pieniężne, a odsetki nie są elementem szkody i roszczeniami wypływającymi bezpośrednio z przestępstwa , lecz wynikają one z opóźnienia w spełnieniu świadczenia, do którego sprawca jako dłużnik staje się zobowiązany na skutek dokonania przestępstwa przeciwko mieniu, mającemu określoną wartość wyrażoną w pieniądzu. Apelujący przedstawił pogląd, że w razie zaboru czy tez przestępnego rozporządzenia rzeczą , jak w wypadku oszustwa rzeczy ruchomych, odsetki przysługują od dnia wezwania do zapłaty kwoty stanowiącej równowartość zabranego przedmiotu.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył :

Apelacja podlegała oddaleniu jako pozbawiona uzasadnionych podstaw prawnych ( art. 385 k.p.c.)

Okoliczności faktyczne w niniejszej sprawie nie są sporne między stronami i nie budzą zastrzeżeń. Rozstrzygnięcie problemu prawnego, jaki wyniknął z rozbieżnych stanowisk stron, wymaga analizy charakteru zobowiązania ciążącego na pozwanym , jako osobie zobowiązanej do naprawienia szkody i określenia momentu, od którego zasadne jest przyjęcie , że pozwany pozostawał w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia.

Wyrok karny skazujący, jaki zapadł w stosunku do A. P. (2) w sprawie III K 169/10, zawiera w swej treści orzeczenie środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody poprzez zapłatę na rzecz powoda kwoty 344.474, 98 zł .

Wysokość szkody ustala się procesie karnym przy zastosowaniu przepisów prawa cywilnego. W wyroku z dnia 1 lutego 2011 roku wydanym w sprawie III KK 243/10 (Biul.PK 2011 nr 5 poz. 14 oraz w wyroku z dnia 4 lutego 2002 roku II KKN 385/01 –Baza LEX 53028) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody jest ograniczony jedynie do rozmiary szkody rzeczywistej wynikłej z przestępstwa i nie obejmuje odsetek, stanowiących element szkody wynikłej z następstw czynu sprawcy. Sposób naprawienia szkody winien być zasadniczo określany w oparciu o przepisy prawa cywilnego.

W razie skazania na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania sąd może orzec obowiązek naprawienia szkody na podstawie art. 46 kk, jako środek karny albo na podstawie art. 72 § 2 k.k., jako środek probacyjny. W pierwszym przypadku wyrok staje się wykonalny i wymagalny w zakresie orzeczenia o obowiązku naprawienia szkody już z chwilą uprawomocnienia. Sąd nie jest w tym przypadku uprawniony do wskazywania terminu naprawienia szkody. Natomiast obowiązek naprawienia szkody orzeczony w trybie art. 72 § 2 k.k. ma charakter środka probacyjnego i staje się wymagalny dopiero wraz z upływem okresu próby. Wyrok orzekający o obowiązku naprawienia szkody nie ma powagi rzeczy osądzonej ani co do roszczeń, o których nie orzeczono , ani co do tych, o których orzeczono, lecz nie po myśli pokrzywdzonego. W tym wypadku otwarta pozostaje droga dochodzenia roszczeń w późniejszym postępowaniu cywilnym. Zbędne jest wyznaczanie terminu wywiązania się z obowiązku naprawienia szkody (vide wyrok S.A. w Katowicach z dnia 21 grudnia 2000 roku II AKa 338/00 Orz.Prok.i Pr 2001 Nr 10,poz. 20 , Natalia Kłączyńska Kodeks karny- Komentarz do art. 46 k.k. w Systemie Informacji Prawnej LEX ) .

Nie budzi też wątpliwości, że sytuacja prawna osoby na rzecz której orzeczono obowiązek naprawienia szkody jako środek karny z art . 46 kk nie może być gorsza od sytuacji osoby pokrzywdzonej na rzecz której takiego środka by nie orzeczono tym bardziej , że celem takiego wniosku jest wyłącznie żądanie orzeczenia przez sąd środka karnego, a więc zastosowania karnoprawnych konsekwencji popełnionego przestępstwa

Jak podkreślił apelujący przedmiotem przestępstwa był towar, nie środki pieniężne, a odsetki nie są elementem szkody i roszczeniami wypływającymi bezpośrednio z przestępstwa , lecz wynikają one z opóźnienia w spełnieniu świadczenia, do którego sprawca jako dłużnik staje się zobowiązany na skutek dokonania przestępstwa przeciwko mieniu, mającemu określoną wartość wyrażoną w pieniądzu i wobec tego odsetki przysługują dopiero od dnia wezwania do zapłaty kwoty stanowiącej równowartość zabranego przedmiotu.

Z tym poglądem co do zasady należy się zgodzić . Musi on jednak jeszcze uwzględniać charakter zobowiązania i okoliczności popełnienia przestępstwa, czego apelujący do końca nie czyni.

Sąd Okręgowy wskazał, że powód nie dochodził odsetek od kwoty zasądzonej w procesie karnym tytułem środka karnego , lecz odsetek od kwoty stanowiącej zobowiązanie pozwanego w stosunku do powoda w wysokości poniesionej szkody wyrządzonej przestępstwem , która to wysokość została ustalona w postępowaniu karnym.

W kwestii początku biegu odsetek w przypadku wynagrodzenia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym jeszcze pod rządami kodeksu zobowiązań uznawano, że odsetki od zasądzonej kwoty przysługują dopiero od dnia wezwania dłużnika do zapłaty. W braku wcześniejszego wezwania za datę, od której możne było skutecznie żądać odsetek przyjmowano datę doręczenia dłużnikowi odpisu pozwu. Wskazywano, że w przypadku odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia określenie szkody zależy od wielu czynników , których dłużnik nie zna i dopóki wierzyciel nie oznaczy wysokości odszkodowania i nie wezwie dłużnika do zapłaty dopóty nie opóźnia się on ze spełnieniem świadczenia i nie jest zobowiązany do zapłaty odsetek. Te wywody operowały szerokim pojęciem czynu niedozwolonego, pod które podpadały najróżniejsze stany faktyczne . W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 23 stycznia 1964 roku VI KO 14/63(OSNKW 1964/5/69 Sąd Najwyższy wskazał, że w razie zasądzenia odszkodowania na podstawie art. 331 ¹ § 1 k.p.k. odsetki liczą się od daty wyrządzenia szkody ,w innych zaś wypadkach -od daty doręczenia aktu oskarżenia.

Sąd Najwyższy podkreślał, że wierzyciel może żądać odsetek od należnych mu sum pieniężnych, gdy to wynika z umowy, zwyczaju lub ustawy( art. 86 k.z. ) W przypadku zagarnięcia kwoty pieniędzy termin spełnienia świadczenia wynika z natury (właściwości) zobowiązania. Dłużnik zagarniający pieniądze wie, że należą one do kogo innego , z istoty więc z zagarnięcia pieniędzy wynika, że sprawca jest w zwłoce już od dnia popełnienia przestępstwa i że nie zachodzi potrzeba wezwania go do ich zwrotu, aby uczynić mu skuteczny zarzut, że opóźnia się ze spełnieniem świadczenia .

(vide uchwała Sąd Najwyższego 7 sędziów –zasada prawna z dnia 22 września 1970 roku III PZP 18/70 -OCNCP 1971-1-5)

Zaprezentowany w powołanej uchwale pogląd zyskał aprobatę judykatury i przyjmowany jest do dziś. W wyroku z dnia 30 marca 1998 roku w sprawie III CKN 330/97 Sąd Najwyższy wskazał, że w razie wyrządzenia szkody poprzez zagarnięcie rzeczy ruchomych wierzyciel może żądać odsetek od kwoty stanowiącej równowartość zagarniętych rzeczy od daty wezwania o zapłatę tej kwoty. W sprawie tej w grę wchodziło naprawienie szkody z tytułu przywłaszczenia wyrobów gotowych i maszyn szwalniczych na szkodę określonej osoby. W uzasadnieniu swego stanowiska Sad Najwyższy podkreślił, że odsetki pełnią funkcję odszkodowania za opóźnienie dłużnika w wykonaniu zobowiązania pieniężnego. Zobowiązanie pieniężne może przy tym mieć charakter pierwotnie pieniężny lub formę naprawienia szkody. Określenie kiedy dłużnik jest w opóźnieniu wynika z art. 455 k.c. W pierwszej kolejności decyduje ustalony przez strony termin spełnienia świadczenia lub właściwość zobowiązania , w razie braku tych przesłanek decyduje wezwanie dłużnika do wykonania zobowiązania. Wymagalność roszczenia nie jest jednak jednoznaczna z opóźnieniem dłużnika, dlatego też stan opóźnienia pojawia się dopiero wtedy, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela . Wyjątek ma miejsce gdy chodzi o zabór pieniędzy. Wówczas to odsetki mogą być żądane od daty wyrządzenia szkody. Jest to wyjątek uzasadniony właściwością zobowiązania. Ponieważ w rozpatrywanej przez Sąd Najwyższy sprawie chodziło o zagarnięcie wyrobów gotowych i maszyn szwalniczych to w grę wchodziło jeszcze roszczenie windykacyjne. Żądanie pieniężne było drugim w kolejności i dopiero od wezwania do zapłaty rozpoczął się bieg odsetek

Warto także sięgnąć do wyroku Sąd Apelacyjnego w Krakowie z dnia 29 czerwca 2000 roku w sprawie II AKa 105/00 (-KZS 2000/7-8/41), w którym Sąd przyjął, że odsetki od kwoty stanowiącej wartość szkody wyrządzonej przestępstwem należą się uprawnionemu od daty przestępstwa.

Na gruncie rozpatrywanej sprawy Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku zbieżnym ze stanowiskiem Sądu Okręgowego i uznał ,że właściwość zobowiązania przesądza także o możliwości żądania odsetek od daty wyrzą ^dzenia szkody. Odsetki pełnią tu funkcję odszkodowania. Z treści opisu czynu w wyroku karnym skazującym wynika, że pozwany- w wykonaniu z góry powziętego zamiaru- doprowadził powoda do wydania mu mięsa drobiowego, przy czym nie miał zamiaru zapłacić kwot wynikających z odroczonego terminu płatności, a wnikały one wprost z faktur znajdujących się w aktach, wystawianych wraz z wydawanym towarem, odbieranych i podpisywanych przez pozwanego. Wartość towaru, który pozwany odebrał , a za który nie miał zamiaru zapłacić była znana od samego początku, od momentu wydania mięsa i to pozwala przyjąć, że można tu zastosować- gdy chodzi o początek biegu odsetek- argumentację analogiczną do zagarnięcia pieniędzy. Pozwany pobrał towar o znanej sobie wartości, wprowadzając powoda w błąd, a w rzeczywistości nie miał zamiaru za niego zapłacić. . Był więc w opóźnieniu od daty wyrządzenia czynu. Data wezwania do zapłaty nie może tu być w tej sprawie kryterium decydującym.

Sposób wyliczenia odsetek nie budził wątpliwości . Zestawienie należności z poszczególnych faktur nie było kwestionowane przez stronę pozwaną i nie budziło wątpliwości Sądu Okręgowego i Apelacyjnego.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanego i na podstawie przepisu art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 k.p.c. obciążył pozwanego kosztami zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym ( ustalonymi co do wysokości zgodnie z § 6 pkt.6w zw. z § 12ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu ( Dz. U. Nr 163, poz.1349 ze zm.).

Zarządzenie : odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć zgodnie z wnioskiem