Pełny tekst orzeczenia

147/2/B/2014

POSTANOWIENIE
z dnia 4 marca 2014 r.
Sygn. akt Ts 88/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Wojciech Hermeliński,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej T.T. w sprawie zgodności:
art. 6, art. 180 § 2 oraz art. 226 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

1. W sporządzonej we własnym imieniu skardze konstytucyjnej, wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 6 marca 2013 r. (data prezentaty), radca prawny T.T. zarzucił niezgodność art. 6, art. 180 § 2 oraz art. 226 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) – „w zakresie, w jakim ogranicza realizację prawa do obrony oskarżonego, będącego radcą prawnym, związanego tajemnicą zawodową, poprzez brak możliwości zwolnienia przez sąd z obowiązku jej dochowania na wniosek samego oskarżonego” – z art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji.

2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym:

2.1. Skarżący, będący oskarżonym o przestępstwo z art. 18 § 1 w związku z art. 296 § 2 i 3 w związku z art. 12 oraz z art. 286 § 1 w związku z art. 272 i art. 273 w związku z art. 11 § 2 i w związku z art. 12 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.), w toku postępowania przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu o sygn. akt III K 148/12 wnioskami z 31 października 2012 r. oraz 9 listopada 2012 r. zwrócił się do tego sądu o zwolnienie go z tajemnicy zawodowej radcy prawnego poprzez wyrażenie zgody na wykorzystanie w sprawie dokumentów wymienionych we wskazanych wnioskach.

2.2. Na rozprawie przeprowadzonej 9 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu – III Wydział Karny dwoma postanowieniami nie uwzględnił wniosków skarżącego, opierając swoje rozstrzygnięcia na art. 6 k.p.k. w związku z art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. Nr 19, poz. 1450, ze zm.; dalej: u.r.p.), gdyż uznał wnioski te za bezprzedmiotowe. W uzasadnieniu sąd wskazał, że skarżący występuje w sprawie w charakterze oskarżonego, to zaś tworzy szczególną sytuację procesową, gdzie jest on uprawniony do ujawnienia – w zakresie niezbędnym z uwagi na potrzeby jego obrony – okoliczności, na które rozciąga się obowiązek zachowania tajemnicy, a z mocy prawa skarżący może – bez narażania się na odpowiedzialność dyscyplinarną korporacji, do której należy – ujawnić okoliczności, jakie uzna za istotne z uwagi na potrzeby swojej obrony. Jednocześnie sąd zwrócił uwagę, że wskazywane przez skarżącego dowody z dokumentów (powołanych w jego wnioskach z 31 października 2012 r. i 9 listopada 2012 r.), o ile nie dotyczą dokumentów znajdujących się już w aktach sprawy, odnoszą się do dokumentów sporządzonych przez skarżącego lub pozostają w jego posiadaniu; stąd przeprowadzenie tych dowodów w procesie przy zastosowaniu procedury z art. 226 w związku z art. 180 § 2 k.p.k. możliwe byłoby wyłącznie w celu weryfikacji wiarygodności wersji podawanej przez skarżącego lub ewentualnie innych oskarżonych w sprawie. Tymczasem przed przeprowadzeniem tych dowodów, w szczególności wyjaśnień samego skarżącego jako podstawowego źródła dowodowego, orzekanie o tajemnicy zawodowej i wykorzystaniu dokumentów było przedwczesne.

2.3. Postanowieniem z 28 listopada 2012 r. (sygn. akt II AKz 580/12 oraz II AKz 592/12) Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – II Wydział Karny, na podstawie art. 430 § 1 k.p.k., pozostawił bez rozpoznania zażalenia skarżącego na postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu w sprawie nieuwzględnienia wniosków skarżącego. W uzasadnieniu swojego orzeczenia sąd stwierdził, że w sprawie nie było podstaw prawnych do zaskarżenia obu postanowień z 9 listopada 2012 r. Na marginesie sąd stwierdził, że w obowiązującym stanie prawnym skarżący, korzystając ze swojego prawa do obrony, nie działałby w sprzeczności z art. 6 ust. 3 u.r.p.

2.4. Na powyższe orzeczenie skarżący wniósł zażalenie. Postanowieniem z 16 stycznia 2013 r. (sygn. akt II AKz 622/12) Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – II Wydział Karny utrzymał zaskarżone postanowienie w mocy na podstawie art. 437 § 1 w związku z art. 430 § 1 k.p.k. W uzasadnieniu Sąd podzielił zapatrywanie prawne przedstawione w postanowieniu z 28 listopada 2012 r.

3. W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej – poza zarzuceniem kwestionowanym przepisom k.p.k. naruszenia konstytucyjnej zasady proporcjonalności, prawa do obrony oraz prawa do sądu – skarżący przedstawił polemikę z wydanymi wobec niego orzeczeniami proceduralnymi.

4. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 27 marca 2013 r. skarżący został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi przez: (1) nadesłanie dokumentu potwierdzającego uprawnienie skarżącego do samodzielnego sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej; (2) uzasadnienia zarzutu naruszenia art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji przez art. 6 k.p.k.; (3) uzasadnienia zarzutu naruszenia art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji przez art. 180 § 2 k.p.k.; (4) uzasadnienia zarzutu naruszenia art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji przez art. 226 k.p.k.

5. We wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 11 kwietnia 2013 r. (data nadania) piśmie procesowym skarżący rozwinął argumentację dotyczącą niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów. Do pisma załączył kopie legitymacji radcy prawnego oraz zaświadczenia o wpisie na listę radców prawnych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy odpowiada ona określonym przez prawo wymogom.

2. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że analizowana skarga konstytucyjna nie spełnia konstytucyjnych i ustawowych kryteriów warunkujących jej merytoryczne rozpoznanie.

3. Przedmiotem skargi konstytucyjnej skarżący uczynił trzy przepisy formalnego prawa karnego, które stanowią odpowiednio: „Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć” (art. 6 k.p.k.); „Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej lub dziennikarskiej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie” (art. 180 § 2 k.p.k.); „W kwestii wykorzystania dokumentów zawierających informacje niejawne lub tajemnicę zawodową, jako dowodów w postępowaniu karnym, stosuje się odpowiednio zakazy i ograniczenia określone w art. 178-181. Jednakże w postępowaniu przygotowawczym o wykorzystaniu, jako dowodów, dokumentów zawierających tajemnicę lekarską decyduje prokurator” (art. 226 k.p.k.).
W związku z powyższym należało ustalić związek zaskarżonych przepisów z postanowieniem Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu – II Wydział Karny z 16 stycznia 2013 r. (sygn. akt II AKz 622/12), które skarżący wskazał jako orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 46 ust. 1 ustawy o TK.

4. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, prawo złożenia skargi konstytucyjnej przysługuje każdemu, czyje konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone w wyniku wydania w jego sprawie ostatecznego rozstrzygnięcia, opartego na niezgodnym z Konstytucją przepisie ustawy lub innego aktu normatywnego. Przesłanki dopuszczalności rozpoznania zarzutów przedstawionych w skardze konstytucyjnej zostały doprecyzowane w art. 46-48 ustawy o TK. W myśl art. 46 ust. 1 tejże ustawy, skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Skarga – poza wymaganiami dotyczącymi pisma procesowego – powinna zawierać m.in. dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją. Wyrok, decyzję lub inne rozstrzygnięcie wydane na podstawie zakwestionowanego aktu normatywnego załącza się do skargi (art. 47 ust. 2 ustawy o TK).

4.1. Wyczerpanie drogi prawnej jest warunkiem koniecznym z punktu widzenia subsydiarności skargi konstytucyjnej. Tradycyjnie rozumiane jest ono w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego jako skorzystanie przez skarżącego z przysługujących zwyczajnych środków odwoławczych. Innymi słowy, skarżący musi w toku instancji wykorzystać dostępne mu zwykłe środki prawne, zapobiegające uzyskaniu przez orzeczenie waloru prawomocności. Jak zauważył Trybunał w postanowieniu z 17 grudnia 2009 r. o sygn. Ts 68/08: „oznacza to, z jednej strony, że skarga konstytucyjna jest niedopuszczalna, jeżeli orzeczenie stało się prawomocne wskutek zaniechania wniesienia zwykłego środka zaskarżenia lub nie został on rozpoznany z przyczyn formalnych leżących po stronie skarżącego; z drugiej zaś – że prawo wniesienia skargi konstytucyjnej powstaje z chwilą doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku lub postanowienia, nawet jeżeli – w danych okolicznościach – możliwe byłoby jego wzruszenie przy pomocy środków nadzwyczajnych: skargi kasacyjnej czy skargi o wznowienie postępowania” (OTK ZU nr 6/B/2009, poz. 449). Uprawomocnienie nadaje rozstrzygnięciu walor ostateczności w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Równocześnie jednak utrwalone orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego przyjmuje, że w pojęciu wyczerpania drogi prawnej nie mieszczą się próby wnoszenia przez skarżącego środków prawnych, które w świetle obowiązującego prawa mu nie przysługują (zob. postanowienia TK z 16 marca 2005 r., SK 41/03, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 31 oraz 11 października 2006 r. i 5 lutego 2007 r., Ts 116/06, OTK ZU nr 1/B/2007, poz. 50 i 51). Próby takie nie mają też wpływu na bieg trzymiesięcznego terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej (zob. postanowienie TK z 15 czerwca 2011 r., Ts 194/09, OTK ZU nr 6/B/2011, poz. 422).

4.2. Podsumowując – aby uznać skargę konstytucyjną za dopuszczalną, musi występować ścisła relacja (związek) pomiędzy treścią orzeczenia, zaskarżonym przepisem aktu normatywnego a postawionym zarzutem niezgodności tego przepisu z określoną normą konstytucyjną.

4.3. Skarżący w niniejszej sprawie zakwestionował regulacje prawa procesowego w zakresie, w jakim ograniczają – jego zdaniem – realizację prawa do obrony oskarżonego, będącego radcą prawnym, związanego tajemnicą zawodową, poprzez brak możliwości zwolnienia przez sąd z obowiązku jej dochowania na wniosek samego oskarżonego.
Tymczasem wskazane przez skarżącego postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 16 stycznia 2013 r. (sygn. akt II AKz 622/12) oraz utrzymane w mocy przez to orzeczenie postanowienie tego sądu z 28 listopada 2012 r. (sygn. akt II AKz 580/12 oraz II AKz 592/12) dotyczyły jedynie kwestii dopuszczalności zaskarżenia obu postanowień Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 9 listopada 2012 r. (sygn. akt III K 148/12), w których nie uwzględniono wniosku skarżącego o zwolnienie go z zachowania tajemnicy zawodowej radcy prawnego. Podstawą prawną orzeczenia z 28 listopada 2012 r. był art. 430 § 1 k.p.k., a orzeczenia z 16 stycznia 2013 r. – art. 437 § 1 w związku z art. 430 § 1 k.p.k.; w obu bowiem przypadkach Sąd Apelacyjny we Wrocławiu stwierdził, że postanowienia Sądu Okręgowego we Wrocławiu nie mieściły się w hipotezie art. 459 § 1 i 2 k.p.k., tj. z mocy ustawy nie przysługiwał od nich żaden środek zaskarżenia.
Z powyższego wynika zatem, że rozstrzygnięciem zapadłym na podstawie zaskarżonych w analizowanej skardze konstytucyjnej przepisów były wydane przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu na rozprawie przeprowadzonej 9 listopada 2012 r. dwa postanowienia w sprawie nieuwzględnienia wniosków skarżącego. Natomiast art. 6, art. 180 § 2 i art. 226 k.p.k. nie były normatywną podstawą dwóch postanowień wrocławskiego Sądu Apelacyjnego, z którymi skarżący wiąże naruszenie swoich konstytucyjnych praw i wolności. Przepisy te nie determinowały bowiem treści tych rozstrzygnięć.

4.4. Dla merytorycznej oceny zarzutów skarżącego konieczne było zatem wniesienie (w terminie trzech miesięcy od ogłoszenia przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu na rozprawie przeprowadzonej 9 listopada 2012 r. swoich postanowień) skargi do Trybunału Konstytucyjnego (czyli do 9 lutego 2013 r.). Skarga konstytucyjna została natomiast wniesiona dopiero 6 marca 2013 r. Należy przy tym stwierdzić, że wniesienie przez skarżącego zażalenia na postanowienia Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 9 listopada 2012 r. było prawnie irrelewantne dla obliczania terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Dla biegu tego terminu nie ma też znaczenia poczynienie, niejako „na marginesie”, przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w uzasadnieniach swoich postanowień z 28 listopada 2012 r. oraz 16 stycznia 2013 r. uwag odnośnie do bezzasadności wniosku skarżącego o zwolnienie go z tajemnicy zawodowej radcy prawnego. Oba orzeczenia tego sądu w warstwie procesowej dotyczyły bowiem jedynie stwierdzenia niedopuszczalności zaskarżenia postanowień z 9 listopada 2012 r. W tym kontekście można mówić zatem jedynie o „wtórności” przywołanych orzeczeń względem rozstrzygnięć z 9 listopada 2012 r. Oczywistym jest bowiem, że to postanowienia wrocławskiego Sądu Okręgowego wykazują najściślejszy związek z zarzutem naruszenia prawa do sądu i obrony, mają zdecydowanie najdonioślejsze znaczenie dla istoty sprawy i jednoznacznie ustaliły jej stan prawny (por. postanowienie TK z 29 stycznia 2013 r., SK 36/12, OTK ZU nr 1/A/2013, poz. 15).

W związku z powyższym – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej z powodu niedopuszczalności orzekania.