Ts 135/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
189/3/B/2014
POSTANOWIENIE
z dnia 17 czerwca 2014 r.
Sygn. akt Ts 135/12
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Piotr Tuleja,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej S.J. w sprawie zgodności:
art. 105 pkt 10 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz. U. z 2013 r. poz. 1404, ze zm.) z art. 24, art. 60, art. 65 ust. 1 i art. 67 ust. 2 w zw. z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 42 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 4 czerwca 2012 r. reprezentowany przez pełnomocnika S.J. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność z Konstytucją art. 105 pkt 10 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz. U. z 2013 r. poz. 1404, ze zm.; dalej: u.s.c.). Wobec zaskarżonego przepisu u.s.c. skarżący sformułował zarzut niezgodności z art. 24, art. 60, art. 65 ust. 1 oraz art. 67 ust. 2 w zw. z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 42 ust. 3 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Dyrektor Izby Celnej w Białej Podlaskiej, po ponownym rozpatrzeniu sprawy dotyczącej zwolnienia ze służby, decyzją z 2 listopada 2010 r. (nr 300000-IKAW-180-708/09) zwolnił skarżącego ze służby w Izbie Celnej w Białej Podlaskiej – Urząd Celny w Białej Podlaskiej. Jako podstawę prawną tego rozstrzygnięcia organ administracji wskazał art. 105 pkt 10 u.s.c. Decyzja ta została następnie utrzymana w mocy decyzją Szefa Służby Celnej z 1 lutego 2011 r. (nr SC6/0341/362/UOC/3763/2010). Skargę skarżącego na decyzję organu odwoławczego oddalił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z 31 maja 2011 r. (sygn. akt II SA/Wa 770/11). W ocenie sądu I instancji w sprawie skarżącego spełnione zostały wszystkie przesłanki określone w art. 105 pkt 10 u.s.c. Sąd podkreślił, że przedmiotem oceny organów Służby Celnej stosujących ten przepis nie mógł być sposób prowadzenia postępowania karnego wobec skarżącego, organy te zaś – podejmując decyzję o zwolnieniu – nie przekroczyły granic uznania administracyjnego. Skarga kasacyjna skarżącego od wyroku sądu I instancji została oddalona wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 lutego 2012 r. (sygn. akt I OSK 1965/11).
Uzasadniając zarzuty skargi konstytucyjnej, skarżący poddał szczegółowej analizie treść przepisów Konstytucji mających stanowić podstawę skargi. W odniesieniu do art. 24 Konstytucji skarżący wyjaśnił, że wynikająca z zaskarżonego przepisu u.s.c. możliwość zwolnienia funkcjonariusza Służby Celnej koliduje z konstytucyjną zasadą, zgodnie z którą praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Podkreślił, że racjonalny prawodawca powinien odmiennie unormować problem dalszych losów (po upływie 12-miesięcznego okresu zawieszenia) funkcjonariuszy, wobec których prowadzone jest postępowanie karne. Skarżący postuluje w związku z tym zastąpienie uznaniowego mechanizmu zwolnienia regulacją konkretną, wskazującą – przykładowo – że „zwolnienie jest możliwe w przypadku aresztowania tymczasowego”. W ocenie skarżącego gwarancyjny mechanizm domniemania niewinności powinien znajdować szersze zastosowanie aniżeli tylko w odniesieniu do procesu karnego. W związku z czym skarżący wskazuje na zasadność uwzględnienia także art. 42 ust. 3 Konstytucji jako niesamoistnego wzorca kontroli art. 105 pkt 10 u.s.c. W kontekście art. 60 Konstytucji skarżący podniósł, że treścią prawa wyrażonego w tym przepisie jest m.in. wymóg ustawowego określenia kryteriów i procedury zwalniania ze służby, wykluczających dowolność i uznaniowość działania władz publicznych. Skarżący odniósł się również do wolności statuowanych w art. 65 ust. 1 Konstytucji, którego naruszenie upatruje w konieczności podjęcia starań o znalezienie innego – niż Służba Celna – miejsca pracy. Zdaniem skarżącego mająca źródło w art. 105 pkt 10 u.s.c. ingerencja w wolność wyboru i wykonywania zawodu nie realizuje przesłanek wynikających z zasady proporcjonalności ograniczania wolności i praw (art. 31 ust. 3 Konstytucji), a ponadto godzi w istotę jego praw. Skarżący powołał również art. 67 ust. 2 Konstytucji jako wzorzec kontroli zaskarżonego unormowania u.s.c. Podkreślił, że zastosowanie art. 105 pkt 10 u.s.c. powoduje definitywne rozwiązanie stosunku służbowego funkcjonariusza, a w konsekwencji także utratę prawa do wynagrodzenia. Z tych względów – zdaniem skarżącego – regulacja u.s.c. narusza również prawo do zabezpieczenia społecznego z uwagi na jedynie okresowy charakter zasiłku dla bezrobotnych.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji korzystanie przez skarżącego ze skargi konstytucyjnej uzależnione jest od dopełnienia wymogów przewidzianych w ustawie. Precyzująca je ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) nałożyła na skarżącego szereg powinności. Do podstawowych należy poprawne określenie podstawy skargi przez wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone przez przepis będący przedmiotem wniesionej skargi konstytucyjnej (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK). Należy podkreślić, że prawidłowe wykonanie tego obowiązku polegać musi nie tylko na wskazaniu konkretnych, wyrażonych w Konstytucji wolności lub praw, ale również na przedstawieniu szczegółowych argumentów uprawdopodabniających zarzut niezgodności kwestionowanego przepisu z unormowaniami konstytucyjnymi, które prawa te statuują.
Określając podstawę swojej skargi, skarżący wskazał art. 24, art. 60, art. 65 oraz art. 67 ust. 2 Konstytucji jako przepisy, które samodzielnie winny stanowić podstawę skargi. Odwołanie się przez skarżącego do art. 42 ust. 3 Konstytucji nastąpiło natomiast w sposób pośredni; skarżący zastrzegł, że przepis ten nie jest samoistną podstawą wniesionej skargi konstytucyjnej.
Odniesienie się do zarzutów skarżącego należy poprzedzić nawiązaniem do dotychczasowego orzecznictwa, którego przedmiotem były unormowania determinujące status prawny funkcjonariuszy Służby Celnej, w tym także dotyczące problematyki zwolnienia ze służby (por. wyroki Trybunału Konstytucyjnego z: 19 października 2004 r., K 1/04, OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 93 i 13 lutego 2007 r., K 45/05, OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 10). Sformułowane wówczas przez Trybunał stanowisko co do adekwatności niektórych unormowań Konstytucji do oceny przepisów dotyczących statusu funkcjonariuszy Służby Celnej nie może pozostać bez wpływu na kwalifikację zarzutów skarżącego. Dotyczy to zwłaszcza tych przepisów Konstytucji, które skarżący również wskazał jako podstawę kontroli art. 105 pkt 10 u.s.c.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego nie jest zatem prawidłowe konstruowanie podstawy skargi konstytucyjnej w oparciu o art. 24 Konstytucji. Wyrażona w tym przepisie ogólna zasada ochrony pracy ma charakter przedmiotowy, adresowana jest do organów władzy publicznej i jako taka samodzielnie nie może być uznana za właściwy wzorzec kontroli art. 105 pkt 10 u.s.c. Bez niezbędnego doprecyzowania, jakiej treści prawa podmiotowe znajdują w niej swoje źródło normatywne, nie może być uznana za prawidłowy wzorzec kontroli przepisów kwestionowanych za pomocą skargi konstytucyjnej (por. postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z: 3 kwietnia 2007 r., SK 85/06, OTK ZU nr 4/A/2007, poz. 40 i 15 stycznia 2013 r., SK 21/12, OTK ZU nr 1/A/2013, poz. 12).
W odniesieniu do art. 42 ust. 3 Konstytucji i wyrażonej w tym przepisie zasady domniemania niewinności Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że unormowanie to nie może być – nawet pośrednio (jak sugeruje skarżący) – adekwatnym wzorcem kontroli art. 105 pkt 10 u.s.c. Zarówno treść kwestionowanego przepisu u.s.c., jak i wydane na jego podstawie orzeczenia, nie wykazują merytorycznego związku z zasadą statuowaną w art. 42 ust. 3 Konstytucji. Organy Służby Celnej nie rozstrzygały w żadnej mierze o problemie odpowiedzialności karnej skarżącego. Problem ten był przedmiotem odrębnego postępowania, prowadzonego przed właściwymi organami.
W ocenie Trybunału w analizowanej skardze konstytucyjnej adekwatnymi wzorcami kontroli art. 105 pkt 10 u.s.c. nie mogą być również art. 65 ust. 1 i art. 67 ust. 2 Konstytucji. Pierwszy ze wskazanych przepisów wyraża wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy, drugi – przysługujące obywatelowi pozostającemu bez pracy nie z własnej woli i niemającemu innych środków utrzymania prawo do zabezpieczenia społecznego. W odniesieniu do praw podmiotowych wyrażonych w powołanych wyżej przepisach Konstytucji ponownie należy stwierdzić, że nie pozostają one w bezpośrednim merytorycznym związku ze sprawą, w związku z którą skarżący wystąpił ze skargą konstytucyjną. Zdaniem Trybunału nie można bowiem przyjąć, że decyzja o zwolnieniu skarżącego ze służby determinuje któryś z elementów normatywnych wolności statuowanej w art. 65 ust. 1 Konstytucji. W szczególności trudno uznać, że naruszeniem wolności wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy jest (podkreślana w skardze) konieczność poszukiwania przez skarżącego innego zatrudnienia. Tym bardziej nie można przyjąć, że zaskarżone unormowanie i wydane na jego podstawie akty zastosowania prawa wpływają bezpośrednio na status prawny skarżącego jako adresata prawa gwarantowanego w art. 67 ust. 2 Konstytucji. Dla dopuszczalności uznania tych unormowań Konstytucji za prawidłową podstawę wniesionej skargi konstytucyjnej nie jest wystarczające wykazanie samego tylko związku sytuacji faktycznej, w której znalazł się skarżący, z możliwym (potencjalnym) zakresem zastosowania tych konstytucyjnych wolności lub praw. W odniesieniu do art. 65 ust. 1 Konstytucji trzeba ponadto zauważyć, że zastosowanie zaskarżonego przepisu u.s.c. nie przesądziło jeszcze w sposób władczy o wyłączeniu w stosunku do skarżącego możliwości skorzystania z praw podmiotowych wyrażonych w tym przepisie, także w kontekście ewentualnego ponownego zatrudnienia w Służbie Celnej.
Jak ustalił Trybunał, analizowana skarga konstytucyjna nie spełnia wymogu określonego w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK także w odniesieniu do wzorca kontroli wywodzonego z art. 60 w zw. z art. 2 Konstytucji. Istotę niezgodności art. 105 pkt 10 u.s.c. z tymi przepisami Konstytucji skarżący upatruje w oparciu decyzji o zwolnieniu funkcjonariusza ze służby na mechanizmie uznania administracyjnego, z czym wiąże także zarzut arbitralności organów stosujących kwestionowaną regulację. Tak sformułowany zarzut należy jednak ocenić jako oczywiście bezzasadny. W odniesieniu do samej instytucji uznania towarzyszącego podejmowaniu rozstrzygnięć przez organy administracji publicznej należy odwołać się do poglądu wypowiedzianego już w orzecznictwie Trybunału (zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 3 czerwca 2003 r., K 43/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 49). Zgodnie z jego treścią „uznanie jest szczególną formą upoważnienia przez ustawę organów administracji państwowej do określonego zachowania się – działania lub zaniechania. Ta szczególność polega na przyznaniu organowi administracji możności dokonania w ramach obowiązującego prawa wyboru optymalnego z punktu widzenia konkretnych okoliczności faktycznych rozwiązania. Musi to być możność dokonania wyboru następstwa prawnego zgodnie z celami w ustawie określonymi lub co najmniej z niej wynikającymi (zob. Z. Janowicz, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 1987, s. 249)”. Trybunał podkreślił też, że „sfera uznania administracyjnego nie jest sferą dowolności działania i wyboru organów administracji publicznej. Nie ma uznania administracyjnego, tam »gdzie mogłoby ono służyć niesłusznej sprawie«. Dlatego też organ administracji ma obowiązek wnikliwego uzasadnienia rozstrzygnięcia opartego na uznaniu administracyjnym (w ramach władzy dyskrecjonalnej organu)”. Na ten walor instytucji uznania administracyjnego, już w kontekście zaskarżonego przepisu u.s.c., zwracają również uwagę w swoim orzecznictwie sądy administracyjne. Po pierwsze, akcentowana jest okoliczność braku całkowitej i niekontrolowanej swobody w podejmowaniu decyzji na podstawie art. 105 pkt 10 u.s.c. Granice uznaniowości wyznaczone są bowiem przez przesłanki zwolnienia określone w tym przepisie, jak również przez unormowania ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2013 r. poz. 267, ze zm.) ustanawiające reguły prowadzenia prawidłowego postępowania administracyjnego (zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 15 listopada 2012 r., sygn. akt II SA/Wa 1455/12, LEX nr 1249098). Po drugie, ważną okolicznością – także w związku ze sprawą analizowanej skargi konstytucyjnej – jest konieczność uwzględnienia interesu społecznego związanego z wpływem przedłużającego się (ponad maksymalny 12-miesięczny okres ochronny) niewykonywania czynności służbowych przez zawieszonego funkcjonariusza na sytuację kadrową Służby Celnej i na możliwość rzetelnego wywiązywania się przez tę służbę z powierzonych jej zadań publicznych (zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 czerwca 2012 r., sygn. akt I OSK 182/12, LEX nr 1216546). W ścisłym związku ze stosowaniem art. 105 pkt 10 u.s.c. pozostaje również okoliczność, iż w przypadku zawieszenia funkcjonariusza w obowiązkach służbowych następuje „blokada” etatu, gdyż przepisy o Służbie Celnej nie przewidują możliwości zatrudnienia na jego miejsce innej osoby (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 23 stycznia 2012 r., sygn. akt II SA/Wa 1946/11, LEX nr 1114059).
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego argumentacja skarżącego dotycząca zarzutu niezgodności kwestionowanego przepisu u.s.c. z art. 60 Konstytucji nie uwzględniła powyższych – istotnych dla interpretacji zaskarżonego unormowania – aspektów publicznych. Natomiast w zakresie, w którym skarga nawiązuje do konieczności „ważenia” dóbr związanych z interesem skarżącego i interesem publicznym służby, zarzuty skarżącego stanowią w przeważającej mierze formę negatywnej oceny sposobu zastosowania art. 105 pkt 10 u.s.c. przez organy orzekające w jego sprawie. Płaszczyzna stosowania kwestionowanych norm prawnych pozostaje jednak poza zakresem kontroli wykonywanej przez Trybunał Konstytucyjny.
Biorąc wszystkie powyższe okoliczności pod uwagę, na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji, art. 47 ust. 1 pkt 2 oraz art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
POSTANOWIENIE
z dnia 17 czerwca 2014 r.
Sygn. akt Ts 135/12
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Piotr Tuleja,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej S.J. w sprawie zgodności:
art. 105 pkt 10 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz. U. z 2013 r. poz. 1404, ze zm.) z art. 24, art. 60, art. 65 ust. 1 i art. 67 ust. 2 w zw. z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 42 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 4 czerwca 2012 r. reprezentowany przez pełnomocnika S.J. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność z Konstytucją art. 105 pkt 10 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz. U. z 2013 r. poz. 1404, ze zm.; dalej: u.s.c.). Wobec zaskarżonego przepisu u.s.c. skarżący sformułował zarzut niezgodności z art. 24, art. 60, art. 65 ust. 1 oraz art. 67 ust. 2 w zw. z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 42 ust. 3 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Dyrektor Izby Celnej w Białej Podlaskiej, po ponownym rozpatrzeniu sprawy dotyczącej zwolnienia ze służby, decyzją z 2 listopada 2010 r. (nr 300000-IKAW-180-708/09) zwolnił skarżącego ze służby w Izbie Celnej w Białej Podlaskiej – Urząd Celny w Białej Podlaskiej. Jako podstawę prawną tego rozstrzygnięcia organ administracji wskazał art. 105 pkt 10 u.s.c. Decyzja ta została następnie utrzymana w mocy decyzją Szefa Służby Celnej z 1 lutego 2011 r. (nr SC6/0341/362/UOC/3763/2010). Skargę skarżącego na decyzję organu odwoławczego oddalił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z 31 maja 2011 r. (sygn. akt II SA/Wa 770/11). W ocenie sądu I instancji w sprawie skarżącego spełnione zostały wszystkie przesłanki określone w art. 105 pkt 10 u.s.c. Sąd podkreślił, że przedmiotem oceny organów Służby Celnej stosujących ten przepis nie mógł być sposób prowadzenia postępowania karnego wobec skarżącego, organy te zaś – podejmując decyzję o zwolnieniu – nie przekroczyły granic uznania administracyjnego. Skarga kasacyjna skarżącego od wyroku sądu I instancji została oddalona wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 lutego 2012 r. (sygn. akt I OSK 1965/11).
Uzasadniając zarzuty skargi konstytucyjnej, skarżący poddał szczegółowej analizie treść przepisów Konstytucji mających stanowić podstawę skargi. W odniesieniu do art. 24 Konstytucji skarżący wyjaśnił, że wynikająca z zaskarżonego przepisu u.s.c. możliwość zwolnienia funkcjonariusza Służby Celnej koliduje z konstytucyjną zasadą, zgodnie z którą praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Podkreślił, że racjonalny prawodawca powinien odmiennie unormować problem dalszych losów (po upływie 12-miesięcznego okresu zawieszenia) funkcjonariuszy, wobec których prowadzone jest postępowanie karne. Skarżący postuluje w związku z tym zastąpienie uznaniowego mechanizmu zwolnienia regulacją konkretną, wskazującą – przykładowo – że „zwolnienie jest możliwe w przypadku aresztowania tymczasowego”. W ocenie skarżącego gwarancyjny mechanizm domniemania niewinności powinien znajdować szersze zastosowanie aniżeli tylko w odniesieniu do procesu karnego. W związku z czym skarżący wskazuje na zasadność uwzględnienia także art. 42 ust. 3 Konstytucji jako niesamoistnego wzorca kontroli art. 105 pkt 10 u.s.c. W kontekście art. 60 Konstytucji skarżący podniósł, że treścią prawa wyrażonego w tym przepisie jest m.in. wymóg ustawowego określenia kryteriów i procedury zwalniania ze służby, wykluczających dowolność i uznaniowość działania władz publicznych. Skarżący odniósł się również do wolności statuowanych w art. 65 ust. 1 Konstytucji, którego naruszenie upatruje w konieczności podjęcia starań o znalezienie innego – niż Służba Celna – miejsca pracy. Zdaniem skarżącego mająca źródło w art. 105 pkt 10 u.s.c. ingerencja w wolność wyboru i wykonywania zawodu nie realizuje przesłanek wynikających z zasady proporcjonalności ograniczania wolności i praw (art. 31 ust. 3 Konstytucji), a ponadto godzi w istotę jego praw. Skarżący powołał również art. 67 ust. 2 Konstytucji jako wzorzec kontroli zaskarżonego unormowania u.s.c. Podkreślił, że zastosowanie art. 105 pkt 10 u.s.c. powoduje definitywne rozwiązanie stosunku służbowego funkcjonariusza, a w konsekwencji także utratę prawa do wynagrodzenia. Z tych względów – zdaniem skarżącego – regulacja u.s.c. narusza również prawo do zabezpieczenia społecznego z uwagi na jedynie okresowy charakter zasiłku dla bezrobotnych.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji korzystanie przez skarżącego ze skargi konstytucyjnej uzależnione jest od dopełnienia wymogów przewidzianych w ustawie. Precyzująca je ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) nałożyła na skarżącego szereg powinności. Do podstawowych należy poprawne określenie podstawy skargi przez wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone przez przepis będący przedmiotem wniesionej skargi konstytucyjnej (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK). Należy podkreślić, że prawidłowe wykonanie tego obowiązku polegać musi nie tylko na wskazaniu konkretnych, wyrażonych w Konstytucji wolności lub praw, ale również na przedstawieniu szczegółowych argumentów uprawdopodabniających zarzut niezgodności kwestionowanego przepisu z unormowaniami konstytucyjnymi, które prawa te statuują.
Określając podstawę swojej skargi, skarżący wskazał art. 24, art. 60, art. 65 oraz art. 67 ust. 2 Konstytucji jako przepisy, które samodzielnie winny stanowić podstawę skargi. Odwołanie się przez skarżącego do art. 42 ust. 3 Konstytucji nastąpiło natomiast w sposób pośredni; skarżący zastrzegł, że przepis ten nie jest samoistną podstawą wniesionej skargi konstytucyjnej.
Odniesienie się do zarzutów skarżącego należy poprzedzić nawiązaniem do dotychczasowego orzecznictwa, którego przedmiotem były unormowania determinujące status prawny funkcjonariuszy Służby Celnej, w tym także dotyczące problematyki zwolnienia ze służby (por. wyroki Trybunału Konstytucyjnego z: 19 października 2004 r., K 1/04, OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 93 i 13 lutego 2007 r., K 45/05, OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 10). Sformułowane wówczas przez Trybunał stanowisko co do adekwatności niektórych unormowań Konstytucji do oceny przepisów dotyczących statusu funkcjonariuszy Służby Celnej nie może pozostać bez wpływu na kwalifikację zarzutów skarżącego. Dotyczy to zwłaszcza tych przepisów Konstytucji, które skarżący również wskazał jako podstawę kontroli art. 105 pkt 10 u.s.c.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego nie jest zatem prawidłowe konstruowanie podstawy skargi konstytucyjnej w oparciu o art. 24 Konstytucji. Wyrażona w tym przepisie ogólna zasada ochrony pracy ma charakter przedmiotowy, adresowana jest do organów władzy publicznej i jako taka samodzielnie nie może być uznana za właściwy wzorzec kontroli art. 105 pkt 10 u.s.c. Bez niezbędnego doprecyzowania, jakiej treści prawa podmiotowe znajdują w niej swoje źródło normatywne, nie może być uznana za prawidłowy wzorzec kontroli przepisów kwestionowanych za pomocą skargi konstytucyjnej (por. postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z: 3 kwietnia 2007 r., SK 85/06, OTK ZU nr 4/A/2007, poz. 40 i 15 stycznia 2013 r., SK 21/12, OTK ZU nr 1/A/2013, poz. 12).
W odniesieniu do art. 42 ust. 3 Konstytucji i wyrażonej w tym przepisie zasady domniemania niewinności Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że unormowanie to nie może być – nawet pośrednio (jak sugeruje skarżący) – adekwatnym wzorcem kontroli art. 105 pkt 10 u.s.c. Zarówno treść kwestionowanego przepisu u.s.c., jak i wydane na jego podstawie orzeczenia, nie wykazują merytorycznego związku z zasadą statuowaną w art. 42 ust. 3 Konstytucji. Organy Służby Celnej nie rozstrzygały w żadnej mierze o problemie odpowiedzialności karnej skarżącego. Problem ten był przedmiotem odrębnego postępowania, prowadzonego przed właściwymi organami.
W ocenie Trybunału w analizowanej skardze konstytucyjnej adekwatnymi wzorcami kontroli art. 105 pkt 10 u.s.c. nie mogą być również art. 65 ust. 1 i art. 67 ust. 2 Konstytucji. Pierwszy ze wskazanych przepisów wyraża wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy, drugi – przysługujące obywatelowi pozostającemu bez pracy nie z własnej woli i niemającemu innych środków utrzymania prawo do zabezpieczenia społecznego. W odniesieniu do praw podmiotowych wyrażonych w powołanych wyżej przepisach Konstytucji ponownie należy stwierdzić, że nie pozostają one w bezpośrednim merytorycznym związku ze sprawą, w związku z którą skarżący wystąpił ze skargą konstytucyjną. Zdaniem Trybunału nie można bowiem przyjąć, że decyzja o zwolnieniu skarżącego ze służby determinuje któryś z elementów normatywnych wolności statuowanej w art. 65 ust. 1 Konstytucji. W szczególności trudno uznać, że naruszeniem wolności wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy jest (podkreślana w skardze) konieczność poszukiwania przez skarżącego innego zatrudnienia. Tym bardziej nie można przyjąć, że zaskarżone unormowanie i wydane na jego podstawie akty zastosowania prawa wpływają bezpośrednio na status prawny skarżącego jako adresata prawa gwarantowanego w art. 67 ust. 2 Konstytucji. Dla dopuszczalności uznania tych unormowań Konstytucji za prawidłową podstawę wniesionej skargi konstytucyjnej nie jest wystarczające wykazanie samego tylko związku sytuacji faktycznej, w której znalazł się skarżący, z możliwym (potencjalnym) zakresem zastosowania tych konstytucyjnych wolności lub praw. W odniesieniu do art. 65 ust. 1 Konstytucji trzeba ponadto zauważyć, że zastosowanie zaskarżonego przepisu u.s.c. nie przesądziło jeszcze w sposób władczy o wyłączeniu w stosunku do skarżącego możliwości skorzystania z praw podmiotowych wyrażonych w tym przepisie, także w kontekście ewentualnego ponownego zatrudnienia w Służbie Celnej.
Jak ustalił Trybunał, analizowana skarga konstytucyjna nie spełnia wymogu określonego w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK także w odniesieniu do wzorca kontroli wywodzonego z art. 60 w zw. z art. 2 Konstytucji. Istotę niezgodności art. 105 pkt 10 u.s.c. z tymi przepisami Konstytucji skarżący upatruje w oparciu decyzji o zwolnieniu funkcjonariusza ze służby na mechanizmie uznania administracyjnego, z czym wiąże także zarzut arbitralności organów stosujących kwestionowaną regulację. Tak sformułowany zarzut należy jednak ocenić jako oczywiście bezzasadny. W odniesieniu do samej instytucji uznania towarzyszącego podejmowaniu rozstrzygnięć przez organy administracji publicznej należy odwołać się do poglądu wypowiedzianego już w orzecznictwie Trybunału (zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 3 czerwca 2003 r., K 43/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 49). Zgodnie z jego treścią „uznanie jest szczególną formą upoważnienia przez ustawę organów administracji państwowej do określonego zachowania się – działania lub zaniechania. Ta szczególność polega na przyznaniu organowi administracji możności dokonania w ramach obowiązującego prawa wyboru optymalnego z punktu widzenia konkretnych okoliczności faktycznych rozwiązania. Musi to być możność dokonania wyboru następstwa prawnego zgodnie z celami w ustawie określonymi lub co najmniej z niej wynikającymi (zob. Z. Janowicz, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 1987, s. 249)”. Trybunał podkreślił też, że „sfera uznania administracyjnego nie jest sferą dowolności działania i wyboru organów administracji publicznej. Nie ma uznania administracyjnego, tam »gdzie mogłoby ono służyć niesłusznej sprawie«. Dlatego też organ administracji ma obowiązek wnikliwego uzasadnienia rozstrzygnięcia opartego na uznaniu administracyjnym (w ramach władzy dyskrecjonalnej organu)”. Na ten walor instytucji uznania administracyjnego, już w kontekście zaskarżonego przepisu u.s.c., zwracają również uwagę w swoim orzecznictwie sądy administracyjne. Po pierwsze, akcentowana jest okoliczność braku całkowitej i niekontrolowanej swobody w podejmowaniu decyzji na podstawie art. 105 pkt 10 u.s.c. Granice uznaniowości wyznaczone są bowiem przez przesłanki zwolnienia określone w tym przepisie, jak również przez unormowania ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2013 r. poz. 267, ze zm.) ustanawiające reguły prowadzenia prawidłowego postępowania administracyjnego (zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 15 listopada 2012 r., sygn. akt II SA/Wa 1455/12, LEX nr 1249098). Po drugie, ważną okolicznością – także w związku ze sprawą analizowanej skargi konstytucyjnej – jest konieczność uwzględnienia interesu społecznego związanego z wpływem przedłużającego się (ponad maksymalny 12-miesięczny okres ochronny) niewykonywania czynności służbowych przez zawieszonego funkcjonariusza na sytuację kadrową Służby Celnej i na możliwość rzetelnego wywiązywania się przez tę służbę z powierzonych jej zadań publicznych (zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 czerwca 2012 r., sygn. akt I OSK 182/12, LEX nr 1216546). W ścisłym związku ze stosowaniem art. 105 pkt 10 u.s.c. pozostaje również okoliczność, iż w przypadku zawieszenia funkcjonariusza w obowiązkach służbowych następuje „blokada” etatu, gdyż przepisy o Służbie Celnej nie przewidują możliwości zatrudnienia na jego miejsce innej osoby (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 23 stycznia 2012 r., sygn. akt II SA/Wa 1946/11, LEX nr 1114059).
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego argumentacja skarżącego dotycząca zarzutu niezgodności kwestionowanego przepisu u.s.c. z art. 60 Konstytucji nie uwzględniła powyższych – istotnych dla interpretacji zaskarżonego unormowania – aspektów publicznych. Natomiast w zakresie, w którym skarga nawiązuje do konieczności „ważenia” dóbr związanych z interesem skarżącego i interesem publicznym służby, zarzuty skarżącego stanowią w przeważającej mierze formę negatywnej oceny sposobu zastosowania art. 105 pkt 10 u.s.c. przez organy orzekające w jego sprawie. Płaszczyzna stosowania kwestionowanych norm prawnych pozostaje jednak poza zakresem kontroli wykonywanej przez Trybunał Konstytucyjny.
Biorąc wszystkie powyższe okoliczności pod uwagę, na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji, art. 47 ust. 1 pkt 2 oraz art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.