Pełny tekst orzeczenia

215/3/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 5 listopada 2013 r.

Sygn. akt Ts 93/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Stanisław Rymar,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej B. i I. A., H.L. i G.R. w sprawie zgodności:

1) art. 3 ust. 1 i 2 w zw. z art. 13 ust. 3 i art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 169, poz.1418, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 189 i art. 187 § 1 w zw. z art. 15 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 78 w zw. z art. 184 Konstytucji;

3) art. 189 i art. 141 § 4 w zw. z art. 193 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 78 w zw. z art. 184 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 12 marca 2013 r. B.A., I.A., H.L. i G.R. (dalej: skarżące) wystąpiły o zbadanie zgodności art. 3 ust. 1 i 2 w zw. z art. 13 ust. 3 i art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 169, poz.1418, ze zm.; dalej: ustawa z 2005 r.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji. Ponadto skarżące zakwestionowały zgodność art. 189 i art. 187 § 1 w zw. z art. 15 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm. dalej: p.p.s.a.) z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 78 w zw. z art. 184 Konstytucji, a także zgodność art. 189 i art. 141 § 4 w zw. z art. 193 p.p.s.a. z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 78 w zw. z art. 184 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującym stanem faktycznym. Decyzją z 1 marca 2010 r. (nr WG.VI/HO/7725/12/07) Wojewoda Pomorski potwierdził prawo skarżących do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Jedna ze skarżących wniosła odwołanie od tej decyzji. Decyzją z 21 maja 2010 r. nr DRiR-MS-580-148/10 (MSP/DRiR/908/10/MS) Minister Skarbu Państwa utrzymał w mocy decyzję organu I instancji. Organy administracji ustaliły, że doszło do częściowej realizacji prawa do rekompensaty w wyniku nabycia przez L.R. (jednego z poprzedników prawnych skarżących) gospodarstwa w zamian za nieruchomość pozostawioną poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Nabycie to nastąpiło na podstawie dekretu z dnia 6 września 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska (Dz. U. R.P. Nr 49, poz. 27, ze zm.; dalej: dekret z 1946 r.). Wobec tego organy administracji uznały, że wysokość świadczenia pieniężnego należy pomniejszyć o wartość nabytej nieruchomości, co w rezultacie umożliwiło wyliczenie wysokości pozostałej części rekompensaty. Kwota ta została podzielona między wnioskodawców zgodnie z udziałami spadkowymi wynikającymi z prawomocnych postanowień sądu o stwierdzeniu nabycia spadku oraz oświadczeń o wskazaniu złożonych przez pozostałych współwłaścicieli (na podstawie art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z 2005 r.). Decyzję organu II instancji zaskarżono do sądu administracyjnego. Wyrokiem z 22 marca 2011 r. (sygn. akt I SA/Wa 1280/10) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę na powyższą decyzję. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną od powyższego orzeczenia wyrokiem z 20 września 2012 r. (sygn. akt I OSK 1494/11).

Według skarżących art. 3 ust. 1 i 2 w zw. z art. 13 ust. 3 i art. 6 ust. 3 ustawy z 2005 r. naruszają Konstytucję dlatego, że wykluczają możliwość odrębnej realizacji prawa do rekompensaty przez każdą z osób wymienionych w art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z 2005 r. w granicach udziału takiej osoby w wartości nieruchomości, a także dlatego, że czynią prawo do rekompensaty „prawem wspólnym osób wymienionych w art. 3 ust. 1 i 2 [ustawy z 2005 r.], które ulega pomniejszeniu o wartość nabytego od Skarbu Państwa przez któregokolwiek ze współuprawnionych lub jego poprzednika prawnego, w ramach realizacji prawa do rekompensaty za tego rodzaju mienie, prawa własności nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego”. Zdaniem skarżących zakwestionowane przepisy ustawy z 2005 r. są niezgodne z art. 2 Konstytucji (zasada demokratycznego państwa prawnego), naruszają zasady proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji) i równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji), a także są sprzeczne z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji (naruszają prawo do innych niż własność praw majątkowych oraz są sprzeczne z zasadą równej dla wszystkich ochronie innych niż własność praw majątkowych).

Skarżące zarzuciły także, że art. 189 i art. 187 § 1 w zw. z art. 15 § 1 pkt 2 p.p.s.a., jak również art. 189 i art. 141 § 4 w zw. z art. 193 p.p.s.a. są niezgodne z art. 2 Konstytucji (zasada demokratycznego państwa prawnego), są sprzeczne z art. 45 ust. 1 Konstytucji (prawo do sądu), art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji (prawo do innych niż własność praw majątkowych oraz zasada równej dla wszystkich ochrony innych niż własność praw majątkowych), art. 78 Konstytucji (prawo do zaskarżenia orzeczeń wydanych w I instancji) i art. 184 Konstytucji (konstytucyjne zadania sądów administracyjnych). Ponadto – zdaniem skarżących – art. 189 i art. 187 § 1 w zw. z art. 15 § 1 pkt 2 p.p.s.a. naruszają zasadę równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji). Skarżące wskazały, że art. 189 i art. 187 § 1 w zw. z art. 15 § 1 pkt 2 p.p.s.a. są niezgodne z Konstytucja dlatego, że „pozwalają Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu na oddalenie skargi kasacyjnej zawierającej zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego także bez przedstawienia składowi siedmiu sędziów (…) wniosku o podjęcie uchwały służącej usunięciu oczywistej rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych [która dotyczy tych przepisów prawa materialnego]”. W odniesieniu do art. 189 i art. 141 § 4 w zw. z art. 193 p.p.s.a. skarżące uzasadniły zarzuty niezgodności z Konstytucją tym, że zakwestionowane przepisy „pozwalają Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu na oddalenie skargi kasacyjnej (…) bez rzeczywistego wyjaśnienia (…) dlaczego (…) skarga (…) nie ma usprawiedliwionych podstaw lub dlaczego, mimo błędnego uzasadnienia, zaskarżony wyrok odpowiada prawu” a także „bez rzeczywistego odniesienia się do zarzutów określonej skargi kasacyjnej i związanego z nimi uzasadnienia”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, skarga konstytucyjna inicjuje procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego.

Skargą konstytucyjną został objęty art. 3 ust. 1 ustawy z 2005 r., który stanowi, że w przypadku gdy nieruchomości pozostawione poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej były przedmiotem współwłasności, prawo do rekompensaty przysługuje wszystkim współwłaścicielom spełniającym wymogi określone w art. 2 ustawy z 2005 r. albo niektórym z nich, wskazanym przez pozostałych współwłaścicieli; wskazanie osoby uprawnionej do rekompensaty następuje przez złożenie oświadczenia z podpisem poświadczonym notarialnie lub przed organem administracji publicznej albo przez złożenie oświadczenia w polskiej placówce konsularnej.

Skarżące zakwestionowały również art. 3 ust. 2 ustawy z 2005 r., zgodnie z którym w przypadku śmierci właściciela nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej prawo do rekompensaty przysługuje wszystkim spadkobiercom albo niektórym z nich, wskazanym przez pozostałych spadkobierców, jeżeli spełniają wymóg określony w art. 2 pkt 2 ustawy z 2005 r.; wskazanie osoby uprawnionej do rekompensaty następuje przez złożenie oświadczenia z podpisem poświadczonym notarialnie lub przed organem administracji publicznej albo przez złożenie oświadczenia w polskiej placówce konsularnej.

Ponadto skarżące zakwestionowały art. 6 ust. 3 ustawy z 2005 r., który stanowi, że osoba, która na podstawie odrębnych przepisów, w ramach realizacji prawa do rekompensaty, nabyła na własność albo w użytkowanie wieczyste nieruchomości Skarbu Państwa, lub nieruchomości takie nabyli jej poprzednicy prawni, dołącza do wniosku dokumenty urzędowe poświadczające nabycie.

Zgodnie z zaskarżonym art. 13 ust. 3 ustawy z 2005 r. w przypadku, o którym mowa w art. 6 ust. 3, wysokość zaliczanej kwoty oraz wysokość świadczenia pieniężnego, o których mowa w ust. 2, pomniejsza się o wartość nabytego prawa własności nieruchomości albo wartość nabytego prawa użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej i wartość położonych na niej budynków, a także innych urządzeń albo lokali, przez osoby, o których mowa w art. 2 lub art. 3 ustawy z 2005 r.

Kwestionowany art. 15 § 1 pkt 2 p.p.s.a. przewiduje, że Naczelny Sąd Administracyjny podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych.

W myśl art. 141 § 4 p.p.s.a. uzasadnienie wyroku powinno zawierać zwięzłe przedstawienie stanu sprawy, zarzutów podniesionych w skardze, stanowisk pozostałych stron, podstawę prawną rozstrzygnięcia oraz jej wyjaśnienie. Jeżeli w wyniku uwzględnienia skargi sprawa ma być ponownie rozpatrzona przez organ administracji, uzasadnienie powinno ponadto zawierać wskazania co do dalszego postępowania.

Z kolei zaskarżony art. 187 § 1 p.p.s.a. stanowi, że jeżeli przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej wyłoni się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, Naczelny Sąd Administracyjny może odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić to zagadnienie do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów tego Sądu.

Zgodnie z zakwestionowanym art. 189 p.p.s.a. jeżeli skarga ulegała odrzuceniu albo istniały podstawy do umorzenia postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym, Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem uchyla wydane w sprawie orzeczenie oraz odrzuca skargę lub umarza postępowanie.

W myśl art. 193 p.p.s.a. jeżeli nie ma szczególnych przepisów postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym, z tym że Naczelny Sąd Administracyjny uzasadnia z urzędu wyroki i postanowienia w terminie trzydziestu dni.

Trybunał Konstytucyjny zbadał przede wszystkim, czy każda ze skarżących wyczerpała drogę prawną. Zgodnie z sentencją wyroku z 20 września 2012 r., Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznał skargę kasacyjną B. i I. A. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 22 marca 2011 r. (sygn. akt I SA/Wa 1280/10) w sprawie ze skargi H.L. Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu orzeczenia wskazał, że skargi kasacyjne H.L. i G.R. zostały odrzucone prawomocnymi postanowieniami przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie. Trybunał ustalił z urzędu, że w imieniu B.A., I.A., H.L. i G.R. została wniesiona jedna skarga kasacyjna. Jednak postanowieniem z 28 czerwca 2011 r. (sygn. akt I SA/Wa 1280/10) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odrzucił skargę kasacyjną H.L., ponieważ wyrok sądu I instancji wraz z uzasadnieniem nie został jej doręczony, a zatem nie rozpoczął biegu termin do wniesienia skargi kasacyjnej i skarżąca nie mogła skutecznie wnieść tego środka odwoławczego. Ponadto postanowieniem z 7 lipca 2011 r. (sygn. akt I SA/Wa 1280/10) tenże sąd odrzucił skargę kasacyjną G.R. dlatego, że została wniesiona jeden dzień po terminie.

Tym samym skarżące H.L. i G.R. nie wyczerpały drogi prawnej, a zatem nie spełniły przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej, która wynika z art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Stanowi to samoistną podstawę odmowy nadania dalszego biegu skardze w odniesieniu do tych skarżących.

Trybunał Konstytucyjny zbadał następnie, czy przepisy zakwestionowane przez skarżące B. i I. A. były podstawą ostatecznego orzeczenia w ich sprawie. Naczelny Sąd Administracyjny w wydanym wyroku zastosował art. 184 p.p.s.a., zgodnie z którym Naczelny Sąd Administracyjny oddala skargę kasacyjną, jeżeli nie ma usprawiedliwionych podstaw albo jeżeli zaskarżone orzeczenie, mimo błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu. Podstawą tego orzeczenia nie były art. 15 § 1 pkt 2, art. 187 § 1 ani art. 189 p.p.s.a. Przepisy te to normy kompetencyjne umożliwiające Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych (art. 15 § 1 pkt 2 p.p.s.a.) i przedstawienie zagadnienia do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów (art. 187 § 1 p.p.s.a.) oraz zawierające regulację dotyczącą przesłanek uchylenia orzeczenia sądu I instancji i umorzenia postępowania lub odrzucenia skargi (art. 189 p.p.s.a.).

W związku z niespełnieniem przesłanki formalnej określonej w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, a polegającej na konieczności uzyskania ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu, należało odmówić nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej w zakresie dotyczącym art. 15 § 1 pkt 2, art. 187 § 1 i art. 189 p.p.s.a.

Niezależnie od powyższego Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że zarzuty dotyczące niezgodności z Konstytucją art. 141 § 4 w zw. z art. 193 p.p.s.a. są oczywiście bezzasadne. Twierdzenie skarżących, że zakwestionowane przepisy „pozwalają Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu na oddalenie skargi kasacyjnej (…) bez rzeczywistego wyjaśnienia (…), dlaczego (…) skarga (…) nie ma usprawiedliwionych podstaw lub dlaczego, mimo błędnego uzasadnienia, zaskarżony wyrok odpowiada prawu”, a także „bez rzeczywistego odniesienia się do zarzutów określonej skargi kasacyjnej i związanego z nimi uzasadnienia” nie ma potwierdzenia ani w treści art. 141 § 4 w zw. z art. 193 p.p.s.a., ani w uzasadnieniu wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego wydanego w sprawie skarżących. Stosowany w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym (na podstawie art. 193 p.p.s.a.) art. 141 § 4 p.p.s.a. przewiduje bowiem, jakie elementy powinno zawierać uzasadnienie wyroku (m.in. podstawę prawną rozstrzygnięcia oraz jej wyjaśnienie). W wyroku wydanym w sprawie skarżących B. i I. A. Naczelny Sąd Administracyjny podał podstawę prawną rozstrzygnięcia oraz jej wyjaśnienie, a także wskazał, dlaczego skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie. Wobec powyższego zarzuty dotyczące art. 141 § 4 w zw. z art. 193 p.p.s.a. nie mają związku ani z treścią zakwestionowanych przepisów, ani z ostatecznym rozstrzygnięciem wydanym w sprawie. Z tych względów zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji przez art. 141 § 4 w zw. z art. 193 p.p.s.a. jest oczywiście bezzasadny. Ewentualne zastrzeżenia skarżących dotyczące braku wystarczającego ich zdaniem uzasadnienia orzeczenia odnoszą się zaś do sfery stosowania prawa, a ta pozostaje poza zakresem kognicji Trybunału Konstytucyjnego.

Ponadto Trybunał zwrócił uwagę na to, że zarzut niezgodności art. 141 § 4 w zw. z art. 193 p.p.s.a. z art. 2, art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 78 w zw. z art. 184 Konstytucji jest niezasadny z następujących powodów. Wzorcem kontroli w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną mogą być jedynie te przepisy Konstytucji, które dotyczą praw lub wolności jednostki. Tymczasem art. 184 Konstytucji to regulacja ustrojowa dotycząca zakresu kompetencji sądów administracyjnych. Zarzut naruszenia art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji (prawa do własności i innych praw majątkowych oraz zasady równej dla wszystkich ochrony tych praw) jest nieadekwatny, ponieważ art. 141 § 4 w zw. z art. 193 p.p.s.a. są przepisami procesowymi dotyczącymi treści uzasadnienia wyroku. Nieadekwatnym wzorcem kontroli jest również art. 78 Konstytucji (zasada dwuinstancyjności), gdyż treść zakwestionowanych przepisów nie dotyczy zaskarżania orzeczeń wydanych w I instancji, ale procedury przed sądem II instancji. Co więcej, skarżące B. i I. A. skorzystały z prawa do uruchomienia kontroli instancyjnej, a Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznał ich skargę kasacyjną.

Natomiast zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji nie został powiązany z innymi przepisami konstytucyjnymi. Zasadniczo art. 2 Konstytucji nie jest samoistnym źródłem praw podmiotowych, których ochrony skarżące mogłyby się domagać w skardze konstytucyjnej, a jedynie wyznacza standard kreowania przez ustawodawcę wolności i praw, nie wprowadzając jednocześnie konkretnej wolności czy konkretnego prawa (zob. postanowienia TK z 10 stycznia 2001 r., Ts 72/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 12 oraz 20 lutego 2008 r., SK 27/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 22). Może on stanowić wzorzec kontroli wówczas, gdy zasada demokratycznego państwa prawnego zostanie odniesiona do przepisów Konstytucji, które prawa i wolności wyrażają. Tylko wyjątkowo art. 2 Konstytucji może – w myśl orzecznictwa Trybunału – stanowić źródło nowych praw lub wolności, niewynikających z innych przepisów konstytucyjnych. W takiej sytuacji konieczne jest jednak dokładne określenie przez skarżącego zarówno adresata konstytucyjnego prawa podmiotowego (jego beneficjenta), jak i jego całej sytuacji prawnej, powiązanej z możnością wyboru sposobu zachowania się (por. postanowienia TK z: 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60, wydane w pełnym składzie; 23 stycznia 2002 r., SK 13/01, OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 9 oraz 14 grudnia 2004 r., SK 29/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 124). Takiej argumentacji nie przedstawiono jednak w rozpatrywanej skardze konstytucyjnej.

Przechodząc do zarzutów dotyczących niezgodności art. 3 ust. 1 i 2 w zw. z art. 13 ust. 3 i art. 6 ust. 3 ustawy z 2005 r. art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji, należy przede wszystkim przytoczyć stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego, wyrażone w sprawie skarżących. Zgodnie z nim „rekompensatę za pozostawione mienie przyznaje się jako całość za pozostawione mienie dla wszystkich współwłaścicieli. Natomiast – jak wynika z akt administracyjnych – w niniejszej sprawie nastąpiła już częściowa realizacja prawa do rekompensaty poprzez nabycie przez L.R. gospodarstwa w miejscowości Karwowo, gmina Bełczna, powiat Łobez w zamian za nieruchomość pozostawioną poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej”.

Skarżące zarzuciły, że art. 3 ust. 1 i 2 w zw. z art. 13 ust. 3 i art. 6 ust. 3 ustawy z 2005 r. są niekonstytucyjne, ponieważ wykluczają możliwość odrębnej realizacji prawa do rekompensaty przez każdą z osób wymienionych w art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z 2005 r. w granicach udziału danej osoby w wartości nieruchomości. Oczywista bezzasadność zarzutu wynika z tego, że prawo do rekompensaty nie jest odszkodowaniem, ale ma „pomocowy” (socjalny) charakter. W wyroku z 15 grudnia 2004 r. (K 2/04, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 117) kontroli konstytucyjnej zostały poddane przepisy ustawy z dnia 12 grudnia 2003 r. o zaliczaniu na poczet ceny sprzedaży albo opłat z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości Skarbu Państwa wartości nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami państwa polskiego (Dz. U. 2004 r. Nr 6, poz. 39; dalej: ustawa z 2003 r.), która poprzedzała ustawę z 2005 r. Jak podkreślił Trybunał w uzasadnieniu tego orzeczenia, „kompensacja wartości pozostawionego mienia przez państwo polskie nie miała i nadal nie ma natury i cech odszkodowania (w znaczeniu cywilnoprawnym) za mienie wywłaszczone de facto (lub bez podstawy prawnej), ale charakter sui generis publiczno-prawnej pomocy majątkowej dla obywateli polskich, którzy objęci zostali przemieszczeniem na terytorium państwa polskiego w jego powojennych granicach [i miała umożliwić] (...) obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej ponowny start życiowy po utracie mienia pozostawionego poza nowymi granicami państwa polskiego”.

Zdaniem skarżących art. 3 ust. 1 i 2 w zw. z art. 13 ust. 3 i art. 6 ust. 3 ustawy z 2005 r. naruszają Konstytucję także dlatego, że czynią prawo do rekompensaty „prawem wspólnym osób wymienionych w art. 3 ust. 1 i 2 [ustawy z 2005 r.], które ulega pomniejszeniu o wartość nabytego od Skarbu Państwa przez któregokolwiek ze współuprawnionych lub jego poprzednika prawnego, w ramach realizacji prawa do rekompensaty za tego rodzaju mienie, prawa własności nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego”. Skoro, jak podkreślił Trybunał w przywołanym wyroku w sprawie o sygn. K 2/04, prawo do rekompensaty jest „prawem publicznym (jakkolwiek majątkowym) o wyraźnej i związanej z jego genezą funkcji socjalnej («pomocowej»)”, które decyzją ustawodawcy przysługuje wszystkim uprawnionym, to twierdzenie, że każdy ze współwłaścicieli lub spadkobierców właścicieli powinien móc dochodzić oddzielnie swojej rekompensaty ma jedynie charakter postulatów de lege ferenda i abstrahuje od charakteru prawa do rekompensaty.

Oczywista bezzasadność zarzutów naruszenia Konstytucji przez zakwestionowane przepisy ustawy z 2005 r. wynika także z tego, że – jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w uzasadnieniu wyroku z 22 marca 2011 r. – L.R. (jeden z poprzedników prawnych skarżących), nabywając jako repatriant po II wojnie światowej prawo własności nieruchomości na podstawie dekretu z 1946 r., wskazał, iż był współwłaścicielem majątku pozostawionego poza granicami kraju, a pozostali członkowie rodziny, w tym ojciec, pozostają na jego utrzymaniu we wspólnym gospodarstwie. Sąd I instancji trafnie ocenił, że wobec tego wniosek na podstawie dekretu z 1946 r. został złożony także w ich interesie.

Argumentacja skarżących, w myśl której przepisy ustawy z 2005 r. należy odczytywać w ten sposób, że współwłaściciel nieruchomości zabużańskiej mógł realizować swoje prawo do rekompensaty jedynie w granicach posiadanego przez siebie udziału w nieruchomości zabużańskiej, a sądy i organy administracji orzekające w sprawie błędnie zinterpretowały wskazane regulacje, dotyczy stosowania prawa. Tymczasem stosowanie prawa, choćby nawet błędne, pozostaje poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego.

Ponadto przywołany przez skarżące wyrok Sądu Najwyższego z 3 września 2009 r. (sygn. akt I CSK 25/09, OSNC 2010/A poz. 24) nie przesądza o słuszności interpretacji ustawy z 2005 r. przedstawionej przez skarżące. Orzeczenie to dotyczyło obniżenia wysokości prawa do rekompensaty ustalanego na podstawie ustawy z 2003 r. Sąd Najwyższy podkreślił, że „jeżeli nie wszyscy spadkobiercy zmarłego właściciela lub współwłaściciela nieruchomości położonej poza obecnymi granicami państwa polskiego byli obywatelami polskimi, to ci jego spadkobiercy, którzy mieli obywatelstwo polskie, nabywali w świetle art. 2 ust. 2 ustawy z 2003 r. prawo do zaliczenia jedynie w części odpowiadającej ich udziałom w spadku”. Zdaniem tego Sądu skoro prawu do rekompensaty przypisuje się charakter prawa publicznego, to „jego przejście na osoby wskazane w przepisach szczególnych dotyczących tzw. mienia zabużańskiego powinno być traktowane jako następujące nie w drodze dziedziczenia, lecz z mocy wspomnianych przepisów szczególnych”. W tym orzeczeniu Sąd Najwyższy odwołał się do podmiotowych ograniczeń prawa do rekompensaty (współwłaściciel nieruchomości zabużańskiej, który w dniu 1 września 1939 r. był obywatelem polskim, zamieszkiwał na terenach określonych w ustawie z 2003 r. i opuścił je w związku z wojną rozpoczętą w 1939 r. oraz posiada obywatelstwo polskie), a także podkreślił jego publiczny i „pomocowy” (socjalny) charakter.

Podsumowując, brak w ustawie z 2005 r. regulacji pożądanej przez skarżących, podobnie jak nieprzyjęcie przez Naczelny Sąd Administracyjny w sprawie skarżących wykładni zakwestionowanych przepisów ustawy z 2005 r. zaproponowanej w skardze kasacyjnej, nie podlega kognicji Trybunału Konstytucyjnego, który w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej jest powołany do badania zgodności aktów normatywnych z Konstytucją.

Jedynie na marginesie Trybunał Konstytucyjny zauważa, że art. 2 Konstytucji nie może zasadniczo być samodzielnym wzorcem kontroli (zob. rozważania zawarte w uzasadnieniu niniejszego postanowienia, dotyczące zarzutów niekonstytucyjności art. 141 § 4 w zw. z art. 193 p.p.s.a.), a wskazanie jako wzorca kontroli art. 64 ust. 2 Konstytucji, gwarantującego równą dla wszystkich ochronę własności i innych praw majątkowych, czyni zbędnym przywoływanie jako wzorca kontroli art. 32 ust. 1 Konstytucji, dotyczącego zasady równości. Co więcej, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego wyrażona w art. 32 ust. 1 Konstytucji zasada równości jest adresowana przede wszystkim do ustawodawcy i wyznacza sposób normowania poszczególnych dziedzin życia publicznego. Wprawdzie Trybunał Konstytucyjny dopuścił możliwość powołania się w skardze konstytucyjnej na naruszenie tej zasady, ale tylko gdy zostanie wskazane konkretne podmiotowe prawo, wolność lub obowiązek o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których zasada ta została naruszona oraz określony zostanie sposób tego naruszenia (zob. postanowienia TK z 25 listopada 2008 r., Ts 104/07, OTK ZU nr 1/B/2009, poz. 35 oraz 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). Skarżące nie sprostały tym wymogom, nie wskazały bowiem ani cechy relewantnej, którą miałyby się charakteryzować dwie podobne grupy podmiotów, ani na czym polegać miałoby naruszenie zasady równości.



Z wyżej przedstawionych powodów na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.