Pełny tekst orzeczenia

129/2/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 24 kwietnia 2014 r.

Sygn. akt Ts 293/12



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Marek Kotlinowski – przewodniczący

Leon Kieres – sprawozdawca

Piotr Tuleja,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 października 2013 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej D.D.,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



1. W sporządzonej przez adwokata skardze konstytucyjnej, wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 29 listopada 2012 r. (data prezentaty), D.D. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność art. 86 § 1 ustawy z dnia 20 maja 1970 r. – Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275, ze zm.; dalej: k.w.) w związku z art. 2 pkt 22 i art. 3 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2012 r. poz. 1137, ze zm.; dalej: p.r.d.) z art. 2 i art. 45 ust. 1, art. 42 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Zdaniem skarżącego norma wywodzona z art. 86 § 1 k.w. oraz art. 2 pkt 22 i art. 3 p.r.d. – po pierwsze – narusza wywodzoną z art. 2 Konstytucji zasadę poprawnej legislacji, ponieważ zawarte w niej sformułowania dotyczące zachowania ostrożności przez kierującego pojazd drogowy są nieostre, a w konsekwencji „pozwalają sądom wejść w rolę ustawodawcy” podczas dokonywania wykładni tych przepisów w związku z oceną stanu faktycznego; tym samym jest sprzeczna także z art. 42 ust. 1 Konstytucji, gdyż nie konkretyzuje zachowania, które podlega sankcji karnej. Po drugie – w sposób nieproporcjonalny ogranicza przysługującą skarżącemu konstytucyjną gwarancję należytego rozpoznania jego sprawy przez sąd, gdyż składające się na tę normę przepisy „uzależniają możliwość nałożenia grzywny od dyskrecjonalnej przesłanki należytej ostrożności”. Po trzecie – godzi w konstytucyjne prawo do obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji) oraz zasadę domniemania niewinności (art. 42 ust. 3 Konstytucji), gdyż nie zachowuje „wymaganej precyzji określenia znamion czynu zabronionego zagrożonego karą”.



2. Postanowieniem z 29 października 2013 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej – w zakresie badania zgodności art. 86 § 1 k.w. w związku z art. 2 pkt 22 i art. 3 p.r.d. z art. 42 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji – z powodu oczywistej bezzasadności zarzutu, a w zakresie badania zgodności zaskarżonych przepisów z art. 42 ust. 2 i 3 oraz art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji – z powodu niedopuszczalności orzekania.



2.1. Odnośnie do zarzutu niezgodności art. 86 § 1 k.w. w związku z art. 2 pkt 22 i art. 3 p.r.d. z art. 42 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji, tj. braku precyzyjności zaskarżonych przepisów, Trybunał zaznaczył, że w kwestionowanym unormowaniu znajdują się wszystkie niezbędne elementy normy prawa represyjnego. Przepis art. 86 § 1 k.w. jasno określa zakres podmiotowy i przedmiotowy. Wskazuje, że dobrem chronionym jest bezpieczeństwo ruchu drogowego, które może być zagrożone przez nieostrożne zachowanie się uczestnika ruchu lub innej osoby; na stronę przedmiotową wykroczenia składają się zaś dwa elementy – niezachowanie należytej ostrożności i jej skutek w postaci zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym.

Punktem wyjścia przy badaniu znamion wykroczenia z art. 86 § 1 k.w. jest stwierdzenie niezachowania należytej ostrożności. Przez należytą ostrożność rozumie się zwykle takie zachowanie uczestników ruchu lub innych osób, które – przy uwzględnieniu wszystkich istniejących w danym momencie okoliczności – wyłącza, a w każdym razie minimalizuje, możliwość zagrożenia bezpieczeństwa ruchu. Stosownie do art. 3 ust. 1 p.r.d., uczestnik ruchu i inna osoba znajdująca się na drodze są obowiązani zachować ostrożność albo – gdy wymaga tego ustawa – szczególną ostrożność. Z takiego ujęcia wynika, że należyta ostrożność to zarówno ostrożność, jak i szczególna ostrożność w sytuacji, w której przepisy wymagają zachowania takiej szczególnej ostrożności. Pojęcie szczególnej ostrożności jest kategorią prawną i według art. 2 pkt 22 p.r.d. oznacza ostrożność polegającą na zwiększeniu uwagi i dostosowaniu zachowania uczestnika ruchu do warunków i sytuacji zmieniających się na drodze, w stopniu umożliwiającym odpowiednio szybkie reagowanie. Adresatem obowiązku zachowania szczególnej ostrożności jest uczestnik ruchu zdefiniowany w art. 2 pkt 17 p.r.d. jako pieszy, kierujący, a także inne osoby przebywające w pojeździe lub na pojeździe znajdującym się na drodze. Analiza przepisów p.r.d. wskazuje, że ustawodawca – w odniesieniu do kierującego pojazdem – nakazuje zachowanie szczególnej ostrożności w następujących sytuacjach: przy włączaniu się do ruchu (art. 17 ust. 2 p.r.d.); w razie zmiany kierunku jazdy lub zajmowanego pasa ruchu (art. 22 ust. 1 p.r.d.); przy wyprzedzaniu (art. 24 ust. 2 p.r.d.); przy zbliżaniu się do przejścia dla pieszych (art. 26 ust. 1 p.r.d.); przy przejeżdżaniu obok oznaczonego przystanku tramwajowego nieznajdującego się przy chodniku (art. 26 ust. 6 p.r.d.); przy zbliżaniu się do przejazdu dla rowerzystów (art. 27 ust. 1 p.r.d.); przy zbliżaniu się do przejazdu kolejowego oraz podczas przejazdu przez przejazd (art. 28 ust. 1 p.r.d.); w czasie jazdy w warunkach zmniejszonej przejrzystości powietrza, spowodowanej mgłą, opadami atmosferycznymi lub innymi przyczynami (art. 30 ust. 1 p.r.d.); przy przejeżdżaniu obok lub jeździe za pojazdem nauki jazdy lub przeprowadzaniu egzaminu państwowego (art. 55 ust. 3 p.r.d.); przy omijaniu pojazdu przewożącego zorganizowaną grupę dzieci lub młodzieży w wieku do lat osiemnastu, w czasie wsiadania lub wysiadania dzieci lub młodzieży (art. 57 ust. 2 p.r.d.); przy przejeżdżaniu obok autobusu szkolnego (art. 57a ust. 2 p.r.d.); przy omijaniu pojazdu przeznaczonego konstrukcyjnie do przewozu osób niepełnosprawnych w czasie wsiadania lub wysiadania osoby niepełnosprawnej (art. 58 ust. 2 p.r.d.).

Nie można było zatem podzielić stanowiska skarżącego, zgodnie z którym sposób sformułowania art. 86 § 1 k.w. (tym bardziej przy powiązaniu tego przepisu z art. 3 oraz art. 2 pkt 22 p.r.d., czy w odniesieniu do innych postanowień p.r.d. dotyczących kierującego pojazdem) „jest w takim stopniu niejasny i nieprecyzyjny, że jego potencjalni adresaci (…) mogą mieć (…) poważne problemy z jednoznacznym ustaleniem jakich sytuacji faktycznych dotyczą rygory związane z pojęciem należytej ostrożności”. Nie ulega bowiem wątpliwości, że art. 86 § 1 k.w. (zarówno jako samodzielny przedmiot kontroli, jak i zaskarżony w związku z art. 3 oraz art. 2 pkt 22 p.r.d.) musi być odczytywany w kontekście pozostałych elementów normy wynikającej z tego przepisu (tj. odpowiednich przepisów p.r.d.), odnosi się on zatem do możliwości dokonywania oceny zachowania, które przyjmuje postać nieprzestrzegania zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym i powoduje w związku z tym zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym.



2.2. W odniesieniu do zarzutu niezgodności art. 86 § 1 k.w. w związku z art. 2 pkt 22 i art. 3 p.r.d. z art. 42 ust. 2 i 3 oraz art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Trybunał stwierdził, że wskazane przez skarżącego wzorce kontroli były nieadekwatne do określonego w analizowanej skardze konstytucyjnej przedmiotu kontroli. Zarówno bowiem art. 42 ust. 2 (statuujący konstytucyjne prawo do obrony), art. 42 ust. 3 (ustanawiający zasadę domniemania niewinności), jak też art. 45 ust. 1 Konstytucji (z którego wywodzone jest prawo do sądu), określają podstawowe gwarancje o charakterze procesowym, odnoszące się do sposobu prowadzenia postępowania przed organami procesowymi w toku procesu karnego. Przepisy te mogą więc stanowić mogą więc wzorce kontroli w zakresie zarzutów związanych z pozbawieniem jednostki możliwości realizacji uprawnień procesowych. Pozostają zaś bez adekwatnego związku z przepisami o charakterze materialnym, do których zalicza się art. 86 § 1 k.w. (w związku z art. 2 pkt 22 oraz art. 3 p.r.d.), określającymi normy sankcjonowane i sankcjonujące, a zatem wskazującymi zachowania zakazane oraz konsekwencje ich naruszenia.



2.3. Odpis postanowienia Trybunału został doręczony pełnomocnikowi skarżącego 4 listopada 2013 r.



3. W sporządzonym przez adwokata piśmie procesowym, wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 7 listopada 2013 r. (data nadania), skarżący złożył zażalenie na postanowienie z 29 października 2013 r., w którym wniósł o skierowanie skargi do rozpoznania merytorycznego.

Skarżący zarzucił Trybunałowi przede wszystkim, że „dokonał w istocie analizy merytorycznej zaskarżonego przepisu, wykraczając tym samym poza granice kontroli formalnej”, o której mowa w art. 36 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Ponadto skarżący podkreślił, że zakwestionowany art. 86 § 1 k.w. nieprecyzyjnie opisuje zachowanie, które podlega sankcji, przez co stwarza „w istocie możliwość wydania zupełnie odmiennych rozstrzygnięć w praktycznie analogicznych sytuacjach”, a zatem narusza art. 42 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji, a także godzi w konstytucyjne gwarancje prawa do sądu i obrony.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b in fine w związku z art. 36 ust. 6 i 7 w związku z art. 49 ustawy o TK). Na etapie rozpatrzenia zażalenia Trybunał Konstytucyjny przede wszystkim bada, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.



2. Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a argumenty podniesione w zażaleniu nie podważyły ustaleń przedstawionych w tym orzeczeniu i dlatego nie zasługują na uwzględnienie.



3. W odniesieniu do zarzutu przekroczenia przez Trybunał granic wstępnej kontroli należy przypomnieć, że art. 79 ust. 1 Konstytucji stanowi, iż „każdy (…) ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego”. Oznacza to, że skarga konstytucyjna powinna odpowiadać – z woli ustrojodawcy – warunkom merytorycznym i formalnym opisanym w ustawie zwykłej, czyli ustawie o Trybunale Konstytucyjnym (por. J. Trzciński, uwaga 10. do art. 79 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1999-2007). Ta zaś w art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 nakazuje oceniać skargę z punktu widzenia przesłanki „oczywistej bezzasadności”. Ustawowe kryterium zasadności skargi konstytucyjnej nakłada na Trybunał obowiązek badania na etapie wstępnego rozpoznania skargi nie tylko jej formalnej poprawności, ale także – co wymaga szczególnego podkreślenia – tego, czy wolność lub prawo konstytucyjne, na które powołuje się skarżący, pozostaje (zważywszy na stan faktyczny i prawny poprzedzający wniesienie skargi) w odpowiednim (adekwatnym) związku z przepisem aktu normatywnego, który został uczyniony przedmiotem zaskarżenia (por. Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 123).

Tymczasem argumentacja zażalenia podaje w wątpliwość legitymację Trybunału Konstytucyjnego, orzekającego w jednoosobowym składzie, do wyrażania stanowiska odnośnie do oczywistej bezzasadności zarzutów podniesionych w skardze konstytucyjnej i to już na etapie jej wstępnej kontroli. W związku z powyższym należy podkreślić, że w świetle przepisów ustawy o TK niedopuszczenie do merytorycznego badania oczywiście bezzasadnych zarzutów skargi konstytucyjnej stanowić ma jeden z celów badania prawidłowości tego środka prawnego, prowadzonego w ramach jego wstępnej kontroli. Kontrola ta realizowana jest w pierwszej kolejności przez wyznaczonego sędziego Trybunału Konstytucyjnego, którego rozstrzygnięcie podlega weryfikacji przez skład trzech sędziów Trybunału (w wyjątkowych przypadkach – przez TK w pełnym składzie), wywołanej zażaleniem na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Nie ma zatem de lege lata żadnych podstaw prawnych dla zaprezentowanego w uzasadnieniu zażalenia relatywizowania przesłanek dopuszczalności skargi konstytucyjnej w zależności od etapu kontroli skargi, zwłaszcza zaś nakazu bardziej powściągliwego kwalifikowania sformułowanych w niej zarzutów w trakcie rozpoznawania skargi przez jednego sędziego Trybunału Konstytucyjnego.

Z tego też powodu zarzut przekroczenia przez Trybunał granic wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej (art. 36 w związku z art. 49 ustawy o TK) należało uznać za bezzasadny.



4. Odnośnie do pozostałej części zażalenia Trybunał stwierdza, że skarżący nie przedstawił argumentów podważających stanowisko wyrażone w uzasadnieniu postanowienia z 29 października 2013 r., które przemawiałyby za uwzględnieniem zażalenia i przekazaniem skargi do merytorycznego rozpoznania. Przeciwnie – w sposób syntetyczny powtórzył jedynie wywody zaprezentowane w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej (por. w odniesieniu do zarzutu niezgodności zakwestionowanych przepisów z art. 2 i art. 42 ust. 1 Konstytucji – s. 4-6 i s. 10-16 uzasadnienia skargi oraz s. 4-5 uzasadnienia zażalenia – a z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 1 Konstytucji – s. 8-10 uzasadnienia skargi oraz s. 3-4 uzasadnienia zażalenia). Tym samym, wobec faktycznego braku odniesienia się przez skarżącego do podstaw odmowy nadania skardze dalszego biegu, Trybunał w obecnym składzie – zważywszy na dyspozycję art. 66 ustawy o TK – ograniczył się do jednoznacznego ich zaaprobowania (zob. postanowienie TK z 30 września 2008 r., Ts 108/07, OTK ZU nr 5/B/2008, poz. 206). Prawidłowa była zatem odmowa nadania dalszego biegu skardze – w oparciu o przesłankę oczywistej bezzasadności – w zakresie badania zgodności art. 86 § 1 k.w. w związku z art. 2 pkt 22 i art. 3 p.r.d. z art. 42 ust. 1 i art. 2 Konstytucji. Wskazany przepis Kodeksu wykroczeń (zarówno jako samodzielny przedmiot kontroli, jak i w powiązaniu z art. 2 pkt 22 i art. 3 p.r.d.) w sposób jasny umożliwia ocenę zachowania kierującego pojazdem, tj. czy przyjmuje ono postać nieprzestrzegania zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym i powoduje w związku z tym zagrożenie bezpieczeństwa. Zasadne było także stwierdzenie niedopuszczalności orzekania w zakresie zarzutu niezgodności zaskarżonych przepisów z art. 42 ust. 2 i 3 oraz art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji; przywołane wzorce (statuujące gwarancje procesowe) były bowiem nieadekwatne do przedmiotu kontroli w niniejszej sprawie, gdyż art. 86 § 1 k.w. oraz art. 2 pkt 22 i art. 3 p.r.d. są przepisami prawa materialnego, a nie prawa formalnego.



Z wyżej przedstawionych powodów – na podstawie art. 36 ust. 7 w związku z art. 49 ustawy o TK – Trybunał Konstytucyjny postanowił nie uwzględnić zażalenia.