Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

z dnia 16 października 2014 r.
Sygn. akt Ts 325/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Małgorzata Pyziak-Szafnicka,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej M.T. w sprawie zgodności:
art. 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2013 r. poz. 707, ze zm.) w zw. z art. 232 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.) z art. 21, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:

1) podjąć zawieszone postępowanie,
2) odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 18 grudnia 2013 r. M.T. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2013 r. poz. 707, ze zm.; dalej: u.k.w.h.) w zw. z art. 232 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.; dalej: k.c.) z art. 21, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 64 Konstytucji.
Skargę sformułowano na podstawie następującego stanu faktycznego. Dnia 4 października 1991 r. Sąd Rejonowy dla Krakowa-Śródmieścia w Krakowie stwierdził nabycie przez Skarb Państwa spadku po L.R. W skład spadku wchodziła m.in. zabudowana nieruchomość gruntowa. W dniu 13 maja 1992 r. Skarb Państwa wyodrębnił i sprzedał jeden lokal znajdujący się w budynku (wraz z udziałem we współwłasności budynku i udziałem w użytkowaniu wieczystym gruntu). Decyzją z 8 stycznia 1996 r. Wojewoda Krakowski stwierdził nabycie w drodze komunalizacji własności nieruchomości przez Gminę Miejską Kraków. Po ujawnieniu swojego prawa w księdze wieczystej Gmina Miejska Kraków w okresie od 1997 r. do 2004 r. wyodrębniła i zbyła kolejnych dziewięć lokali oraz działkę. W dniu 26 września 1994 r. zstępni spadkodawcy złożyli wniosek o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Postanowieniem z 24 maja 1995 r. sąd stwierdził nabycie spadku przez żonę i dzieci spadkodawcy. Postępowanie zakończyło się oddaleniem kasacji przez Sąd Najwyższy 25 listopada 2004 r. Dnia 14 grudnia 2007 r. spadkobiercy zawarli ze skarżącym umowę, w której dokonali zbycia nieruchomości i przysługujących im wierzytelności, w szczególności z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości, bezpodstawnego wzbogacenia i z tytułu odszkodowania w związku z rozporządzeniem nieruchomością przez Skarb Państwa i Gminę Miejską Kraków. W dniu 16 stycznia 2009 r. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji stwierdził wydanie decyzji komunalizacyjnej z 8 stycznia 1996 r. częściowo z naruszeniem prawa, a w pozostałej części – jej nieważność. W konsekwencji skarżący wystąpił przeciwko Gminie Miejskiej Kraków i Skarbowi Państwa z powództwem o odszkodowanie, na które składała się wartość zbytych po wydaniu decyzji komunalizacyjnej lokali i działki oraz wartość utraconych korzyści z tytułu posiadania pozostałych lokali. Zdaniem skarżącego do wyrządzenia mu szkody doszło w wyniku wydania niezgodnej z prawem decyzji administracyjnej, a także zbycia przez Gminę Miejską Kraków lokali wraz z udziałami w użytkowaniu wieczystym. Wyrokiem z 19 grudnia 2012 r. Sąd Okręgowy w Krakowie – Wydział I Cywilny (sygn. akt I C 1787/09) oddalił powództwo skarżącego. Sąd stwierdził, że wydanie decyzji komunalizacyjnej i następnie zbycie dziewięciu lokali i działki, z którymi skarżący wiąże wyrządzenie szkody, nie pozostają w adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą. Zdaniem sądu do powstania szkody doszło wcześniej i w związku z innym zdarzeniem, tj. zbyciem w 1992 r. przez Skarb Państwa pierwszego lokalu na rzecz będącej w dobrej wierze osoby trzeciej. Skarb Państwa nabył wówczas całe prawo własności nieruchomości, a nie tylko udział odpowiadający nabywanemu na podstawie rękojmi udziałowi w użytkowaniu wieczystym. Skarżący wniósł apelację od powyższego wyroku, którą Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny oddalił wyrokiem z 31 lipca 2013 r. (sygn. akt I ACa 654/13).
Skarżący zarzuca, że niezgodne z Konstytucją jest rozumienie zaskarżonych przepisów w taki sposób, iż nabycie na podstawie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych pierwszego wyodrębnionego lokalu wraz z udziałem w użytkowaniu wieczystym gruntu od niebędącego właścicielem nieruchomości podmiotu publicznoprawnego skutkuje nabyciem przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego pozostałych nieobjętych zbyciem udziałów we współwłasności nieruchomości gruntowej (a nie tylko udziału odpowiadającemu zbytemu lokalowi). Skarżący odwołuje się do uchwały Sądu Najwyższego z 15 lutego 2011 r. (sygn. akt III CZP 90/10, OSNC z 2011 r., nr 7-8, poz. 76), zgodnie z którą „rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych chroni nabywcę użytkowania wieczystego także w razie wadliwego wpisu w księdze wieczystej Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego jako właściciela nieruchomości”. Zdaniem skarżącego dokonana przez sądy orzekające w jego sprawie wykładnia zakwestionowanych przepisów prowadzi do rozszerzenia skutków prawnych działania rękojmi poza niezbędny – z perspektywy ochrony osób trzecich – zakres. W przekonaniu skarżącego narusza to prawo własności (art. 21 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 64 ust. 3 i w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji), oznacza wywłaszczenie bez odszkodowania (niezgodnie z art. 21 ust. 2 Konstytucji), a także narusza zasadę równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji).
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 11 lutego 2014 r. pełnomocnik skarżącego został wezwany do doręczenia 2 kopii skargi konstytucyjnej wraz z załącznikami oraz pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącego przed Trybunałem Konstytucyjnym (wraz z 4 kopiami). Pełnomocnik skarżącego został także wezwany do oświadczenia, czy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie – Wydział I Cywilny z 31 lipca 2013 r. (sygn. akt I ACa 654/13) skarżący wniósł skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego.
W piśmie z 18 lutego 2014 r. pełnomocnik skarżącego oświadczył, że skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego została wniesiona. W związku z powyższym Trybunał zawiesił postępowanie do zakończenia postępowania przed Sądem Najwyższym.
Trybunał Konstytucyjny ustalił z urzędu, że postanowieniem z 21 marca 2014 r. (sygn. akt III CSK 16/14) Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony wolności lub praw. Musi ona spełniać wiele przesłanek dopuszczalności jej merytorycznego rozpoznania, które zostały uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji i doprecyzowane w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 79 Konstytucji przesłanki skargi konstytucyjnej obejmują: naruszenie prawa lub wolności konstytucyjnej skarżącego, ostateczność orzeczenia sądu lub organu administracji, które było źródłem – według skarżącego – naruszenia jego wolności lub prawa, związek naruszenia z brakiem konstytucyjności przepisu, będącego podstawą ostatecznego orzeczenia oraz dochowanie trzymiesięcznego terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Gdy skarga konstytucyjna nie spełnia warunków formalnych, a także gdy jest oczywiście bezzasadna lub gdy jej braki nie zostały usunięte w określonym terminie, lub też zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 39 ust. 1 pkt 1 lub 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny wydaje postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu. Wstępne rozpoznanie służy bowiem wyeliminowaniu – już w początkowej fazie postępowania – spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozstrzygania.

2. W pierwszej kolejności Trybunał zauważa, że skarżący kwestionuje dokonaną w jego sprawie rozszerzającą wykładnię art. 5 u.k.w.h. Jego zdaniem sądy rozszerzyły skutek działania rękojmi, który wynika z uchwały SN z 15 lutego 2011 r., poza zakres niezbędny do ochrony praw nabywców lokali będących w dobrej wierze.

2.1. Trybunał stwierdza, że skarga dotyczy płaszczyzny stosowania prawa (zob. wyrok TK z 1 lipca 2008 r., SK 40/07, OTK ZU nr 6/A/2008 poz. 101). Z uwagi zaś na sformułowany przez skarżącego zarzut oraz na to, że przywołana uchwała SN dotyczyła nabycia w dobrej wierze użytkowania wieczystego całej nieruchomości, a nie związanego z odrębną własnością lokalu niewielkiego udziału w tym prawie, Trybunał nie może stwierdzić, iż doszło do utrwalenia zakwestionowanej przez skarżącego wykładni, które umożliwiałoby poddanie jej kontroli konstytucyjności. Należy bowiem podkreślić, że skarżący nie kwestionuje (i nie robił tego także na etapie postępowania sądowego) udzielenia ochrony nabywcy użytkowania wieczystego na podstawie przepisów o rękojmi, lecz tylko zakres jej działania w przypadku będącego w dobrej wierze nabywcy lokalu wraz z niewielkim udziałem w użytkowaniu wieczystym.

3. Niezależnie od powyższego Trybunał odniósł się do sformułowanego w skardze zarzutu naruszenia prawa własności (bezpodstawnego wywłaszczenia).

3.1. Zarzut taki mógłby zostać postawiony m.in. w sprawie, w której toczyło się postępowanie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Tymczasem przedmiotem postępowania sądowego, zakończonego orzeczeniem, z którego wydaniem skarżący wiąże naruszenie swoich praw i wolności konstytucyjnych, było roszczenie odszkodowawcze w związku z wydaniem niezgodnej z prawem decyzji administracyjnej oraz niezgodnym z prawem zbyciem lokali i działki. Orzeczenie to nie przesądziło o prawie własności skarżącego. Rozważanie przez orzekające w sprawie skarżącego sądy kwestii utraty przez jego poprzedników prawnych prawa własności było związane z badaniem spełnienia przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej, a dokładnie z określeniem, co było zdarzeniem wyrządzającym szkodę i kiedy powstało roszczenie o jej naprawienie.

3.2. Skoro skarżący nie dochodził ochrony własności, to sformułowany przez niego zarzut naruszenia tego prawa należy ocenić jako oczywiście bezzasadny. Trzeba bowiem pamiętać o tym, że w związku z obowiązującym w Polsce modelem skargi konstytucyjnej Trybunał – na etapie wstępnej kontroli – musi ocenić, czy wydanie danego orzeczenia doprowadziło do naruszenia wskazanych przez skarżącego i jemu przysługujących praw lub wolności konstytucyjnych. Trybunał ustalił, że w sprawie skarżącego nie doszło do naruszenia prawa własności. Jeżeli zaś w sprawie nie doszło do takiego naruszenia lub skarżący nie potrafi uprawdopodobnić tego naruszenia, to merytoryczne rozpoznanie skargi konstytucyjnej jest niedopuszczalne (zob. postanowienie TK z 13 lutego 2008 r., SK 5/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 19).

4. Trybunał stwierdza, że również zarzut naruszenia prawa do odszkodowania za wywłaszczenie jest w sprawie skarżącego oczywiście bezzasadny.

4.1. Sąd pierwszej instancji uznał, że „pomiędzy wskazanymi przez powoda [skarżącego] zdarzeniami mającymi stanowić podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanych a szkodą nie istnieje normalny związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. Decyzja Wojewody z 8 stycznia 1996 r. została wydana ponad 3 lata po tym, kiedy spadkobiercy L.R. utracili własność nieruchomości (…), a nadto utrata tej własności nastąpiła wskutek zupełnie innego zdarzenia prawnego – chronionego rękojmią wiary publicznej nabycia własności lokalu nr 1 wraz z udziałem w użytkowaniu wieczystym gruntu”. Sąd podkreślił, że „zgodnie z art. 321 § 1 k.p.c. nie jest władny oceniać, czy odpowiedzialności odszkodowawczej nie uzasadniałyby jakieś inne okoliczności, niż wyraźnie sprecyzowane przez skarżącego zdarzenie, z którym wiąże odpowiedzialność odszkodowawczą”. Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko sądu pierwszej instancji i podkreślił, że „brak jest podstaw do przyjęcia odpowiedzialności stron pozwanych za szkodę poniesioną przez spadkobierców L.R., skoro w dniu wydania decyzji przez Wojewodę Krakowskiego, Skarb Państwa był właścicielem przedmiotowej nieruchomości, a następnie jej własność skutecznie uzyskała Gmina Miejska Kraków”. Ponadto, niezależnie od przyjętej podstawy oddalenia powództwa, sąd odniósł się jeszcze do kwestii przedawnienia roszczeń i stwierdził, że „skoro zdarzenie wywołujące szkodę nastąpiło w 1992 r., to też roszczenie o naprawienie szkody przeciwko Skarbowi Państwa, oparte na fakcie przejęcia przez niego własności przedmiotowej nieruchomości gruntowej, uległo przedawnieniu w 2002 r.”.

4.2. Z przedstawionych wywodów sądów orzekających w sprawie skarżącego wynika, że po stronie poprzedników prawnych skarżącego powstały roszczenia odszkodowawcze, które – z uwagi na zaniechanie ich dochodzenia w odpowiednim terminie – uległy przedawnieniu. Brak możliwości dochodzenia odszkodowania wynika zatem z zaniechania, którego dopuścili się poprzednicy prawni skarżącego, co uniemożliwia skuteczne podnoszenie zarzutu pozbawienia prawa do odszkodowania.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.