Pełny tekst orzeczenia

182/3/B/2014

POSTANOWIENIE
z dnia 8 maja 2014 r.
Sygn. akt Tw 27/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Zarządu Głównego Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Techników Medycznych Elektroradiologii o zbadanie zgodności:
art. 4 w związku z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656, ze zm.) oraz w związku z załącznikiem nr 1 do tej ustawy z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 66 ust. 1 oraz art. 68 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu wnioskowi.

UZASADNIENIE

W dniu 18 listopada 2013 r. do Trybunału Konstytucyjnego wpłynął wniosek Zarządu Głównego Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Techników Medycznych Elektroradiologii (dalej: Związek) o zbadanie zgodności art. 4 w związku z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656, ze zm.; dalej: ustawa o emeryturach pomostowych) oraz w związku z załącznikiem nr 1 „w zakresie, w jakim nie uwzględniają w wykazie prac w szczególnych warunkach pracy narażającej na działanie promieniowania jonizującego, czyli pracy techników medycznych elektroradiologii, a przez to odbierają tej grupie zawodowej prawo do emerytury pomostowej”, z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 66 ust. 1 oraz art. 68 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Na podstawie art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wniosek złożony przez ogólnokrajowy organ związku zawodowego podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. W postępowaniu tym Trybunał Konstytucyjny, w składzie jednego sędziego, bada, czy wniosek spełnia wymogi formalne (art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o TK), czy nie jest oczywiście bezzasadny (art. 36 ust. 3 ustawy o TK), a w szczególności – czy pochodzi od uprawnionego podmiotu (art. 191 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 191 ust. 2 Konstytucji). Ponadto wstępne rozpoznanie zapobiega nadaniu biegu wnioskowi w sytuacji, gdy postępowanie wszczęte przed Trybunałem Konstytucyjnym podlegałoby umorzeniu z powodu zbędności lub niedopuszczalności wydania orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK). Celem wstępnego rozpoznania jest wyeliminowanie – już w początkowej fazie postępowania – spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozstrzygania przez Trybunał Konstytucyjny.

2. W pierwszej kolejności Trybunał Konstytucyjny zbadał, czy w niniejszej sprawie nie występują przesłanki umorzenia postępowania określone w art. 39 ust. 1 ustawy o TK. Stwierdzenie zaistnienia tych przesłanek na etapie wstępnego rozpoznania wniosku skutkuje bowiem odmową nadania wnioskowi dalszego biegu. Sytuacja taka zachodzi w szczególności wtedy, gdy Trybunał – we wcześniejszym orzeczeniu – rozpoznał zarzut niekonstytucyjności normy prawnej zakwestionowanej w danej sprawie, orzekając o jej zgodności ze wskazanymi przez wnioskodawcę wzorcami kontroli lub o nieadekwatności tych wzorców dla oceny danego przedmiotu kontroli (zob. np. postanowienia TK z 9 stycznia 2007 r., SK 21/06, OTK ZU nr 1/A/2007, poz. 4 oraz 11 czerwca 2013 r., K 50/12, OTK ZU nr 5/A/2013, poz. 69, a także powołane tam orzecznictwo). W takich sytuacjach zasadne jest zastosowanie zasady ne bis in idem.

2.1. Wyrokiem z 3 marca 2011 r. wydanym w sprawie o sygn. K 23/09 Trybunał Konstytucyjny stwierdził między innymi, że art. 3 ust. 1-3 ustawy o emeryturach pomostowych oraz załączniki nr 1 i 2 do tej ustawy „w zakresie, w jakim pomijają jako przesłankę uzyskania emerytury pomostowej […] prace w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące […]”, są zgodne z art. 2 Konstytucji i wynikającą z niego zasadą zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz z zasadą ochrony praw słusznie nabytych, a także, że art. 3 ust. 1-2 ustawy o emeryturach pomostowych oraz załącznik nr 1 do tej ustawy „w zakresie, w jakim w wykazie prac w szczególnych warunkach pomijają […] prace w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące”, są zgodne z art. 32 ust. 1 Konstytucji (OTK ZU nr 2/A/2011, poz. 8). W sprawie tej zarzucono między innymi, że pominięcie w wykazie prac w szczególnych warunkach – a co za tym idzie w katalogu prac, których wykonywanie uprawnia do uzyskania emerytury pomostowej – prac kwalifikowanych jako prace w szczególnych warunkach na gruncie przepisów obowiązujących przed wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych (tj. przed 1 stycznia 2009 r.) naruszyło zasadę demokratycznego państwa prawnego oraz wynikające z niej zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz ochrony praw słusznie nabytych. Spowodowało bowiem, że osoby, które zaczynały pracę w określonych warunkach i które w związku z tym oczekiwały, iż po odpowiednim okresie jej wykonywania uzyskają prawo do emerytury pomostowej, zostały tego prawa pozbawione. Trybunał stwierdził jednak, że tak sformułowany zarzut jest nieuzasadniony. Podkreślił, że w świetle przepisów obowiązujących przed wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych nie można było mówić ani o istnieniu prawa podmiotowego do emerytury pomostowej przysługującego osobom wykonującym prace w warunkach wówczas uważanych za szczególne, ani o maksymalnie ukształtowanej ekspektatywie ustanowienia dla tych osób takiego prawa. Nieobjęcie niektórych grup osób ustawą o emeryturach pomostowych nie naruszyło więc zasady ochrony praw słusznie nabytych. Trybunał wskazał również, że obowiązujące przed 1 stycznia 2009 r. przepisy nie dawały podstaw do tego, aby osoby zatrudnione w szczególnych warunkach mogły zasadnie oczekiwać, że tego typu zatrudnienie zagwarantuje im emeryturę pomostową. Pominięcie określonych grup pracowników w katalogu osób uprawnionych do uzyskania tego świadczenia nie naruszyło więc również zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Trybunał zaznaczył przy tym, że w czasie wieloletnich prac nad reformą systemu emerytalnego oraz ustawą o emeryturach pomostowych podkreślano konieczność ograniczenia liczby osób uprawnionych do tego świadczenia oraz ujednolicenia zasad przyznawania emerytur wszystkim ubezpieczonym. Wskazał również, że szczególne uprawnienia emerytalne, takie jak emerytura pomostowa, nie należą do istoty prawa do zabezpieczenia społecznego gwarantowanego w art. 67 Konstytucji, a ustawodawca musi mieć możliwość – w granicach wyznaczonych przepisami Konstytucji – dokonywania zmian zasad ich przyznawania. Trybunał orzekł więc o zgodności zakwestionowanej regulacji z art. 2 Konstytucji.
W omawianej sprawie Trybunał rozpatrywał również zarzut naruszenia zasady równości przez to, że zakwestionowana regulacja nie pozwala na uzyskanie emerytur pomostowych między innymi pracownikom zatrudnionym w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące, którzy – zdaniem wnioskodawcy – z jednej strony ze względu na charakter swojej pracy znajdują się w sytuacji podobnej do osób objętych prawem do emerytury pomostowej, z drugiej zaś – w sytuacji odmiennej od pozostałych ubezpieczonych, którym prawo takie nie przysługuje. W tym kontekście Trybunał podkreślił, że celem reformy emerytalnej było zrównanie wieku przechodzenia na emeryturę wszystkich pracowników. Ograniczenie liczby osób uprawnionych do emerytur pomostowych było zgodne z tym celem oraz zostało dokonane z zastosowaniem racjonalnych kryteriów, takich jak to, czy w wypadku danego rodzaju prac istnieje możliwość skutecznego zapobiegania trwałemu uszkodzeniu zdrowia pracowników. Trybunał wskazał jednocześnie, że przy określaniu wymogów nabycia praw emerytalnych ustawodawca dysponuje daleko posuniętą swobodą. Trybunał stwierdził więc, że zakwestionowana regulacja jest zgodna z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

2.2. W niniejszej sprawie wnioskodawca kwestionuje zgodność art. 4 w związku z art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych oraz w związku z załącznikiem nr 1 do tej ustawy „w zakresie, w jakim nie uwzględniają w wykazie prac w szczególnych warunkach pracy narażającej na działanie promieniowania jonizującego, czyli pracy techników medycznych elektroradiologii, a przez to odbierają tej grupie zawodowej prawo do emerytury pomostowej”, z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 66 ust. 1 oraz art. 68 ust. 1 Konstytucji. Sposób ujęcia przedmiotu kontroli jest zatem nieco inny niż w sprawie o sygn. K 23/09. Z uzasadnienia wniosku wyraźnie wynika jednak, że zakwestionowana norma (przedmiot kontroli) jest tożsama z przedmiotem orzekania w tej sprawie. Podobnie jak w cytowanym wyroku, w niniejszej sprawie przedmiotem zaskarżenia jest bowiem pominięcie w katalogu prac uznawanych za prace w szczególnych warunkach pracy w warunkach narażenia na działanie promieniowania jonizującego, a co za tym idzie – brak możliwości uzyskania prawa do emerytury pomostowej przez osoby wykonujące taką pracę. W zakresie, w jakim Związek zarzuca niezgodność zakwestionowanej regulacji z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, również sformułowane w niniejszej sprawie zarzuty są tożsame z zarzutami rozpoznanymi w wyroku z 3 marca 2011 r. Tym samym wydanie orzeczenia w tym zakresie jest niedopuszczalne (zob. wyrok TK z 11 czerwca 2013 r., K 50/12).

2.3. Jednocześnie Trybunał zauważył, że wnioskodawca jest świadom wydania wyroku w sprawie o sygn. K 23/09. W rozpoznawanym wniosku wyraźnie zaznaczył bowiem, że nie zgadza się z przedstawionymi w tym orzeczeniu poglądami. Wskazał w szczególności, że – jego zdaniem – przed wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych osoby zatrudnione jako technicy medyczni elektroradiologii mieli maksymalnie ukształtowaną ekspektatywę prawa do emerytury pomostowej. Podkreślił również, że zrównanie wieku emerytalnego techników medycznych elektroradiologii z wiekiem emerytalnym grup pracowników, którzy nie są narażeni na promieniowanie jonizujące, narusza zasadę równości. Trybunał stwierdza jednak, że argumenty wnioskodawcy nie zmieniają faktu, że Trybunał wypowiedział się w zakresie wskazanych zarzutów w wyroku z 3 marca 2011 r. Orzeczenie to jest ostateczne (por. art. 190 ust. 1 Konstytucji) i nie może być zakwestionowane w drodze wniesienia wniosku zmierzającego do ponownego zbadania przez Trybunał tego samego przedmiotu kontroli z tymi samymi wzorcami kontroli.

2.4. Powyższa okoliczność – ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK) – uzasadnia odmowę nadania wnioskowi dalszego biegu.

3. Trybunał Konstytucyjny zbadał zasadność wniosku w pozostałym zakresie. Zdaniem wnioskodawcy pominięcie w katalogu prac w szczególnych warunkach prac wykonywanych przez techników medycznych elektroradiologii narusza art. 66 ust. 1 i art. 68 ust. 1 Konstytucji, gdyż godzi w prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prawo do ochrony zdrowia.

3.1. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że kontrola konstytucyjności aktu normatywnego – co do zasady – dotyczy treści w nim zawartych, a nie pominiętych przez ustawodawcę. Tylko wyjątkowo Trybunał może rozważyć, czy jest zgodne z Konstytucją nieumieszczenie w danym akcie konkretnych unormowań. Wnioskodawca musi jednak wówczas wskazać jako wzorce kontroli te przepisy Konstytucji, z których miałby wynikać obowiązek unormowania w danym akcie pominiętych zagadnień (zob. postanowienie TK z 2 września 2002 r., K 17/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 68). Rozpatrywany wniosek nie spełnia tych wymogów. Żaden z przywołanych w nim artykułów Konstytucji nie wskazuje bowiem na konstytucyjny obowiązek zapewnienia technikom medycznym elektroradiologii prawa do emerytury pomostowej na preferencyjnych – w porównaniu do pozostałych ubezpieczonych – warunkach.

3.2. Art. 66 ust. 1 Konstytucji nie odnosi się do kwestii prawa do zabezpieczenia społecznego ani momentu zakończenia pracy zawodowej. Wymaga on jedynie zapewnienia pracującym osobom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Reguluje więc kwestie warunków wykonywania pracy w trakcie zatrudnienia, nie zaś momentu jej zakończenia i związanych z tym uprawnień emerytalnych. O ile więc przepis ten nakazuje zagwarantowanie osobom wykonującym pracę w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące bezpiecznych dla ich zdrowia warunków pracy, o tyle nie wynika z niego w szczególności prawo do wcześniejszego – w porównaniu do innych pracowników – uzyskania przez te osoby prawa do emerytury. Przepis ten nie jest więc adekwatnym wzorcem kontroli zakwestionowanej regulacji, a sformułowany w niniejszej sprawie zarzut jego naruszenia jest oczywiście bezzasadny.

3.3. Prawo do uzyskania emerytur pomostowych nie wynika również z art. 68 ust. 1 Konstytucji, gwarantującego prawo do ochrony zdrowia. Przepis ten nakłada na władze publiczne obowiązek podejmowania działań, które są konieczne dla należytej ochrony zdrowia. Jak podkreślał już Trybunał w swoim orzecznictwie, treścią tego prawa nie jest przy tym jakiś abstrakcyjnie określony stan zdrowia poszczególnych jednostek, ale możliwość korzystania z systemu ochrony zdrowia, funkcjonalnie ukierunkowanego na zwalczanie i zapobieganie chorobom, urazom i niepełnosprawności. Ustawodawca ma jednak znaczną swobodę w wyborze środków mających służyć temu celowi, w szczególności zaś w określaniu zasad funkcjonowania systemu świadczeń zdrowotnych (zob. np. wyroki TK z 23 marca 1999 r., K 2/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 38 oraz 7 stycznia 2004 r., K 14/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 1). Z art. 68 ust. 1 Konstytucji nie sposób więc wyprowadzić wniosku, że ustawodawca ma obowiązek przewidzieć możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę określonej grupy pracowników. Zarzut naruszenia tego przepisu Konstytucji przez wskazaną we wniosku regulację jest zatem oczywiście bezzasadny.

3.4. Zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy o TK powyższe okoliczności przesądzają o konieczności odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu również w zakresie badania zgodności zakwestionowanych przepisów z art. 66 ust. 1 i art. 68 ust. 1 Konstytucji.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.