Pełny tekst orzeczenia

115/2/B/2014


POSTANOWIENIE

z dnia 15 lipca 2013 r.
Sygn. akt Ts 136/12

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Zubik,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Przedsiębiorstwa Rolnego „JAROL” Sp. z o.o. w sprawie zgodności:
art. 11 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 6 czerwca 2012 r. Przedsiębiorstwo Rolne „JAROL” Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność art. 11 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną złożono w związku z następującym stanem faktycznym. Skarżąca została pozwana przez Agencję Rynku Rolnego, której powództwo uwzględnił Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział I Cywilny wyrokiem z 20 grudnia 2010 r. (sygn. akt I C 226/06). Od tego wyroku skarżąca wniosła apelację do Sądu Apelacyjnego w Warszawie – Wydział I Cywilny. Sąd ten częściowo apelację uwzględnił, a częściowo oddalił w wyroku z 11 stycznia 2012 r. (sygn. akt I ACa 511/11), doręczonym skarżącej 9 marca 2012 r. Zarówno sąd okręgowy, jak i sąd apelacyjny uznały, że na podstawie art. 11 k.p.c. są związane prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Olsztynie – Wydział VII Karny z 29 lipca 2005 r. (sygn. akt VII K 1072/06), skazującym pracowników skarżącej. Skarżąca, nie zgadzając się z wyrokiem sądu apelacyjnego, 9 maja 2012 r. złożyła skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego. Mając tę okoliczność na uwadze, Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 28 czerwca 2012 r. zawiesił postępowanie odnośnie do wstępnej kontroli badanej skargi konstytucyjnej. Wyrokiem z 21 lutego 2013 r. Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną skarżącej (sygn. akt I CSK 373/12), co uzasadniało podjęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (postanowienie z 9 kwietnia 2013 r.).
Zdaniem skarżącej art. 11 k.p.c. uniemożliwia osobie, która nie była oskarżona w procesie karnym, powoływanie się na okoliczności ograniczające lub wyłączające jej odpowiedzialność cywilną w postępowaniu cywilnym. W ocenie skarżącej prowadzi to do naruszenia jej prawa do sądu, tj. w szczególności prawa do odpowiednio ukształtowanej procedury, zgodnej z zasadami demokratycznego państwa prawa (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji). Skarżąca podkreśla przy tym, że sąd orzekł o jej odpowiedzialności cywilnej jako pozwanej w sprawie, mimo że ani w procesie karnym – ze względu na art. 335 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.), ani w cywilnym – z uwagi na brzmienie art. 11 k.p.c., nie przeprowadzono rzetelnego postępowania dowodowego, zgodnego z zasadą prawdy materialnej. Tym samym kwestionowany przepis narusza również – w jej ocenie – zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji).
Skarżąca twierdzi, że nie uczestniczyła w postępowaniu karnym i nie miała możliwości obrony swoich praw, a wyrok wydany w tym postępowaniu w trybie art. 335 k.p.k. wiąże – w świetle art. 11 k.p.c. – sąd cywilny orzekający w jej sprawie. W przekonaniu skarżącej doszło więc także do naruszenia przysługującego jej prawa do obrony wynikającego z art. 42 ust. 2 Konstytucji, nieograniczającego się wyłącznie do procedury karnej, a w konsekwencji prawa do sprawiedliwego procesu (art. 45 ust. 1 Konstytucji).
Skarżąca uważa nadto, że kwestionowany przepis narusza jej prawo do równego traktowania w postępowaniu sądowym przez „faktyczne pozbawienie skarżącej prawa do skutecznego udziału w postępowaniu cywilnym i wyeliminowanie kontradyktoryjności procesu przez zastosowanie prejudykatu” (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji).
W ocenie skarżącej wyrażona w art. 11 k.p.c. „zasada prejudycjalności” narusza przysługujące jej prawo do rozpoznania sprawy przez niezawisły sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji) i w tym kontekście nieproporcjonalnie ogranicza prawa skarżącej jako pozwanej w procesie cywilnym, w sposób nieadekwatny do celów, jakim zasada ta ma służyć (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji). Zarzuty skargi dotyczą jedynie sytuacji, w której wyrok skazujący co do popełnienia przestępstwa wydano w trybie art. 335 k.p.k., tj. bez przeprowadzenia rozprawy, tak jak w sprawie będącej podstawą wniesionej skargi konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Przedmiotem skargi konstytucyjnej, co wynika z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jest ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Na etapie wstępnej kontroli Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga spełnia warunki formalne określone w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) i czy zarzuty w niej zawarte nie są oczywiście bezzasadne (art. 36 ust. 3 w zw. z at. 49 ustawy o TK).
Zdaniem skarżącej art. 11 k.p.c. – wyłącznie w zakresie odnoszącym się do prawomocnego wyroku karnego wydanego w trybie art. 335 k.p.k. – narusza jej konstytucyjne prawa, które wywodzi z art. 45 ust. 1 i powiązanych z nim: art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i art. 42 ust. 2 Konstytucji.
Trybunał zauważa, że skarżąca złożyła 2 listopada 2010 r. niemal identyczną skargę konstytucyjną, skierowaną przeciwko temu samemu przepisowi i opartą na takim samym (choć nie tym samym) stanie faktycznym. Postanowieniem z 7 maja 2013 r. (SK 31/12, OTK ZU nr 4/A/2013, poz. 46) Trybunał Konstytucyjny umorzył jednak postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku, ustaliwszy, że skarga nie spełniała warunków formalnych uzasadniających merytoryczną kontrolę zaskarżonego przepisu. Trybunał uznaje argumenty przedstawione w postanowieniu z 7 maja 2013 r. za aktualne w odniesieniu do rozpatrywanej skargi, co uniemożliwia nadanie jej dalszego biegu.
Po pierwsze, w ocenie Trybunału argumenty skarżącej dotyczące trybu wydania wyroku karnego, w tym art. 335 k.p.k., nie mogą zostać uwzględnione z uwagi na to, że wyroki w jej sprawie nie zostały wydane na podstawie tego przepisu. To, w jakim trybie zapadł skazujący wyrok sądu karnego, którym związany jest sąd cywilny z uwagi na art. 11 k.p.c. w postępowaniu przeciwko osobie trzeciej, nie ma w sprawie tej osoby znaczenia. Skarga nie spełnia więc, tak jak w sprawie SK 31/12, przesłanki z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, co uzasadnia odmowę nadania skardze dalszego biegu (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).
Po drugie, Trybunał podkreśla, że wniesiona skarga konstytucyjna zmierza do kontroli aktu stosowania prawa, a nie aktu stanowienia prawa. Tym samym – w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – nie spełnia podstawowego warunku jej dopuszczalności. Te same względy zdecydowały o umorzenia postępowania w sprawie SK 31/12. Trybunał w swoim orzecznictwie wielokrotnie już zaznaczał, że źródłem naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności albo obowiązków musi być akt normatywny. Do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego – jako sądu prawa – nie należy zaś weryfikowanie aktów stosowania prawa, choćby ich skutkiem było naruszenie konstytucyjnych praw skarżącego. Ze skargi wynika, że źródło naruszenia swoich konstytucyjnych praw skarżąca upatruje w wydanych w jej sprawie orzeczeniach, a nie zaskarżonym przepisie. To jednoznacznie przesądza o niedopuszczalności nadania skardze dalszego biegu.
Należy dodatkowo zwrócić uwagę na to, że o spełnieniu przesłanek uzasadniających zasądzenie od skarżącej sum pieniężnych z tytułu zwrotu równowartości nienależnie wypłaconych dopłat producentom zbóż sądy cywilne orzekły nie tylko na podstawie wyroku sądu karnego, ale także wyników kontroli skarbowej oraz zeznań świadków. Tych ustaleń nie podważyła zaś skarżąca, co oznacza, że jej skarga konstytucyjna nie mogłaby osiągnąć pożądanego przez nią skutku. Nawet uchylenie kwestionowanego przepisu nie zmieniłoby bowiem jej sytuacji prawnej.
Niezależnie od powyższego Trybunał zauważa, że skarżąca nie uprawdopodobniła naruszenia przysługującego jej prawa do sądu w kontekście prawa do obrony (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 42 ust. 2 Konstytucji) ani prawa do sądu w kontekście zasady równości (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji).
Wobec skarżącej nie toczyło się żadne postępowanie karne, a jedynie postępowanie cywilne dotyczące jej odpowiedzialności kontraktowej. Nie można zaakceptować wyrażonego w skardze stanowiska, zgodnie z którym sytuacja osoby w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie z tytułu odpowiedzialności umownej jest zbliżona do sytuacji osoby w postępowaniu karnym. Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny w przywołanym przez skarżącą wyroku TK z 3 listopada 2004 r.: „standardy przewidziane w art. 42 Konstytucji obowiązują w każdym postępowaniu, w którym dochodzi do orzekania środków o charakterze represyjnym” (K 18/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 103; zob. też wyrok TK z 12 kwietnia 2011 r., P 90/08, OTK ZU nr 3/A/2011, poz. 21 oraz postanowienie TK z 25 stycznia 2011 r., Ts 10/10, OTK ZU nr 1/B/2011, poz. 85). Sprawa, w związku z którą wniesiono skargę, nie miała jednak takiego charakteru, a argumenty skarżącej odwołujące się do przepisów procedury karnej, w szczególności art. 335 k.p.k., nie mogą – jako niepowiązane z wydanymi orzeczeniami sądów obu instancji – zostać uwzględnione.
Skarżąca utożsamia „zasadę równości”, o której mowa w art. 32 ust. 1 Konstytucji, z „zasadą równości stron w postępowaniu sądowym”. Twierdzi przy tym, że zaskarżona regulacja narusza tę zasadę przez faktyczne pozbawienie pozwanego prawa do skutecznego udziału w postępowaniu cywilnym i wyeliminowanie kontradyktoryjności procesu przez zastosowanie prejudykatu. Zdaniem Trybunału sytuacja pozwanego (skarżącej) w świetle zaskarżonego przepisu nie różni się niczym od sytuacji powoda. Kwestionowany przepis adresowany jest bowiem do sądu cywilnego, a nie stron postępowania. Zarówno powód, jak i pozwany nie mogą podważać ustaleń skazującego wyroku sądowego. Nie uwzględnia tego sformułowany przez skarżącą zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Mając powyższe na względzie, Trybunał stwierdza, że nieuprawdopodobnienie naruszenia praw podmiotowych, które wywodzi z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 42 ust. 2 i art. 45 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji, oznacza niespełnienie przesłanki określonej w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji, co skutkuje odmową nadania skardze dalszego biegu (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.