Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 203/04
POSTANOWIENIE
Dnia 16 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
Protokolant Piotr Malczewski
w sprawie z wniosku BANKG. z siedzibą w F.
przy uczestnictwie BANKP. S.A. (uprzednio: BankuA. S.A.) oraz Syndyka Masy
Upadłości "B." Spółki z o.o.
o wpis zmiany hipoteki,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 16 grudnia 2004 r.,
kasacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w L.
z dnia 9 października 2003 r., sygn. akt [...],
oddala kasację.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w L. oddalił apelację
wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego w L. z dnia 10 lutego 2003 r.,
mocą którego oddalony został wniosek o wpis przejścia na wnioskodawcę hipoteki,
co do kwoty 485.000 zł ustanowionej na rzecz uczestnika postępowania BankuA.
S.A. oraz o pozostawienie w księdze wieczystej nr [...] wpisu hipoteki na rzecz
tegoż BankuA. w kwocie 15.000 złotych. Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu
pierwszej instancji, że uwzględnienie wniosku mogłoby nastąpić tylko na podstawie
umowy pomiędzy uprawnionym wierzycielem hipotecznym i nabywcą o przelew
wierzytelności oraz przeniesienie zabezpieczającej ją hipoteki, tj. po spełnieniu
wymogów przewidzianych w art. 2451
k.c.
Wprawdzie, stosownie do przepisów Prawa bankowego, wnioskodawca
mógłby posłużyć się odpowiednim dokumentem wystawionym przez Bank, ale
dokument ten musiałby stwierdzać zawarcie umowy przelewu wierzytelności
i hipoteki. Tymczasem do wniosku o wpisy wnioskodawca załączył tylko pismo
BankuA. stwierdzające, że wnioskodawca spłacił część długu dotyczącego dłużnika
– właściciela nieruchomości obciążonej, oraz (przy skardze na postanowienie
referendarza) - odpisy aneksów do umów gwarancji.
Ponadto, Sąd Okręgowy uznał, że nawet gdyby wnioskodawca wykazał
zawarcie umowy, o której mowa w art. 2451
k.c. to na przeszkodzie do dokonania
żądanych wpisów stał art. 27 Prawa upadłościowego, zgodnie z którym po
ogłoszeniu upadłości nie jest dopuszczalne wpisanie w księdze wieczystej hipoteki;
przejście wierzytelności zabezpieczonej hipoteką takiego wpisu by wymagało.
Również rozważał Sąd Okręgowy kwestię przejścia na wnioskodawcę hipoteki
z mocy samego prawa w ramach instytucji wstąpienia w prawa zaspokojonego.
wierzyciela (art. 518 § 1 pkt 1 k.c.). Dopuszczając taką możliwość Sąd Okręgowy
wskazał, że powyższa konstrukcja prawna odnosi się do sytuacji, gdy osoba trzecia
spłaca cudzy dług, za który jest odpowiedzialny osobiście i rzeczowo.
W rozpoznawanej sprawie wnioskodawca nie był odpowiedzialny osobiście ani
rzeczowo wobec wierzyciela hipotecznego, ponieważ nie zawarł z BankiemA., jako
3
wierzycielem Spółki „B.” umowy poręczenia. Udzielił temu Bankowi w trybie
przepisów Prawa bankowego gwarancji, że spełni świadczenie w razie
niezrealizowania go przez Spółkę „B.”, a więc zaciągnął samoistne własne
zobowiązanie, a taka sytuacja nie jest objęta hipotezą art. 518 § 1 pkt 1 k.c.
W kasacji wnioskodawca zarzucił powyższemu orzeczeniu naruszenie prawa
materialnego – art. 27 Prawa upadłościowego w związku z art. 518 § 1 pkt 1 k.c.
w zw. z art. 97 ustawy o księgach wieczystych i hipotece i wnosił o zmianę tego
orzeczenia (bez wskazania w jakim kierunku). Skarżący podniósł, że art. 27 Prawa
upadłościowego zakazuje wpisu wymaganego do powstania hipoteki natomiast
nie stanowi przeszkody do wpisu zmiany hipoteki. Ponadto wskazał, że - wbrew
ustaleniu Sądu Okręgowego – dokonał spłaty części wierzytelności zabezpieczonej
hipoteką na rzecz BankuA. w związku z poręczeniem cywilnym udzielonym temu
Bankowi na zabezpieczenie jego wierzytelności do właściciela nieruchomości
obciążonej a nie z tytułu gwarancji bankowej. W związku z tym przez sam fakt
spłaty wstąpił z mocy art. 518 § 1 pkt 1 k.c. w prawa dotychczasowego wierzyciela
hipotecznego i na podstawie art. 97 ustawy o księgach wieczystych i hipotece te
jego prawa podlegały ujawnieniu w księdze wieczystej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rację ma skarżący, że art. 27 Prawa upadłościowego nie usprawiedliwiał
odmowy dokonania wnioskowanych w niniejszej sprawie wpisów. Jak to wyjaśnił
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 lutego 1994 r., III CZP 4/94 – OSNC 1994
nr 9, poz. 170, w postanowieniu z dnia 22 stycznia 2002 r., IV CKN 1805/00
(nie publ.), oraz w postanowieniu z dnia 11 maja 2004 r., II CK 280/03 (nie publ.) i z
czym należy się zgodzić, wymieniony przepis przewidywał zakaz wpisu hipoteki
wymaganego dla powstania tego ograniczonego prawa rzeczowego, natomiast nie
znajdował zastosowania do wpisów dotyczących zmiany hipoteki polegającej na
zmianie wierzyciela hipotecznego. Jeżeli bowiem obciążenie nieruchomości
upadłego miało miejsce zanim nastąpiło ogłoszenie upadłości to, z punktu widzenia
interesów wierzycieli osobistych upadłego, było to obojętne ponieważ w tamtym
czasie nie podlegali oni jeszcze ochronie jaką zapewnia im dopiero postępowanie
upadłościowe. Natomiast po ogłoszeniu upadłości zmiana wierzyciela hipotecznego
4
także nie pogarsza sytuacji faktycznej i prawnej wierzycieli osobistych upadłego
ponieważ nie odnosi się do obciążenia jako takiego i w niczym nie umniejsza
możliwości zaspokojenia się tych wierzycieli z masy upadłości w porównaniu ze
stanem sprzed zmiany wierzyciela hipotecznego.
Błędna wykładnia art. 27 prawa upadłościowego w zaskarżonym
postanowieniu nie przesądzała jednak o uwzględnieniu kasacji. Dla uzyskania
wpisu wyrażającego przejście hipoteki wnioskodawca musiałby się legitymować
przelewem wierzytelności i zabezpieczającej ją hipoteki (art. 2451
k.c.i art. 79 ust. 2
ustawy o księgach wieczystych i hipotece - jedn. tekst Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz.
1361 ze zm.) albo cessio legis na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c., lub art. 97
ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Bezspornym było w sprawie, że
wnioskodawca nie powoływał się na umowę przeniesienia wierzytelności i hipoteki
oraz wpis do księgi wieczystej jako źródła nabycia prawa z tytułu przelewu hipoteki.
Również nie mógł on być uznany za osobę, która weszła w prawa zaspokojonego
wierzyciela w rozumieniu art. 518 § 1 pkt 1 k.c. Wbrew przekonaniu skarżącego,
sam fakt zaspokojenia wierzyciela hipotecznego zapłatą kwoty 485.000 złotych nie
stwarzał po jego stronie takiego uprawnienia. Musiałaby to być spłata cudzego
długu, za który wnioskodawca byłby odpowiedzialny osobiście lub rzeczowo.
Tymczasem, jak to trafnie ocenił Sąd Okręgowy, wnioskodawca spłacał własny dług
zaciągnięty w wyniku umowy z dnia 4 grudnia 2001 r. zmieniającej umowy
gwarancji z dnia 22 stycznia 2001 r. i 19 lipca 2001 r. Co do tego, że powyższa
umowa była umową gwarancji bankowej a nie umową poręczenia, ustalenie Sądu
Okręgowego nie zostało w kasacji wzruszone. Wymagałoby to powołania się przez
skarżącego na podstawę kasacyjną przewidzianą w art. 3931
pkt 2 k.p.c.,
ewentualnie na naruszenie w zaskarżonym postanowieniu art. 65 § 1 k.c.; tego
rodzaju zarzutów w kasacji brak.
Odnośnie do art. 97 ustawy o księgach wieczystych i hipotece to także
skarżący nie ma racji, gdy twierdzi w kasacji, że przepis ten stanowi formalną
podstawę ujawnienia prawa nabytego z mocy samego prawa na podstawie art. 518
§ 1 pkt 1 k.c. Pomijając już, że wnioskodawca nie mógł być uznany za osobę,
o której mowa w art. 518 § 1 pkt 1 k.c., należy podkreślić, że wzmiankowany art. 97
stanowi samodzielną materialno-prawną podstawę cessio legis hipoteki i jest
5
przepisem szczególnym w stosunku do art. 518 § 1 pkt 1 k.c. Wymaga, żeby
osoba, która spłaciła wierzyciela hipotecznego była jego dłużnikiem osobistym
z tytułu własnego długu, ale jednocześnie, żeby przysługiwało jej roszczenie
zwrotne przeciwko właścicielowi nieruchomości obciążonej albo przeciwko jego
poprzednikowi prawnemu. Istnienie roszczenia zwrotnego stanowi warunek sine
qua non możliwości powoływania się dłużnika spłacającego wierzyciela
hipotecznego na przejście ex lege spłaconej wierzytelności na niego na podstawie
art. 97 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. W celu uzyskania wpisu
wyrażającego przejście hipoteki wnioskodawca powinien legitymować się pismem
Banku, z którego wynikałoby nie tylko, że spłacił on własny dług, ale także, że miał
on roszczenie zwrotne do Spółki „B.”. Wnioskodawca bezspornie takiego
dokumentu do wniosku nie załączył.
Niezależnie od powyższego należy zauważyć, że zarzut naruszenia art. 97
ustawy o księgach wieczystych i hipotece nie został w kasacji sprecyzowany co do
postaci naruszenia (błędna wykładnia lub niewłaściwe zastosowanie) ani
umotywowany w sposób pozwalający na jego rozważenie, co już samo w sobie
mogłoby stanowić przyczynę jego odrzucenia.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację (art. 39312
k.p.c.).