Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CK 579/04
POSTANOWIENIE
Dnia 12 stycznia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z powództwa E. T. i J. T.
przeciwko Miastu W.
o ustalenie opłaty z tytułu użytkowania wieczystego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 12 stycznia 2005 r.,
kasacji powodów od postanowienia Sądu Okręgowego w W. z dnia 16 kwietnia 2004 r.,
sygn. akt V Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w W.
do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powodowie nabyli prawo użytkowania wieczystego umową w formie aktu
notarialnego z dnia 12.08.1999 r. Prawo to obciążyło nieruchomość stanowiącą
własność miasta W. Uchwałą Zarządu Dzielnicy z dnia 26.11.1999 r. wypowiedziano
nabywcom dotychczasową wysokość opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego i
ustalono nową wysokość na kwotę 21.609,50 zł. Powodowie wnieśli do Samorządowego
Kolegium Odwoławczego wniosek o ustalenie, że aktualizacja opłaty jest
nieuzasadniona. Wezwani do uiszczenia opłaty skarbowej, nie uczynili tego. W tej
sytuacji Samorządowe Kolegium Odwoławcze wydało w dniu 29.03.2000 r. orzeczenie,
w którym oddaliło wniosek i umorzyło postępowanie w sprawie wywołanej wnioskiem w
2
związku z nieuiszczeniem wymaganej opłaty skarbowej. W uzasadnieniu tego
orzeczenia zawarto pouczenie, że zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 21.08.1997 r.
o gospodarce nieruchomościami powodowie mogą wnieść sprzeciw, co jest
równoznaczne z żądaniem przekazania sprawy do sądu powszechnego. Powodowie
wnieśli ten sprzeciw, w następstwie czego sprawę przekazano do rozpoznania Sądowi
Rejonowemu. Sąd ten rozpoznał sprawę merytorycznie i wyrokiem z dnia 4.06.2003 r.
ustalił wysokość opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego na kwotę 5.001,02 zł
poczynając od 1.01.2000 r. Sąd Okręgowy w W. w wyniku rozpoznania apelacji
pozwanego W., postanowieniem z dnia 16.04.2004 r. uchylił zaskarżony wyrok i pozew
odrzucił. Sąd ten uznał, że w świetle art. 80 ust. 1 ustawy o gospodarce
nieruchomościami sprzeciw przysługuje jedynie od merytorycznego orzeczenia
Samorządowego Kolegium Odwoławczego. Kolegium nie rozpoznało sprawy
merytorycznie, gdyż powodowie nie uiścili opłaty skarbowej. Wprawdzie Kolegium winno
było wydać postanowienie o zwrocie wniosku, a nie o umorzeniu postępowania, to
jednak nie doszło do merytorycznego rozpoznania sprawy. Tym samym droga sądowa
była niedopuszczalna.
Powodowie zaskarżyli to postanowienie kasacją. W ramach podstawy kasacyjnej
z art. 3931
pkt 2 k.p.c. wskazali na naruszenie art. 379 pkt 1 w związku z art. 2 k.p.c. W
ramach podstawy kasacyjnej z art. 3931
pkt 1 k.p.c. zarzucili naruszenie art. 79 i 80
ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz art. 10 i 45 Konstytucji RP. W związku z
tym żądali uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zagadnienie aktualizacji opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego regulują
aktualnie przepisy art. 78-81 ustawy z dnia 21.08.1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603). Pod rządem tych
przepisów właściwy organ, czyli obecnie organ wykonawczy gminy W. dokonał
wypowiedzenia na piśmie dotychczasowej opłaty rocznej, przesyłając powodom
równocześnie ofertę przyjęcia jej nowej wysokości. Taki sposób aktualizacji opłaty
rocznej przewiduje art. 78 ust. 1 ugn, obowiązującej od 1.01.1998 r. W wypowiedzeniu
pouczono powodów jako użytkowników wieczystych o sposobie zakwestionowania
wypowiedzenia przez złożenie w terminie 30 dni od doręczenia wypowiedzenia wniosku
do właściwego samorządowego kolegium odwoławczego o ustalenie, iż aktualizacja
opłaty jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości. Powodowie taki
3
wniosek złożyli do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W., które stosownie do
treści art. 79 ust. 1 zd. 2 ugn wezwało powodów do uiszczenia opłaty skarbowej.
Powodowie tej opłaty nie uiścili, co jest w sprawie bezsporne. W tej sytuacji Kolegium
powinno zgodnie z art. 79 ust. 7 ugn zastosować odpowiednio wskazane tam przepisy
kodeksu postępowania administracyjnego. Problem ten wzbudził jednak pewne
wątpliwości prawne, które zostały wyjaśnione w postanowieniu Kolegium
Kompetencyjnego przy Sądzie Najwyższym z dnia 24.04.1997 r. III KKO 3/97
(OSNAPiUS 1998, nr 5, poz. 164). W postanowieniu tym przyjęto, iż jeżeli opłata
skarbowa nie zostanie uiszczona od wniosku złożonego przez użytkownika wieczystego
do samorządowego kolegium odwoławczego, kolegium to obowiązane jest wydać
postanowienie o zwrocie wniosku bez jego rozpoznania (art. 261 § 2 k.p.a.). Na
postanowienie to służy wnioskodawcy zażalenie; w tym wypadku przyjmuje ono
odpowiednio formę wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy w zakresie obowiązku
uiszczenia opłaty skarbowej, który powinien być załatwiony przez kolegium. W
następstwie takiego stanowiska Kolegium Kompetencyjne w przytoczonym wyżej
postanowieniu stwierdziło, iż jeżeli złożony przez użytkownika wieczystego do
samorządowego kolegium odwoławczego wniosek nie został opłacony należną opłatą
skarbową, to nie jest prawnie dopuszczalne wydanie przez kolegium orzeczenia i tym
samym nie jest możliwe złożenie sprzeciwu celem przekazania sprawy do sądu
powszechnego, bowiem w sprawie tej nie doszło do wszczęcia postępowania. Z taką
sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie, jednak Samorządowe Kolegium
Odwoławcze w W. nie zastosowało się do wskazanego wyżej trybu postępowania. Nie
wydało bowiem postanowienia o zwrocie wniosku złożonego przez powodów bez jego
rozpoznania z powodu jego nieopłacenia, lecz wydało orzeczenie, w którym „oddalono
wniosek i umorzono postępowanie w sprawie wywołanej wnioskiem w związku z nie
wniesieniem opłaty skarbowej”. Takie orzeczenie jest oczywiście błędne. Sąd Okręgowy
dostrzegając wadliwość orzeczenia kolegium uznał, iż nie mogło i w istocie nie zostało
wydane orzeczenie merytoryczne, a tylko od takiego orzeczenia może być wniesiony
sprzeciw, co jest równoznaczne z żądaniem skierowania sprawy na drogę postępowania
cywilnego. To stanowisko znajduje, formalnie biorąc, uzasadnienie w powołanym wyżej
postanowieniu Kolegium Kompetencyjnego. Skład orzekający podziela pogląd wyrażony
przez to Kolegium w postanowieniu z dnia 24.04.1997 r. III KKO 3/97, problem
sprowadza się jednak do tego, czy odwołanie się do tego poglądu i konsekwencji
wynikający z niego jest uzasadnione w okolicznościach niniejszej sprawy. Nie sposób
4
bowiem przejść do porządku dziennego nad bezspornymi faktami, iż Samorządowe
Kolegium Odwoławcze w W. wydało w niniejszej sprawie orzeczenie, w którym oddaliło
wniosek powodów i umorzyło postępowanie wywołane wniesieniem wniosku, a także
pouczyło powodów na piśmie o możliwości złożenia w terminie 14 dni sprzeciwu, co jest
równoznaczne z żądaniem skierowania sprawy na drogę sądową. Powodowie
zastosowali się do tego pouczenia i wnieśli sprzeciw, sprawę skierowano do sądu, który
w pierwszej instancji rozstrzygnął ją merytorycznie. Odmienne stanowisko Sądu
Okręgowego, który przyjął czasową niedopuszczalność drogi sądowej i pozew odrzucił,
nie uwzględnia ugruntowanej w orzecznictwie reguły, iż udzielenie błędnych wskazówek
nie może wywoływać w żadnym wypadku ujemnych skutków dla strony, która się do
nich zastosowała. Należy także zauważyć, że zgodnie z art. 80 ust. 3 ugn, w razie
wniesienia sprzeciwu w terminie, orzeczenie kolegium odwoławczego, traci moc, nawet
wówczas, gdy sprzeciw odnosi się tylko do części orzeczenia. Takie unormowanie jest
konsekwencją tego, iż sąd powszechny nie sprawuje funkcji kontrolnej bądź nadzorczej
nad samorządowym kolegium odwoławczym, lecz spór rozstrzyga samodzielnie, gdyż
wniosek złożony do kolegium zastępuje pozew (art. 80 ust. 2 ugn). Nie kwestionując
więc poglądu wyrażanego przez Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym
zawartego w postanowieniu z dnia 24.04.1997 r. III KKO 3/97, stwierdzić należy, że w
razie gdy samorządowe kolegium odwoławcze rozpoznając wniosek użytkownika
wieczystego wniesiony na podstawie art. 78 ugn, od którego wnioskodawca nie uiścił
należnej opłaty skarbowej, wydało wadliwe orzeczenie o oddaleniu wniosku i umorzeniu
postępowania, pouczając użytkownika wieczystego o możliwości złożenia sprzeciwu, co
jest równoznaczne z żądaniem przekazania sprawy do sądu, to wniesienie tego
sprzeciwu przez użytkownika wieczystego powoduje, iż sąd powszechny właściwy jest
do rozpoznania sprawy, a orzeczenie samorządowego kolegium odwoławczego traci
moc (art. 80 ust. 3 ugn).
Zasadność tego stanowiska potwierdzają także inne argumenty.
Zgodnie z art. 79 ust. 3 ugn kolegium odwoławcze powinno dążyć do polubownego
załatwienia sprawy w drodze ugody, a jeżeli do ugody nie doszło kolegium wydaje
orzeczenie o oddaleniu wniosku lub o ustaleniu nowej wysokości opłaty rocznej. Według
art. 80 ust. 1 ugn od orzeczenia kolegium właściwy organ lub użytkownik wieczysty
mogą wnieść sprzeciw, którego wniesienie jest równoznaczne z żądaniem przekazania
sprawy do sądu i powoduje utratę mocy orzeczenia kolegium. Analiza tych przepisów
nie uzasadnia wniosku, iż sprzeciw przysługuje tylko od orzeczenia kolegium
5
oddalającego wniosek lub ustalającego nową wysokość opłaty. Nie można wykluczyć
możliwości wniesienia sprzeciwu od orzeczenia umarzającego postępowanie np. w razie
zawarcia ugody lub cofnięcia wniosku (art. 105 k.p.a.). Należy przy tym zauważyć, że w
konkretnej sprawie kolegium odwoławcze zamieściło w orzeczeniu, wprawdzie wadliwie,
rozstrzygnięcie o oddaleniu wniosku, a więc orzekło merytorycznie.
Uzasadnionym jest odwołanie się także do ugruntowanego poglądu
w orzecznictwie Sądu Najwyższego, iż gdy sąd błędnie wydał orzeczenie w niewłaściwej
formie i strona dostosowała środek zaskarżenia do formy orzeczenia, to nie pociąga to
dla niej ujemnych konsekwencji (por. uchwała Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 6.03.1972 r. , III CZP 27/71,
OSNCP 1793, nr 1, poz. 1).
W sprawie niniejszej kolegium odwoławcze wydało orzeczenie nie tylko
w niewłaściwej formie, lecz także o wadliwej treści, to jednak strona dostosowała
swoisty środek zaskarżenia w postaci sprzeciwu, do formy i treści orzeczenia. Uczyniła
to zresztą zgodnie z treścią pouczenia. Nie może to więc powodować ujemnych dla niej
konsekwencji. Takie zaś konsekwencje powoduje dla powodów zaskarżone orzeczenie.
Z tych przyczyn zaskarżone orzeczenie należało uchylić i sprawę przekazać
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania (art. 39313
k.p.c.).