Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 407/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 stycznia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek (sprawozdawca)
SSN Maria Grzelka
w sprawie z powództwa T. O.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie X.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 26 stycznia 2005 r.,
kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w L. z dnia 4 marca 2004 r., sygn. akt II
Ca (…),
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację powoda od wyroku Sądu
Rejonowego w L. z dnia 23 grudnia 2003 r. sygn. akt I C (…) w części oddalającej
powództwo o zapłatę kwoty 15.532,13 zł oraz orzekającej o kosztach
postępowania apelacyjnego i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w L. do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 23.12.2003 r. oddalił – rozpoznane łącznie –
powództwo wytoczone przez T. O., w którym domagał się on zasądzenia na jego rzecz
od Skarbu Państwa – Wojewody X. kwot 11.954,46 zł i 26.286,37 zł z odsetkami. W
sprawie tej ustalono następujące okoliczności faktyczne:
Zespół Opieki Zdrowotnej w K. działał jako jednostka budżetowa podległa
Wojewodzie X. do dnia 11.08.1996 r. Środki pieniężne na prowadzenie swej działalności
Zespół uzyskiwał w formie dotacji. W planie budżetowym na 1996 rok przewidziano dla
Zespołu łącznie 9.149,307 zł. W dniu 12.08.1996 r. Zespół Opieki Zdrowotnej został
wpisany do rejestru publicznych zakładów opieki zdrowotnej, uzyskał osobowość
prawną, stając się Samodzielnym Publicznym Zakładem Opieki Zdrowotnej. Do tej daty
Wojewoda X. z przyznanej na rok 1996 dotacji przekazał Zespołowi 5.976.841 zł, co
odpowiadało planowi budżetowemu na ten okres. Ustalono, iż za lipiec 1996 r.
wypłacono z tytułu dyżurów personelu medycznego ogółem 54.763,25 zł i Zespół
uregulował należne od tego wynagrodzenia składki na ubezpieczenie społeczne
w kwocie 26.286,37 zł w dniu 29.08.1996 r. W dniu 26.11.1996 r. zawarta została
między Wojewodą X. a Samodzielnym Publicznym Zakładem Opieki Zdrowotnej w K.
umowa dotycząca udzielania świadczeń zdrowotnych, która obowiązywała od
12.08.1996 do 31.12.1996 r. Od 12.08.1996 r. do chwili zawarcia tej umowy Zespół
Opieki Zdrowotnej w K., mimo uzyskania osobowości prawnej, prowadził gospodarkę
finansową na takich samych zasadach, jak jednostka budżetowa. W szczególności
Wojewoda X. nadal przekazywał na konto Zespołu środki pieniężne przewidziane w
planie budżetowym na 1996 r. Dopiero w październiku 1996 r. sporządzono bilans
zamknięcia Zespołu jako jednostki budżetowej. Po uzyskaniu osobowości prawnej
Zespół nie zwracał się do Wojewody z żądaniem zapłaty należnych składek na
ubezpieczenie społeczne i zaliczek na podatek dochodowy od wynagrodzeń
wypłaconych za dyżury w czerwcu i lipcu 1996 r.
Ustalono, że powód umową cesji zawartą dnia 31.05.2002 r. z Samodzielnym
Publicznym Zakładem Opieki Zdrowotnej w K. nabył wierzytelność w kwocie 22.708,76
zł przysługującą do Skarbu Państwa – Wojewody X. z tytułu składek na ubezpieczenie
społeczne za dyżury w lipcu 1996 r., która to należność została pokryta ze środków
Samodzielnego Zakładu Opieki Zdrowotnej w K.. Na podstawie umów cesji z tej samej
3
daty powód nabył wierzytelność w kwocie 3.577,61 zł z tytułu zapłaconych składek ZUS
za dyżury pracowników pogotowia w lipcu 1996 r. oraz w kwocie 11.954,46 zł z tytułu
zapłaconych zaliczek na podatek dochodowy. Następnie powód w dniu 4.06.2002 r. zbył
wierzytelność w kwocie 22.708,76 zł na rzecz Agencji Obrotu Wierzytelnościami w R.
Oddalając powództwo Sąd Rejonowy przytoczył trzy podstawowe argumenty.
Po pierwsze wskazał, iż z chwilą przekształcenia jednostki budżetowej jaką był
Zakład Opieki Zdrowotnej w Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej nastąpiło
przejęcie zakładu pracy w znaczeniu przedmiotowym przez nowego pracodawcę (art.
231
§ 1 k.p.), a tym samym przejęcie przez nowego pracodawcę odpowiedzialności za
zobowiązania wynikające ze stosunku pracy powstałe przed przekształceniem, a więc
za wynagrodzenia za pracę i należności od niego pochodne (składka ubezpieczeniowa,
zaliczki na podatek dochodowy).
Po drugie, przepis art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 13.10.1998 r. – Przepisy
wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną nie mają w sprawie
zastosowania, gdyż Zakład Opieki Zdrowotnej w K. nie został przejęty przez jednostkę
samorządu terytorialnego, lecz został przekształcony w samodzielny podmiot.
Po trzecie podniesiono, iż Wojewoda X. przekazał Zakładowi Opieki Zdrowotnej
środki pieniężne, na pokrycie należności dochodzonych obecnie przez powoda.
Argumentację tę podzielił Sąd Okręgowy w L., który wyrokiem z dnia 4.03.2004 r.
oddalił apelację powoda. Wyrok ten zaskarżył powód kasacją zarzucając naruszenie art.
233 § 1 i 378 § 1 k.p.c., co miało istotny wpływ na wynik sprawy oraz naruszenie prawa
materialnego tj. art. 33 i 40 k.c., art. 80 ustawy z dnia 13.10.1998 r. – Przepisy
wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872 ze
zm.), art. 49 pkt 2, 32, 59, 60 ustawy z dnia 30.08.1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej,
art. 15 ustawy dnia 5.01.1991 r. – Prawo budżetowe oraz § 1 i § 3 umowy z dnia
25.11.1996 r. zawarty między Skarbem Państwa a Samodzielnym Publicznym Zakładem
Opieki Zdrowotnej. Wskazując na powyższe wniósł o zmianę wyroku przez
uwzględnienie powództwa w kwocie 15.532,13 zł z odsetkami względnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu w L.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wstępnie należy zauważyć, iż na etapie postępowania kasacyjnego przedmiotem
sporu jest jedynie kwota 15.532,13 zł. W jedynie tej części zaskarżony został wyrok
Sądu Okręgowego, gdyż powód przyznał, że wobec dalszego zbycia części
4
wierzytelności nabytych od Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej, nie
ma legitymacji do dochodzenia roszczenia w tym zakresie. Ograniczenie wysokości
dochodzonego roszczenia nie ma jednak żadnego wpływu na samą zasadę
odpowiedzialności pozwanego Skarbu Państwa. Sądy obu instancji oddalając żądanie
powoda uznały, iż brak podstaw prawnych, aby pozwany Skarb Państwa co do swojej
zasady ponosił odpowiedzialność za należności pokryte przez Samodzielny Publiczny
Zakład Opieki Zdrowotnej za Skarb Państwa. Dla uzasadnienia tego stanowiska
przytoczono trzy zasadnicze argumenty.
Po pierwsze wskazano, iż Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej jako
zakład pracy powstały z przekształcenia (art. 231
§ 1 k.p.) przejął zobowiązania
poprzednika wynikające ze stosunku pracy (wynagrodzenie za pracę i należności
pochodne).
Po drugie, podstawą odpowiedzialności pozwanego Skarbu Państwa nie może
być art. 80 ustawy z dnia 13.10.1998 r. – Przepisy wprowadzające ustawy reformujące
administrację publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872 ze zm.), skoro Zakład Opieki
Zdrowotnej nie został przejęty przez jednostkę samorządu terytorialnego (powiat x.),
lecz przekształcony w osobę prawną, zaś przepis art. 47 ust. 1 tej ustawy dotyczy
przejęcia uprawnień organu administracji rządowej, a nie przejęcia zobowiązań.
Po trzecie, powód nabył od Samodzielnego Zakładu Opieki Zdrowotnej
wierzytelność nieistniejącą, bowiem aż do końca października 1996 r. Zakład Opieki
Zdrowotnej funkcjonował, mimo uzyskania osobowości prawnej z dniem 12.08.1996 r. –
na zasadach jednostki budżetowej i uzyskał środki pieniężne od Skarbu Państwa, z
których pokrył sporne należności.
Argumentacji tej nie można podzielić. W uchwale z dnia 8.10.2003 r. III CZP
64/13 (OSNC 2004, 7 – 8, poz. 108) Sąd Najwyższy przyjął, że „samodzielnemu
publicznemu zakładowi opieki zdrowotnej, powstałemu z przekształcenia publicznego
zakładu opieki zdrowotnej prowadzonego w formie jednostki budżetowej Skarbu
Państwa, który spełnił świadczenie z tytułu wynagrodzenia pracownika za okres jego
pracy w tym zakładzie przed przekształceniem, przysługuje roszczenie do Skarbu
Państwa o zwrot spełnionego świadczenia”. W obszernym uzasadnieniu tej uchwały Sąd
Najwyższy odniósł się także do kwestii prawnych związanych z zastosowaniem art. 231
§ 1 k.p. oraz art. 80 ustawy – przepisy wprowadzające (...), zajmując odmienne
stanowisko niż wyraziły to sądy obu instancji w niniejszej sprawie.
5
Odnośnie pierwszego zagadnienia stwierdzono, że istotnie z dniem
przekształcenia jednostki budżetowej w samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej
dochodzi do przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę w rozumieniu art. 231
§ 1
k.p. Zwrócono jednak uwagę na to, iż przyznanie jednostkom organizacyjnym osób
prawnych podmiotowości w zakresie stosunków pracy nie wiąże się z
odpowiedzialnością za zobowiązania, ponieważ jednostki te nie mają własnego majątku.
Oznacza to, iż państwowa jednostka organizacyjna bez osobowości prawnej jest
pracodawcą, a przez to dłużnikiem pracownika, jednak odpowiedzialność majątkową
wobec pracownika ponosi Skarb Państwa – jako osoba prawna. Jednostka
organizacyjna jest zatem dłużnikiem w sensie formalnym, zaś Skarb Państwa w
znaczeniu materialnym. Skład orzekający w niniejszej sprawie podziela to stanowisko.
Prowadzi to do wniosku, iż brak podstaw do przyjęcia, aby za zobowiązania powstałe
przed przekształceniem Zespołu Opieki Zdrowotnej w Samodzielny Publiczny Zakład
Opieki Zdrowotnej, odpowiadał ten ostatni wymieniony podmiot prawny, zgodnie z art.
231
§ 1 k.p. Dotyczy to także zobowiązań wynikających ze stosunku pracy i zobowiązań
pochodnych.
W odniesieniu do wzajemnej relacji art. 80 ust. 1 i 47 ustawy z dnia 13.10.1998 r.
- Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr 133,
poz. 872 ze zm.) odwołano się w powołanej uchwale do stanowiska Sądu Najwyższego
zawartego w wyroku z dnia 18.12.2001 r. I PKN 668/01 (niepublik.), w którym
dopuszczono możliwość zastosowania art. 80 ust. 1 powołanej ustawy do zobowiązań
publicznego zakładu opieki zdrowotnej, prowadzonego w formie jednostki budżetowej,
wynikających ze stosunku pracy, powstałych przed przekształceniem tego zakładu w
samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej także wówczas, gdy przekształcenie
nastąpiło przed 1.01.1999 r. Podkreślono, że w art. 47 ust. 1 powołanej ustawy jest
wprawdzie mowa o „przejęciu” przez jednostki samorządu terytorialnego „uprawnień”
organu administracji rządowej, który utworzył samodzielny publiczny zakład opieki
zdrowotnej, jednak ust. 2a i 3 tego artykułu dotyczy „przejęcia” przez jednostkę
samorządu terytorialnego samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Z
tego też względu samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej wymienione
w załączniku do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 22.06.2001 r. w sprawie
wykazu samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, które zostały przejęte
przez gminy, powiaty i samorządy województw (Dz. U. Nr 65, poz. 659), uznać należy
za przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego w rozumieniu art. 80 ust. 1 ustawy
6
– Przepisy wprowadzające (...), Sąd Najwyższy w uzasadnieniu cyt. uchwały z dnia
8.10.2003 r. III CZP 64/03 podzielił ten pogląd i przyjął, że z przepisów art. 47 ust. 2a i 3
ustawy – Przepisy wprowadzające (...) wynika, że z dniem 1.01.1999 r. doszło nie tylko
do przejęcia przez jednostki samorządu terytorialnego „uprawnień” organu administracji
rządowej, który utworzył samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, ale i do
„przejęcia” samych zakładów. Prowadzi to do wniosku, że przepis art. 80 ust. 1 ustawy –
Przepisy wprowadzające (...) ma zastosowanie do wynikających ze stosunku pracy
zobowiązań publicznych zakładów opieki zdrowotnej prowadzonych w formie jednostki
budżetowej Skarbu Państwa, powstałych przed ich przekształceniem w samodzielne
publiczne zakłady opieki zdrowotnej, także wówczas, gdy przekształcenie nastąpiło
przed dniem 1.01.1999 r. Skład orzekający w niniejszej sprawie przychyla się do tego,
utrwalonego już w orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądu. Odmienne więc
stanowisko zajęte przez sądy orzekające w niniejszej sprawie w odniesieniu do wykładni
i stosowania art. 80 ust. 1 ustawy – Przepisy wprowadzające (...) nie jest uzasadnione.
Należy przy tym zwrócić uwagę na to, iż Sąd Najwyższy we wskazanej uchwale
przyjął też, iż jeśli samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej spełni świadczenia z
tytułu wynagrodzenia pracownika lub świadczenie pochodne, (składka na ubezpieczenie
społeczne, podatek dochodowy) powstałe w okresie przed przekształceniem zakładu, to
spłaca cudzy dług w rozumieniu art. 518 § 1 pkt 1 k.c., co stanowi podstawę roszczenia
samodzielnego zakładu opieki zdrowotnej do Skarbu Państwa o zwrot spełnionego
świadczenia. Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie z tym, że
przysługująca samodzielnemu zakładowi opieki zdrowotnej wierzytelność została objęta
cesją na rzecz powoda.
W konsekwencji prowadzi to do wniosku, że dwa zasadnicze argumenty, które
legły u podstaw oddalenia powództwa nie są uzasadnione. Nie sposób także podzielić
stanowiska, że powód nabył wierzytelność nieistniejącą. Jest przecież poza sporem, iż
należności pochodne w postaci składek na ubezpieczenia społeczne i podatek dochodowy
od wynagrodzeń za czerwiec i lipiec 1996 r. zostały uiszczone w dniu 29.08.1996 r., a więc
po przekształceniu Zakładu Opieki Zdrowotnej w Samodzielny Publiczny Zakład Opieki
Zdrowotnej (co nastąpiło 12.08.1996 r.). Mamy wiec w sprawie do czynienia z sytuacją, gdy
zobowiązanie powstało w czasie, gdy Zakład Opieki Zdrowotnej funkcjonował jako jednostka
budżetowa Skarbu Państwa, zaś wykonanie tego zobowiązania nastąpiło po uzyskaniu
osobowości prawnej przez w/w Zakład Opieki Zdrowotnej. Odrębność osobowości prawnej
przesądza o odrębności odpowiedzialności. Tej reguły w niczym nie może zmienić to, iż do
7
czasu zawarcia umowy z dnia 25.11.1996 r. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki
Zdrowotnej funkcjonował nadal tak, jakby był jednostką budżetową. Z przekazywanych
nadal środków budżetowych także sporne należności zostały uiszczone. Takie
stanowisko nie jest możliwe do zaakceptowania, gdyż prowadzi ono do zamazania
odpowiedzialności na gospodarowanie środkami publicznymi. Jeżeli po 12.08.1996 r.
istotnie Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej były przekazywane
nadal środki z budżetu, to przekazywano je odrębnej osobie prawnej, a nie jednostce
budżetowej. Nie jest tu wystarczające ogólnikowe stwierdzenie b. głównej księgowej, że
także po 12.08.1996 r. wszelkie należności Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki
Zdrowotnej były realizowane tak, jakby to osoba prawna była jednostką budżetową. Jeśli
bowiem – jak wykazano – Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w K. spełnił
sporne należności w dniu 29.08.1996 r., spłacając dług Skarbu Państwa, to rzeczą
strony pozwanej jest wykazanie, że to konkretna należność została przekazana
(zwrócona) Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej. Dopiero po
wykazaniu, że nastąpił zwrot tej kwoty można ocenić, czy i kiedy wierzytelność wygasła.
Z tych przyczyn, na podstawie art. 39313
k.p.c., orzeczono jak w sentencji.