Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 109/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 marca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa P. G.
przeciwko (...) Funduszowi Przedsiębiorczości w N. o zwolnienie od egzekucji, po
rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 4 marca 2005 r., kasacji powoda od
wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 30 września 2003 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala kasację i zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1200 zł. (jeden
tysiąc dwieście złotych) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo o zwolnienie od egzekucji
skierowane przeciwko (...) Funduszowi Przedsiębiorczości w N. z siedzibą w W.
Po rozpoznaniu apelacji strony pozwanej od tego wyroku, Sąd Apelacyjny
wyrokiem z dnia 30 września 2003 r. zmienił zaskarżony wyrok w pkt I i II w ten sposób,
że powództwo oddalił, a nadto sprostował oczywistą niedokładność w oznaczeniu strony
pozwanej w komparycji zaskarżonego apelacją wyroku, w ten sposób, że pominął słowa
„z siedzibą w W.”.
2
W uzasadnieniu zaskarżonego kasacją wyroku Sąd odwoławczy, po
przeprowadzonej ocenie dowodów w postaci dokumentu zawierającego treść umowy
sprzedaży z dnia 15 sierpnia 1993 r., zawartej między powodem a A. K. i M. K., oraz w
postaci zeznań świadka A. K., uznał, że powód nie wykazał, żeby przysługiwało mu
prawo własności obrazów wymienionych w żądaniu pozwu i orzekł reformatoryjnie na
podstawie art. 386 § 1 k.p.c., oddalając powództwo.
W kasacji powoda, zaskarżającej wyrok Sądu drugiej instancji w całości i opartej
na obu podstawach kasacyjnych, zarzucono naruszenie prawa materialnego przez
niewłaściwe zastosowanie art. 58 k.c. i art. 82 k.c. wskutek przyjęcia nieważności
umowy sprzedaży z powodu jej pozorności, mimo braku przesłanek pozwalających na
stwierdzenie istnienia tej wady.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej zarzucono mające istotny wpływ na wynik
sprawy, naruszenie przepisów:
- art. 64 § 1 k.p.c. przez przyjęcie do rozpoznania apelacji pozwanego, pomimo że
podmiot ten nie posiada zdolności sądowej;
- art. 129 k.p.c. przez błędne przyjęcie obowiązku strony złożenia oryginału
dokumentu na żądanie drugiej strony, a nie na zarządzenie Sądu;
- art. 278 k.p.c. przez dokonanie samodzielnych ustaleń dotyczących autentyczności
umowy sprzedaży z dnia 15 sierpnia 1993 r., bez dopuszczenia na tę okoliczność
dowodu z opinii biegłego;
- art. 328 § 1 k.p.c. przez brak wskazania w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
podstawy prawnej rozstrzygnięcia, a także okoliczności pozwalających
zakwestionować skuteczność umowy sprzedaży.
W uzasadnieniu kasacji skarżący akcentuje potrzebę jednoznacznego
sprecyzowania statusu prawnego strony pozwanej, a w konsekwencji konieczność
wyjaśnienia czy strona pozwana posiada w ogóle zdolność sądową, twierdząc, że brak
jest przepisu szczególnego, który przyznawałby tej jednostce organizacyjnej osobowość
prawną.
Pełnomocnik pozwanego Funduszu, w odpowiedzi na pismo Sądu Najwyższego
wzywające do ustosunkowania się do zarzutu kasacji o braku zdolności sądowej, w
piśmie przygotowawczym z dnia 1 czerwca 2004 r. stwierdził, że odrzuca zarzut braku
zdolności sądowej pozwanego Funduszu, który jest należycie utworzoną
i zarejestrowaną spółką (korporacją) na podstawie prawa obowiązującego w stanie D. -
USA. Pełnomocnik Funduszu wywodzi, że w świetle właściwego prawa stanowego USA
3
Fundusz, mający od daty rejestracji siedzibę na terenie USA, jest osobą prawną, co w
rozumieniu art. 64 k.p.c. przesądza o jego zdolności sądowej w Polsce. Z kolei, w piśmie
przygotowawczym z dnia 3 czerwca 2004 r. pełnomocnik pozwanego Funduszu
stwierdził, że w dotychczasowej jego działalności ani zdolność Funduszu do czynności
prawnych, ani jego zdolność sądowa nie były kwestionowane i wskazuje na dwa
postanowienia sądowe wydane z udziałem Funduszu jako strony postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie zasługiwała na uwzględnienie wobec braku w niej
usprawiedliwionych podstaw.
Rozpoczęcie analizy zgłoszonych w kasacji zarzutów rozpocząć należy od
zarzutu mogącego wywołać najpoważniejsze skutki w postaci nieważności
postępowania, a mianowicie zarzutu naruszenia art. 64 § 1 k.p.c. uzasadnionego
rozpoznaniem apelacji podmiotu nie posiadającego zdolności sądowej. Zarzut ten nie
okazał się trafny. Zgodnie z art. 64 § 1 k.p.c. zdolność sądowa przysługuje m.in. osobie
prawnej. Powód, podważając istnienie zdolności sądowej pozwanego, zarzucił brak
istnienia przepisu szczególnego, który przyznawałby pozwanemu osobowość prawną ,
która przesądza o istnieniu zdolności sądowej. Zważyć zatem należy, że w następstwie
złożonego na rozprawie w dniu 15 lipca 2003 r. (oświadczenia pełnomocnika
pozwanego, że strona pozwana jest osobą prawną prawa amerykańskiego i jest
zarejestrowana oraz ma swoją siedzibę w J. (USA), a nie w W., treści którego to
oświadczenia powód nie zakwestionował, Sąd Apelacyjny sprostował w pkt 1 sentencji
wyroku oczywistą niedokładność w oznaczeniu strony pozwanej, w ten sposób, że
pominął słowa „z siedzibą w W.”. Skoro więc pozwany nie ma siedziby w Polsce,
a dokonuje tutaj czynności prawnych w zakresie swego przedsiębiorstwa, to z mocy art.
9 § 3 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. - Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr
46, poz. 290 ze zm.) ocena jego zdolności podlega prawu państwa, w którym znajduje
się jego siedziba. Dostrzegając zatem potrzebę zastosowania przez Sąd polski prawa
obcego, Sąd Najwyższy zwrócił się na podstawie art. 1143 § 1 k.p.c. do Ministra
Sprawiedliwości o udzielenie tekstu obcego prawa oraz o wyjaśnienie obcej praktyki
sądowej. Z przesłanego Sądowi Najwyższemu przez Ministra Sprawiedliwości tekstu
m.in. § 101 oraz § 121 i 122 Kodeksu obowiązującego w stanie D. (General Corporation
Law of the State of D.) wynika, że zakres pojęcia spółek jest w prawie stanu D.
rozumiany bardzo szeroko i obejmuje swym zakresem m.in. „fundusz”. Z mocy § 122
tego Kodeksu każda tak szeroko rozumiana spółka, a więc także fundusz, utworzona
4
według przepisów rozdziału VIII Kodeksu stanu D., ma prawo m.in. sądzenia się i bycia
sądzoną i brania udziału jako strona w jakichkolwiek sądowych, administracyjnych,
arbitrażowych lub innych postępowaniach. Również z treści załączonego przez Ministra
Sprawiedliwości pisma konsula Generalnego RP w N. wynika, że każda utworzona na
mocy wymienionego Kodeksu korporacja ma zdolność sądową i legitymację procesową,
tzn. może pozywać i być pozywana przez dowolne sądy pod własną nazwą. Również z
art. I pkt 1 lit.a) Traktatu o stosunkach handlowych i gospodarczych między
Rzeczypospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki sporządzonego w
Waszyngtonie dnia 21 marca 1990 r. (Dz. U. 1994 r. Nr 97, poz. 467) wynika, że spółką
Strony tego Traktatu jest każdy rodzaj m.in. korporacji i spółki utworzonej zgodnie z
prawem strony, co przesądza o tym, że z mocy § 122 Kodeksu stanu D. podmiotowi
takiemu przysługuje zdolność sądowa.
W tej sytuacji zarzut kasacji braku zdolności sądowej strony pozwanej należało
uznać za nietrafny.
Nie są również usprawiedliwione pozostałe zarzuty kasacji zgłoszone w ramach
drugiej podstawy kasacyjnej. Wbrew stanowisku skarżącego, rację ma Sąd odwoławczy,
że przewidziany w art. 129 k.p.c. obowiązek strony do złożenia w sądzie jeszcze przed
rozprawą oryginału dokumentu powstaje automatycznie z chwilą zgłoszenia przez
przeciwnika takiego żądania, bez potrzeby wydawania przez Sąd jakichkolwiek
rozstrzygnięć w tym przedmiocie. Warunkowanie przez powoda powstania takiego
obowiązku od wydania przez Sąd stosownego zarządzenia byłoby uzasadnione w
świetle przesłanek określonych w art. 248 § 1 k.p.c., ale ostatnio wymienionego przepisu
kasacja nie objęła zarzutem naruszenia, a Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach zaskarżenia kasacją oraz jej podstaw, poza które nie może wykraczać, z
wyjątkiem jedynie wzięcia z urzędu pod rozwagę nieważności postępowania (art. 39311
§
1 k.p.c.). W tej sytuacji zarzut naruszenia art. 129 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe
zastosowanie należało uznać za chybiony.
Nie zasługuje również na uwzględnienie zarzut naruszenia przepisu art. 278 § 1
k.p.c. Jest on źródłem uprawnienia Sądu do dopuszczenia dowodu z opinii jednego lub
kilku biegłych, ale tylko w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych, których
wykorzystanie jest niezbędnym elementem potrzebnym dla rozstrzygnięcia sprawy.
Wbrew twierdzeniu skarżącego, wiadomości specjalne byłyby wymagane nie tyle do
oceny „autentyczności umowy” rozumianej jako czynność prawna, lecz do oceny stanu i
czasu sporządzenia dwóch dokumentów, zawierających brzmienie umowy sprzedaży
5
oraz brzmienie załącznika nr 1 do tejże umowy sprzedaży. Jednakże bez względu na
wielkość odstępu czasu, który upłynął między sporządzeniem w dniu 15.08.1993 r.
dokumentu zawierającego brzmienie umowy sprzedaży a datą sporządzenia kolejnego
dokumentu zawierającego załącznik nr 1 do tej umowy, z brzmienia żadnego z obu tych
dokumentów nie wynika jakie konkretnie obrazy S. oraz jaki konkretnie obraz K. były
przedmiotem umowy sprzedaży zawartej między powodem a nieuczestniczącym w tym
sporze M. K. i A. K. Spór wszczęty powództwem przeciw-egzekucyjnym opartym na art.
841 § 1 k.p.c. wymagał zatem sprecyzowania i dokładnego określenia przez powoda
konkretnych przedmiotów nabytych w wyniku zawarcia umowy sprzedaży, a więc
wymagał wykazania przez powoda nabycia prawa własności konkretnych obrazów jako
skutku zawartej umowy sprzedaży, co nie mieści się w sferze uprawnień i kompetencji
biegłego. Zarzut naruszenia art. 278 § 1 k.p.c. okazał się więc bezzasadny.
Nie może również odnieść zamierzonego przez skarżącego skutku zarzut
naruszenia art. 328 § 1 k.p.c. uzasadniony brakiem wskazania w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Po pierwsze, nawet
ewentualna zasadność zarzutu naruszenia przepisu prawa procesowego nie jest
jeszcze równoznaczna z wystąpieniem drugiej podstawy kasacyjnej, bowiem z mocy art.
3931
pkt 2 k.p.c. chodzi o takie naruszenie przepisów postępowania, które stanowiło
uchybienie mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Skarżący nie wskazuje
tymczasem w czym miałby się przejawiać wpływ zarzucanego braku wskazania
podstawy prawnej rozstrzygnięcia na wynik sprawy. Ponadto, nie można uznać za brak
wskazania podstawy prawnej rozstrzygnięcia braku wskazania numeru artykułu
konkretnego przepisu będącego podstawą prawną dochodzonego powództwa, w
sytuacji, gdy o braku podstaw do jego zastosowania przesądzają wiążąco poczynione
ustalenia mające charakter negatywnych przesłanek dla dokonania aktu subsumpcji.
Sąd odwoławczy wyraźnie ustalił, że powód nie przedstawił żadnego wiarygodnego
dowodu dla wykazania, że przedmiotem umowy sprzedaży były właśnie te obrazy,
których dotyczy żądanie pozwu, a w konsekwencji potwierdził że powód nie wykazał,
żeby przysługiwało mu prawo własności obrazów wymienionych w żądaniu pozwu. W
świetle takich ustaleń zasadnie uznał Sąd Apelacyjny, że powód nie wykazał, aby
skierowanie egzekucji do tych obrazów naruszało prawo powoda, co musiało skutkować
oddaleniem powództwa, wobec braku wystąpienia materialnoprawnych przesłanek
pozwalających na zastosowanie art. 841 § 1 k.p.c.
6
Wobec braku podstaw do uznania za usprawiedliwioną drugiej podstawy kasacyjnej,
oceny zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego należało dokonać z
uwzględnieniem stanu faktycznego będącego przedmiotem orzekania dla Sądu drugiej
instancji.
Wbrew zarzutom kasacji, Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku ani nie stosował
przepisu art. 58 k.c. ani nie dokonał kwalifikacji umowy sprzedaży jako nieważnej
czynności prawnej, a w uzasadnieniu kasacji nawet nie podjęto próby nawiązania do
sformułowanego jedynie na jej wstępie zarzutu. Stanowisko Sądu Apelacyjnego, że
treść umowy sprzedaży nie jest wystarczającym dowodem na istnienie tożsamości
przedmiotów sprzedaży z przedmiotami objętymi żądaniem pozwu nie świadczy - wbrew
stanowisku skarżącego - o nieważności dokonanej czynności prawnej.
Również zarzut naruszenia art. 82 k.c. okazał się nietrafny. Przepis ten po pierwsze
nie ma zastosowania do oceny ważności czynności prawnej w razie podniesienia
zarzutu pozorności złożonego oświadczenia woli, bowiem skutki złożenia oświadczenia
woli dotkniętego taką wadą regulują przepisy art. 83 k.c., które nie zostały objęte w
kasacji zarzutem naruszenia. Ponadto Sąd Apelacyjny nie dokonał kwalifikacji umowy
sprzedaży jako nieważnej czynności prawnej z powodu jej pozorności, a więc samo
uzasadnienie zarzutu naruszenia przepisu art. 82 k.c. sprowadza się do bezskutecznej
w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej próby kreacji przez skarżącego własnych,
odmiennych ustaleń, aniżeli zawarte w uzasadnieniu zakażonego wyroku.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, działając na podstawie
art. 39312
k.p.c. znajdującego zastosowanie z mocy art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004
r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego... (Dz. U. 2005 r., Nr 13, poz. 98).