Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 477/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 marca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bronisław Czech
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie z powództwa G. C.
przeciwko Wojskowej Agencji Mieszkaniowej Oddziałowi Rejonowemu w G.
o nakazanie złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 8 marca 2005 r.,
kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 18 marca 2004 r., sygn. akt I ACa
(…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 18 maja 2004 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
powoda od wyroku Sądu Okręgowego w G. oddalającego powództwo G. C. przeciwko
Wojskowej Agencji Mieszkaniowej Oddział Rejonowy w G. o nakazanie stronie
pozwanej złożenia oświadczenia woli o zawarciu umowy o wypłatę ekwiwalentu
pieniężnego w kwocie 130 000 zł w zamian za rezygnację z kwatery, liczonego według
2
sześciu norm przysługujących powodowi w dniu złożenia wniosku i w dniu zakończenia
służby wojskowej.
Sąd Apelacyjny ustalił miedzy innymi, iż powód wystąpił w dniu 18 listopada 1996
r. do strony pozwanej z wnioskiem o wypłacenie ekwiwalentu pieniężnego w zamian za
rezygnację z przydziału kwatery stałej i wniosek ten został zarejestrowany na liście pod
numerem (…). W dniu 13 lipca 1998 r. powód został zwolniony z zasadniczej służby
wojskowej w związku z uzyskaniem prawa do emerytury wojskowej. W dniu 7
października 1998 r. zwrócił się do strony pozwanej o niezwłoczne wypłacenie
ekwiwalentu, a następnie wielokrotnie ponawiał ten wniosek domagając się wypłaty
ekwiwalentu według norm przysługujących mu w dniu zwolnienia ze służby wojskowej.
Strona pozwana w odpowiedzi na wystąpienia powoda stwierdziła w piśmie z dnia 24
września 1999 r., iż w stosunku do powoda nie obowiązuje wymóg wypłaty ekwiwalentu
najpóźniej w chwili zakończenia służby wojskowej oraz wskazała, że ze względu na
sytuację rodzinną i osobistą powoda istnieje podstawa do rozpatrzenia jego wniosku w
pierwszej kolejności. W październiku 1999 r. strona pozwana podjęła próbę uzgodnienia
z powodem warunków umowy, jednak do jej podpisania nie doszło z uwagi na brak
porozumienia między powodem i jego żoną co do sposobu wypłaty ekwiwalentu, wobec
czego strona pozwana powiadomiła powoda, iż jego wniosek zostanie załatwiony z
zachowaniem kolejności na liście oczekujących na wypłatę ekwiwalentu.
W toku procesu pełnomocnik strony pozwanej oświadczył, że przy zachowaniu
kolejności załatwiania wniosków na liście możliwe jest zawarcie z powodem umowy w
lipcu 2003 r., z tym, że przy zastosowaniu jako jednego z mnożników dwóch norm
powierzchni mieszkalnej przysługujących powodowi w tej dacie. Powód oświadczył, że
nie wyraża zgody na taką treść umowy, bowiem należny mu ekwiwalent powinien być
wyliczony według stanu z daty złożenia wniosku lub zwolnienia go ze służby wojskowej,
kiedy był uprawniony do sześciu norm.
W świetle powyższych ustaleń Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu
pierwszej instancji, iż zgodnie z art. 88 ust.1 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r.
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (j.t: Dz.U. z 2002 r. Nr 42,
poz. 368 ze zm.), w stosunku do powoda nie ma zastosowania art. 24 ust. 4 a zatem nie
ma ustawowego obowiązku wypłacenia mu należnego ekwiwalentu najpóźniej w dniu
zwolnienia go ze służby wojskowej. Sąd stwierdził, że ustawodawca nie określił żadnych
terminów do realizacji prawa do kwatery ani do zawarcia umowy w sprawie wypłaty
ekwiwalentu, jak również nie uregulował kolejności zawierania takich umów. Natomiast
3
w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 16 września 1998 r. w sprawie
szczegółowych warunków i trybu wypłaty ekwiwalentu pieniężnego w zamian za
rezygnację z kwatery (Dz. U. Nr 124, poz. 818 ze zm.) przewidział prowadzenie listy
kolejności zawierania umów. W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny stwierdził, że choć
każda umowa o wypłatę ekwiwalentu powinna być zawarta bez zbędnej zwłoki, to
oczywiste jest, iż skoro wnioski rejestrowane są według daty wpływu i w tej kolejności
zawierane są umowy, to między datą zgłoszenia wniosku a datą zawarcia umowy może
upłynąć dłuższy czas. W ocenie tego Sądu zobowiązanie strony pozwanej do zawarcia
z powodem umowy o wypłatę ekwiwalentu nie stało się wymagalne, jak twierdzi powód,
ani w dacie zakończenia przez niego służby wojskowej ani w dacie wysłania pisma z
dnia 24 września 1999 r. stwierdzającego możliwość wcześniejszego zawarcia umowy
ze względu na zasady współżycia społecznego, lecz wniosek powoda z dnia 18
listopada 1996 r. powinien być realizowany według kolejności zarejestrowania go na
liście uprawnionych do ekwiwalentu.
Sąd Apelacyjny podzielił także stanowisko Sądu pierwszej instancji, iż skoro
zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy, prawo do ekwiwalentu realizuje się na podstawie
zawartej umowy o jego wypłatę, to dniem przyznania ekwiwalentu w rozumieniu art. 47
ustawy jest dzień zawarcia umowy, co potwierdza także treść paragrafu 2 ust. 2 i § 5
ust.1 cytowanego wyżej rozporządzenia, zgodnie z którymi podstawą wyliczenia
ekwiwalentu są dane z dnia zawierania umowy. W tej sytuacji zdaniem Sądu
Apelacyjnego wymiar ekwiwalentu powinien być określony nie według przesłanek
istniejących w chwili składania wniosku o jego wypłatę ani w chwili zakończenia służby
wojskowej, lecz według przesłanek istniejących w dacie zawarcia umowy lub w dacie
istnienia zobowiązania WAM do złożenia oświadczenia woli o zawarciu umowy. Skoro
zatem powód aktualnie nie ma prawa do wyliczenia ekwiwalentu według sześciu norm a
jedynie według dwóch norm a żąda zobowiązania strony pozwanej do zawarcia umowy
o wypłatę ekwiwalentu wyliczonego według mnożnika sześciu norm, powództwo
podlegało oddaleniu, bowiem Sąd nie mógł go modyfikować ani stopniować i uwzględnić
w części.
W kasacji od powyższego wyroku opartej na obu podstawach określonych w art.
3931
k.p.c. powód w ramach pierwszej podstawy zarzucił naruszenie art. 24 ust. 4 w
związku z art. 88 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP
przez bezpodstawne przyjęcie, iż art. 24 ust 4 nie ma zastosowania do żołnierzy, którzy
przed wejściem w życie ustawy pełnili zasadniczą służbę wojskową ale zakończyli ją po
4
wejściu w życie ustawy, naruszenie art. 24 ust.1 ustawy oraz art. 455 k.c. przez błędne
przyjęcie, że ustawodawca nie określił terminów do zawarcia umowy o wypłatę
ekwiwalentu oraz że roszczenie powoda nie stało się wymagalne a jego wniosek o
wypłatę ekwiwalentu powinien być załatwiony zgodnie z kolejnością zarejestrowania go
na liście uprawnionych, zaś ekwiwalent powinien być określony według przesłanek
istniejących w chwili zawarcia umowy, podczas gdy ze wskazanych przepisów wynika,
że umowa o wypłatę ekwiwalentu powinna być zawarta bezzwłocznie po złożeniu
wniosku w tym przedmiocie a ekwiwalent powinien być wyliczony według przesłanek
istniejących w chwili złożenia wniosku. Zarzucił także naruszenie art. 381 i art. 467 k.c.
przez uznanie, że brak zgodnego stanowiska powoda i jego żony w trakcie negocjacji
w październiku 1999r. uprawniał do zaniechania zawarcia umowy.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej zarzucił naruszenie art. 316 § 1 k.p.c.
w zw. z art. 385 k.p.c. oraz art. 382 k.p.c. w zw. z art. 233 k.p.c. przez nie rozważenie
całego materiału dowodowego i pominiecie, iż mimo przedstawienia do podpisu
powodowi i jego żonie umowy w październiku 1999 r. oraz uzgodnienia wszystkich jej
postanowień, do zawarcia umowy nie doszło z przyczyn leżących po stronie pozwanej.
W oparciu o powyższe wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenia kosztów
procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wobec zmiany z dniem 6 lutego 2005 r. przepisów kodeksu postępowania
cywilnego dotyczących kasacji, na wstępie stwierdzić trzeba, iż zgodnie z art. 3 ustawy z
dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy
- prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13 poz. 98), do rozpoznania
kasacji w niniejszej sprawie mają zastosowanie przepisy kodeksu postępowania
cywilnego w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia w życie tej ustawy, to jest
przed dniem 6 lutego 2005 r.
Przechodząc do zarzutów kasacji w pierwszej kolejności należy odnieść się do
zarzutu naruszenia art. 24 ust. 4 w związku z art. 88 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o
zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, zwanej dalej „ustawą”, bowiem
określenie, które przepisy tej ustawy mają zastosowanie do roszczenia powoda, jest
decydujące dla jego oceny. Przede wszystkim jednak, z uwagi na kilkakrotną zmianę
ustawy, trzeba stwierdzić, że w odniesieniu do roszczenia powoda mają zastosowanie
przepisy tej ustawy dotyczące prawa do kwatery w brzmieniu obowiązującym w dacie
5
złożenia przez powoda wniosku o wypłatę ekwiwalentu należnego w zamian za
rezygnacje z kwatery, a więc w dniu 18 listopada 1996 r., to jest przed nowelizacją
ustawy jaka w tym zakresie nastąpiła od dnia 22 sierpnia 2001 r., a następnie od dnia 1
lipca 2004 r.
Czyniąc to zastrzeżenie należy wskazać, że art. 88 ustawy, obowiązujący
w okresie od dnia 1 stycznia 1996 r. do dnia 1 lipca 2004 r, był przepisem przejściowym
i stanowił w ustępie pierwszym, iż przepisów art. 24 ust. 3 i 4 nie stosuje się do żołnierzy
zawodowych pełniących służbę wojskową jako służbę stałą przed dniem wejścia w życie
ustawy. Jako przepis przejściowy wymagał wykładni uwzględniającej obowiązujące
zasady intertemporalne. Wobec tego, że ustawa nie zawierała regulacji pozwalającej na
stosowanie jej przepisów do żołnierzy, którzy rozpoczęli i zakończyli stałą służbę
wojskową przed jej wejściem w życie (przed dniem 1 stycznia 1996 r.), do żołnierzy
takich przepisy ustawy nie mają zastosowania, zgodnie z zasadą lex retro non agit,
bowiem wsteczne działanie ustawy nie wynika z jej treści ani celu. Żołnierze kończący
służbę wojskową przed wejściem w życie ustawy z 1995 r. powinni zatem mieć
wypłacony ekwiwalent w zamian za kwaterę według zasad ustawy z dnia 20 maja 1976
r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych (j.t: Dz. U. z 1992 r. Nr 15 poz. 19 ze zm.). Przepisy
nowej ustawy z 1995 r. mają w pełni zastosowanie tylko do żołnierzy, którzy rozpoczęli
pełnienie stałej służby wojskowej po jej wejściu w życie, a więc po dniu 1 stycznia 1996
r. Natomiast w odniesieniu do żołnierzy, którzy rozpoczęli pełnienie czynnej, stałej
służby wojskowej pod rządami ustawy z 1976 r. lub wcześniej i kontynuowali ją oraz
zakończyli już pod rządami ustawy z 1995 r., przepisy tej ustawy mają zastosowanie z
ograniczeniami określonymi w omawianym przepisie art. 88, a w szczególności co do
ekwiwalentu pieniężnego należnego w zamian za zrzeczenie się kwatery, z
ograniczeniem zawartym w ustępie pierwszym tego artykułu. Oznacza to, że żołnierzowi
takiemu przysługuje prawo do kwatery, w tym prawo do ekwiwalentu pieniężnego w
zamian za rezygnację z kwatery, określone i realizowane według zasad wskazanych
w przepisach ustawy, za wyjątkiem regulacji zawartej w art. 24 ust. 3 i 4 ustawy. Nie ma
zatem do niego zastosowania między innymi zasada określona w art. 24 ust. 4, zgodnie
z którą, jeżeli do czasu zwolnienia z zawodowej służby wojskowej pełnionej jako służba
stała żołnierzowi nie przydzielono kwatery lub nie wypłacono ekwiwalentu, z dniem
zwolnienia ze służby wypłaca mu się ten ekwiwalent przy odpowiednim zastosowaniu
art. 47.
6
W konsekwencji żołnierz zawodowy, który rozpoczął pełnienie stałej służby
wojskowej pod rządami ustawy z 1995 r. musi mieć wypłacony ekwiwalent najpóźniej z
dniem zwolnienia go ze służby, co nie dotyczy żołnierza zawodowego, który rozpoczął
pełnienie stałej służby wojskowej jeszcze pod rządami ustaw obowiązujących wcześniej
a zakończył ją już w czasie obowiązywania ustawy z 1995 r. W stosunku do takiego
żołnierza ustawodawca nie określił ostatecznego terminu wypłaty ekwiwalentu i nie
zobowiązał władz wojskowych do jego wypłaty najpóźniej z dniem zwolnienia żołnierza
ze służby. Jest to uzasadnione tym, że przepisy ustawy z 1976 r. także nie określały
ostatecznego terminu wypłaty takiego ekwiwalentu a zatem regulacja zawarta w art. 88
ust.1 ustawy w niczym nie zmieniała sytuacji prawnej takich żołnierzy w zakresie terminu
wypłaty ekwiwalentu. Stwierdzić zatem należy, iż kasacyjny zarzut naruszenia art. 24
ust. 4 w związku z art. 88 ust.1 ustawy jest bezzasadny, bowiem Sądy obu instancji
dokonały prawidłowej wykładni tych przepisów uznając, że w stosunku do powoda, który
rozpoczął stałą służbę wojskową przed wejściem w życie ustawy a zakończył ją już po
tej dacie, przepis art. 24 ust. 4 nie ma zastosowania i nie obowiązuje wymóg wypłaty
ekwiwalentu najpóźniej z dniem zwolnienia powoda ze służby.
Przechodząc do zarzutu naruszenia art. 24 ust. 1 ustawy oraz art. 455 k.c. trzeba
stwierdzić, iż zgodnie z art. 24 ust.1 prawo do kwatery, które spełnia się albo przez
przydział kwatery albo przez wypłacenie ekwiwalentu pieniężnego w zamian za
rezygnację z kwatery, jest realizowane na wniosek między innymi żołnierza
zawodowego, któremu przysługuje ono od dnia powołania go do czynnej służby
wojskowej pełnionej jako służba stała (art. 22 ust.1 ustawy). Stosownie do art. 47 ust.1
ekwiwalent wypłaca się na podstawie umowy zawartej między dyrektorem oddziału
rejonowego Wojskowej Agencji Mieszkaniowej a osobą uprawnioną, zaś stosownie do
ust. 2 i 4 tego przepisu wysokość ekwiwalentu określa się według wartości
przysługującej kwatery, która wyliczana jest przy uwzględnieniu między innymi
maksymalnej powierzchni mieszkalnej należnej osobie uprawnionej w dniu przyznania
ekwiwalentu i ceny metra kwadratowego powierzchni użytkowej kwatery ustalonej
według średnich cen rynkowych w dniu przyznania ekwiwalentu.
Jak wskazał Sąd Najwyższy między innymi w wyroku z dnia 9 lipca 2003 r. IV
CKN 320/01 (nie publ.) regulacja zawarta w art. 47 ust.1 ustawy oznacza, że źródłem
roszczenia o wypłatę ekwiwalentu w zamian za rezygnację z kwatery jest umowa
cywilnoprawna, o której mowa w tym przepisie a zatem roszczenie o wypłatę
ekwiwalentu w ogóle nie powstaje dopóki umowa taka nie zostanie zawarta. W razie
7
odmowy zawarcia umowy, osobie uprawnionej służy roszczenie o jej zawarcie a dopiero
w wyniku jego realizacji i uwzględnienia powództwa o zawarcie umowy, skutkującego
wydanie wyroku zastępującego umowę, służy jej roszczenie o wypłatę ekwiwalentu na
podstawie tejże umowy.
Ustawodawca w żaden sposób nie określił terminu, w którym dyrektor oddziału
rejonowego Agencji zobowiązany jest zawrzeć wskazaną umowę. W odniesieniu do
żołnierzy, którzy rozpoczęli służbę wojskową po wejściu w życie ustawy określił jedynie
w art. 24 ust. 4 ostateczny termin wypłaty ekwiwalentu stanowiąc, iż ekwiwalent musi
być wypłacony najpóźniej z dniem zwolnienia ze służby, co oczywiście nie wyklucza
możliwości jego wcześniejszej wypłaty na podstawie wcześniej zawartej umowy. Przy
uwzględnieniu tych zasad należy dokonać wykładni użytego w art. 47 ust. 2 i 4 ustawy
określenia „dzień przyznania ekwiwalentu”. Dniem tym jest dzień zawarcia umowy o
przyznanie ekwiwalentu, który w odniesieniu do żołnierzy rozpoczynających służbę
wojskową po wejściu w życie ustawy, nie może być późniejszy niż dzień zwolnienia ich
ze służby (art. 24 ust. 4) a niewątpliwie może i powinien być wcześniejszy, o czym niżej.
W świetle tych postanowień, zgodnie z art. 47 ust. 2 i 4 w związku z art. 24 ust. 4
ustawy, wysokość ekwiwalentu należnego uprawnionemu określa się według przesłanek
istniejących w chwili zawierania umowy, o której mowa w art. 47 ust.1, a zatem między
innymi według maksymalnej powierzchni mieszkalnej przysługującej uprawnionemu w
dacie zawarcia umowy.
Fakt, że ustawodawca nie określił terminu zawarcia umowy w sprawie wypłaty
ekwiwalentu a w odniesieniu do żołnierzy, którzy rozpoczęli zawodową stałą służbę
wojskową przed wejściem w życie ustawy, nie określił także ostatecznej daty
wymagalności roszczenia o wypłatę ekwiwalentu, nie oznacza, że organy wojskowe
posiadają swobodę w tym zakresie i w sposób dowolny mogą realizować powyższe
uprawnienia żołnierzy. Jak słusznie wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 11
grudnia 2000 r. U 2/00 (OTK 2000/8/296) umowa o wypłatę ekwiwalentu powinna zostać
zawarta bez zbędnej zwłoki, bezpośrednio po złożeniu stosownego wniosku przez
uprawnionego a rozporządzenie, które zgodnie z art. 47 ust. 10 ustawy miało być
wydane w celu określenia szczegółowych warunków i trybu wypłaty ekwiwalentu, nie
mogło zawierać przepisów odsuwających w czasie realizację przez osoby uprawnione
prawa do ekwiwalentu. Dlatego też przepisy paragrafu 2 rozporządzenia Ministra
Obrony Narodowej z dnia 16 września 1998 r. w sprawie szczegółowych warunków i
trybu wypłaty ekwiwalentu pieniężnego w zamian za rezygnacje z kwatery (Dz. U. Nr
8
124, poz. 818), w zakresie w jakim wprowadzają tzw. listy kolejności zawierania umów o
wypłatę ekwiwalentu, odsuwające w czasie zawarcie z uprawnionym umowy o wypłatę
ekwiwalentu, trzeba uznać za wykraczające poza upoważnienie ustawowe zawarte w
art. 47 ust. 10 ustawy i jako takie pozbawione mocy prawnej.
Stwierdzić zatem należy, iż określona w art. 47 ust. 1 umowa o wypłatę
ekwiwalentu powinna być zawarta niezwłocznie po złożeniu stosownego wniosku przez
osobę uprawnioną. Wymóg ten odnosi się zarówno do żołnierzy, którzy rozpoczęli
służbę wojskową po wejściu w życie ustawy, jak i tych, którzy, jak powód, rozpoczęli
służbę jeszcze przed wejściem w życie ustawy a wniosek o wypłatę ekwiwalentu w
zamian za rezygnację z kwatery złożyli już po tej dacie. Brak jest podstaw prawnych do
odsuwania w czasie momentu zawarcia umowy i posługiwania się w tym zakresie tzw.
listami kolejności zawierania umów. Dla osób uprawnionych roszczenie o zawarcie
umowy wskazanej w art. 47 ust.1 ustawy powstaje zatem niezwłocznie po złożeniu
przez nie wniosku o zawarcie takiej umowy. Wykładnia użytego w art. 47 ust. 2 i 4
ustawy określenia „dzień przyznania ekwiwalentu” musi uwzględniać te zasady. Skoro,
jak wskazano wyżej, prawo do ekwiwalentu powstaje z chwilą zawarcia umowy, a
umowa powinna być zawarta niezwłocznie po złożeniu wniosku, to dniem przyznania
ekwiwalentu, w rozumieniu art. 47 ust. 2 i 4 ustawy, jest dzień, w którym umowa
powinna być zawarta, odpowiadający chwili złożenia przez osobę uprawnioną wniosku.
Zgodnie zatem z tym, co powiedziano wyżej, także w odniesieniu do żołnierzy, którzy
rozpoczęli stałą służbę czynną przed wejściem w życie ustawy a zakończyli ją po tej
dacie i wniosek o wypłatę ekwiwalentu złożyli również po tej dacie, wysokość należnego
ekwiwalentu powinna być wyliczona według maksymalnej powierzchni mieszkaniowej
przysługującej im w chwili powstania roszczenia o zawarcie umowy, co odpowiada chwili
złożenia wniosku.
Taka wykładnia omawianych przepisów nie tylko zgodna jest z ich treścią, lecz
przede wszystkim uwzględnia cel regulacji dotyczącej prawa do ekwiwalentu. Określone
w art. 24 ust.1 ustawy prawo do kwatery miało bowiem zapewnić żołnierzowi w czasie
pełnienia przezeń stałej, czynnej służby wojskowej kwaterę odpowiadającą potrzebom
jego i rodziny albo zapewnić środki na nabycie prawa do mieszkania odpowiadającego
przysługującej mu kwaterze. Miarodajne dla określenia zakresu tych uprawnień były
zatem okoliczności i warunki oraz uprawnienia żołnierza istniejące w chwili, gdy odbywał
on służbę wojskową i zdecydował się na realizację przysługującego mu prawa do
kwatery składając stosowny wniosek a nie warunki istniejące w nieokreślonym
9
momencie, często odległym o kilka lat od zakończenia przez uprawnionego służby
wojskowej, zależnym praktycznie wyłącznie od zobowiązanego i posiadanych przezeń
środków finansowych. Sprzeczne z celem ustawowego prawa do kwatery a także
pozbawione jakichkolwiek podstaw prawnych byłoby określanie wysokości
przysługującego żołnierzowi ekwiwalentu według uprawnień, które miał w dacie, gdy
organ wojskowy zdecydował się zawrzeć z nim umowę. Wysokość świadczenia
należnego wierzycielowi nie może być bowiem dowolnie kształtowana przez
pozostającego w opóźnieniu dłużnika w zależności od tego, kiedy zechce on
zrealizować uprawnienie wierzyciela.
Z tych wszystkich względów należy uznać, że strona pozwana miała obowiązek
zawrzeć z powodem umowę o wypłatę ekwiwalentu w zamian za rezygnację z kwatery
niezwłocznie po złożeniu przezeń wniosku w tym przedmiocie i z uwzględnieniem, przy
określaniu wysokości ekwiwalentu, uprawnień powoda do powierzchni mieszkalnej
przysługujących mu w dacie złożenia wniosku, jako dacie powstania roszczenia o
zawarcie umowy. W takim też zakresie podlega realizacji przysługujące powodowi
roszczenie przewidziane w art. 64 k.c. o zobowiązanie strony pozwanej do zawarcia
umowy. Z uwagi na to, że Sądy obu instancji zajęły w tym przedmiocie inne stanowisko,
kasacyjny zarzut naruszenia art. 24 ust. 1 ustawy oraz art. 455 k.c. okazał się
uzasadniony.
Omówione wyżej zasady dotyczące zawarcia umowy o wypłatę ekwiwalentu
i powstania roszczenia o jej zawarcie, nie wyczerpują kwestii realizacji tego roszczenia
w trybie art. 64 k.c. ani wymagalności roszczenia o wypłatę ekwiwalentu, bowiem nie są
to roszczenia tożsame. Wobec zakresu zaskarżenia i treści zarzutów kasacyjnych
szersze rozważenie tych kwestii nie jest możliwe (art. 39311
§ 1 k.p.c.). Można jedynie
stwierdzić, że jak wskazano wyżej, ustawodawca w art. 24 ust. 4 ustawy określił tylko
ostateczny termin wypłaty ekwiwalentu, który jednak nie dotyczy żołnierzy takich, jak
powód, którzy czynną służbę wojskowa rozpoczęli przed wejściem w życie ustawy.
Żołnierzom takim zatem ekwiwalent może być wypłacony także już po zakończeniu
służby wojskowej. Data wypłacenia ekwiwalentu powinna zostać uzgodniona między
stronami i wskazana w umowie, o której mowa w art. 47 ust.1 ustawy. Nie jest przy tym
wykluczone, by strony ustaliły ją przy uwzględnieniu jakiś ogólniejszych zasad
przyjętych w tym zakresie przez zobowiązane organy wojskowe dla realizacji wszystkich
tego rodzaju uprawnień. W sytuacji, gdy zgodnie z art. 64 k.c. prawomocny wyrok Sądu
ma zastąpić umowę, strony także mogą zgodnie datę tę ustalić a jeśli do tego nie
10
doszło, powód powinien określić ją w ostatecznie sprecyzowanym roszczeniu o
zawarcie umowy, przy uwzględnieniu charakteru roszczenia z art. 64 k.c. jako
roszczenia o świadczenie i wynikającej stąd daty jego wymagalności, oraz tego, że jak
wskazano wyżej, roszczenie o wypłatę ekwiwalentu powstaje dopiero po zawarciu
umowy o jego wypłatę, którą w tym wypadku zastępuje orzeczenie Sądu.
Z uwagi na to, że uzasadniony okazał się kasacyjny zarzut naruszenia art. 24 ust.
1 ustawy oraz art. 455 k.c. a niemożliwe jest wydanie orzeczenia reformatoryjnego,
konieczne stało się uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania (art. 39313
§ 1 k.p.c.). W tej sytuacji marginalnie tylko można
wskazać, że pozostałe zarzuty kasacji dotyczące przyczyn nie zawarcia umowy w
październiku 1999 r. i błędnej oceny tego faktu przez Sąd Apelacyjny, są pozbawione
znaczenia prawnego dla rozstrzygnięcia dochodzonego przez powoda roszczenia o
zobowiązanie strony pozwanej do zawarcia umowy o wypłatę określonej kwoty
ekwiwalentu pieniężnego w zamian za rezygnację z kwatery. Dla rozstrzygnięcia tego
roszczenia nie ma bowiem znaczenia z jakich przyczyn i z czyjej winy nie doszło do
zawarcia umowy w październiku 1999 r., skoro istotą sporu jest to czy obowiązek
zawarcia umowy zaistniał po stronie pozwanej bezzwłocznie po złożeniu przez powoda
wniosku w listopadzie 1996 r. i z uwzględnieniem jego uprawnień z tej daty, czy też
dopiero z chwilą nadejścia kolejności powoda na liście kolejności zawierania umów, na
której umieszczono jego wniosek i z uwzględnieniem jego uprawnień z tej daty.