Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 626/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 maja 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa Biura Obrotu Wierzytelnościami "R. (…)" Sp. z o. o. w M.
przeciwko H. G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 12 maja 2005 r., kasacji pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 15 marca 2004 r., sygn. akt XIX Ga (…),
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w K. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 15 marca 2004 r. zmienił wyrok Sądu
Rejonowego w K. z dnia 4 września 2003 r. w ten sposób, że zasądził od pozwanej H.
G. na rzecz powodowej Spółki 22184,90 zł.
Sąd Okręgowy ustalił, że małżonkowie G. i H. G. na podstawie wpisów do
ewidencji działalności gospodarczej działali jako dwa odrębne podmioty gospodarcze.
Prowadzili przedsiębiorstwa o różnym przedmiocie działalności. W 1999 r. G. G.
2
sprzedał żonie H. G. meble za cenę 22184,75 zł., a w dniu 4 grudnia 2002 r. zbył
powodowej Spółce wierzytelność z tytułu ich ceny.
Według końcowych ustaleń Sądu Okręgowego strony w dniu 8 kwietnia 2002 r.
„dokonały częściowego podziału majątku wspólnego, a pozwana wobec swego męża
zrzekła się wszelkich roszczeń z tytułu składu i wartości majątku dorobkowego objętego
podziałem”.
Na gruncie tych ustaleń Sąd Okręgowy uznał, że powodowa Spółka w wyniku
przelewu z dnia 4 grudnia 2002 r. nabyła wierzytelność z tytułu ceny sprzedanych
pozwanej mebli.
Kasacja pozwanej - oparta na podstawie pierwszej z art. 3931
k.p.c. - zawiera
zarzut naruszenia art. 509 k.c. w zw. z art. 32 § 2 pkt. 1 i 2 k. r. i op. i art. 58 k.c., i
zmierza do zmiany zaskarżonego wyroku przez oddalenie apelacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odniesienie się do zarzutów kasacji należy poprzedzić kilkoma stwierdzeniami
natury ogólnej.
Zgodnie z art. 31 k.r. i op. z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między
małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca ich dorobek (wspólność
ustawowa).
Według kodeksu rodzinnego i opiekuńczego sprzed jego zmiany ustawą z dnia 17
czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1691) o zaliczeniu przedmiotów majątkowych do
dorobku decydował przede wszystkim czas ich nabycia; dorobkiem były przedmioty
majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub
jednego z nich [(art. 32 § 1 k.r. i op. uchylony z dniem 20 stycznia 2005 r. - ustawa z
dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1691)]. Jedynie w ściśle i wyczerpująco
wymienionych przez kodeks rodzinny i opiekuńczy wypadkach, nabyty w czasie trwania
ustroju wspólności ustawowej przedmiot majątkowy nie zwiększał zasobów dorobku,
lecz stawał się przedmiotem majątku odrębnego. Artykuł 32 k.r. i op [uchylony z dniem
20 stycznia 2005 r. - ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks
rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1691)] wyrażał
zasadę ogólną, a art. 33 pkt 2-10 k.r. op. w brzmieniu sprzed zmiany ustawą z dnia 17
czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1691) - wyjątki od tej zasady. Z art. 33 k.r. i op.
3
wynikało, że dorobkiem są przedmioty majątkowe nabyte zarówno ze środków
pochodzących z majątku wspólnego, jak i ze środków pochodzących z majątku
odrębnego każdego z małżonków. Wyjątek stanowiła surogacja przewidziana w art. 33
pkt 3 k.r. i op. Jeżeli chodzi o samo pojęcie „przedmiotów majątkowych", składających
się w myśl art. 31 i 32 k.r. i op., na majątek wspólny, to należy z kolei zwrócić uwagę, że
jego zakresem objęte były również wszelkie wierzytelności. Przedmiotów majątkowych
w rozumieniu tych artykułów nie można było bowiem utożsamiać z rzeczami. Wniosek
taki wynikał m.in. z faktu, że art. 33 k.r. i op. wśród składników majątku odrębnego
wymieniał expressis verbis wierzytelności (pkt 8).
Od strony konstrukcyjnej charakterystyczną cechą ustroju wspólności ustawowej
(łącznej) jest to, że w czasie jego trwania udziały małżonków w majątku wspólnym nie
są określone.
Według art. 47 § 1 k.r. i op. w brzmieniu sprzed jego zmiany ustawą z dnia 17
czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1691) małżonkowie mogli w drodze umowy wspólność
majątkową rozszerzyć, ograniczyć albo wyłączyć te typy ustrojów majątkowych, obok
ustawowego, mogli przyjąć małżonkowie. Niedopuszczalne było przyjęcie ustroju
majątkowego stanowiącego kombinację w jednej umowie różnych typów ustrojów
majątkowych albo przyjęcie przez małżonków ustroju nie wymienionego w ustawie.
Wychodząc z tych założeń można stwierdzić, że dopuszczalne było na gruncie
kodeksu rodzinnego i opiekuńczego sprzed jego zmiany ustawą z dnia 17 czerwca 2004
r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 162, poz. 1691) zawarcie przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej,
ograniczającej zakres wspólności majątkowej przez wyłączenie z niej przedsiębiorstwa
(zakładu). Ten rodzaj umów mógł stanowić wówczas alternatywę wobec
funkcjonującego w innych systemach prawnych ustroju rozdzielności majątkowej albo
ustroju wspólności zysków.
Odnosząc powyższe rozważania na grunt wiążących Sąd Najwyższy ustaleń
faktycznych trzeba zauważyć, że G. G. i H. G. pozostawali w związku małżeńskim w
okresie, w którym powstały prowadzone przez nich przedsiębiorstwa. Powstanie tych
przedsiębiorstw w owym czasie skutkowało zatem tym, że przynależały one do majątku
wspólnego małżonków G. Przedsiębiorstwa te funkcjonowały więc w ramach ustroju
wspólności majątkowej. Oznacza to, że stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami H. i
G. G. w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej podlegały
4
ustawowej wspólności majątkowej. Zakres tej wspólności nie uległ bowiem ograniczeniu
choćby przez umowne wyłączenie któregokolwiek z prowadzonego przez każdego z
małżonków przedsiębiorstwa.
W rezultacie niepodobna przyjąć, jak to uczynił Sąd Okręgowy, aby w ramach
ustroju wspólności majątkowej w stosunku wewnętrznym między małżonkami powstała
na rzecz jednego z nich – G. G. dochodzona pozwem wierzytelność z tytułu ceny mebli.
Na koniec zauważyć też trzeba, że z treści częściowego podziału majątku
wspólnego małżonków G. nie wynika, aby kwotę z tytułu ceny mebli pozwana była
zobowiązana zapłacić byłemu małżonkowi.
Błędna koncepcja Sądu Okręgowego rozstrzygnięcia niniejszej sprawy
doprowadziła do tego, że sąd ten, wydając zaskarżony wyrok, naruszył wskazane
przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.