Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 773/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 czerwca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa J. S. i F. C.
przeciwko A. B.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 15 czerwca 2005 r., kasacji
powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 23 lipca 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 3 grudnia 2003 r. ustalił, że powodom J. S. i
F. C. przysługuje obok pozwanego A. B. prawo do prawa ochronnego na wzór użytkowy
pt. „o.(...)”, a ponadto, że powodom przysługuje obok pozwanego prawo do
współautorstwa tego wzoru.
Na skutek apelacji pozwanego Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 23 lipca 2004 r.
zmienił powyższy wyrok i powództwo oddalił. Sąd ustalił, że zastrzeżenia ochronne
wzoru użytkowego pt. „o.(...)” odnoszą się do zagięcia skrajnych powierzchni płyty
2
ekspozycyjnej pod odpowiednim kątem oraz do „niezindywidualizowanej” opaski
zaciskowej. Ich zaś współtwórcami nie byli powodowie. Zagięcie skrajnych powierzchni
płyty ekspozycyjnej było bowiem wytworem myśli twórczej pozwanego, a zastosowanie
opaski zaciskowej nie miało charakteru twórczego.
Kasacja powodów – oparta na obu podstawach z art. 3931
k.p.c. – zawiera zarzut
naruszenia art. 328 § 2, 233 § 1 k.p.c., a także art. 8, 20 ust. 1 w związku z art. 82, 77 i
80 ust. 3 ustawy z dnia 19 października 1972 r. o wynalazczości (jednolity tekst: Dz. U.
1993 r. Nr 26, poz. 117 ze zm.), i zmierza do uchylenia zaskarżonego wyroku oraz
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Za skuteczny ocenić należało zarzut naruszenia art. 233 § 1 i art. 328 § 2 w zw. z
art. 391 § 1 k.p.c. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie zawierają
szczególnego unormowania w zakresie treści uzasadnienia wyroku sądu drugiej
instancji. Skoro jednak postępowanie apelacyjne jest merytorycznym sądzeniem sprawy
(por. orzeczenie SN z dnia 26 kwietnia 1935 r., C III 479/34, OSP 1935, poz. 496, a
także wyrok SN z dnia 25 czerwca 1997 r., III CKN 80/97, OSNC 1997, z. 12, poz. 206),
to orzeczenie tego sądu musi opierać się na jego własnych i samoistnych ustaleniach
zarówno faktycznych, jak i prawnych. W literaturze i orzecznictwie zauważa się, że do
konstrukcji uzasadnienia orzeczenia co do istoty sprawy sądu drugiej instancji ma, na
podstawie art. 391 k.p.c., odpowiednie zastosowanie art. 328 § 2 k.p.c., w szczególności
gdy chodzi o podstawę faktyczną tego orzeczenia oraz wyjaśnienie jego podstawy
prawnej oraz wzajemnych powiązań tych elementów. W myśl natomiast art. 233 § 1
k.p.c. sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według swego przekonania na
podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Przepis ten, przy
uwzględnieniu treści art. 328 § 2 k.p.c., nakłada na sąd orzekający obowiązek: po
pierwsze - wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału, po drugie -
uwzględnienia wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, po trzecie -
skonkretyzowania okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych
dowodów mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności, po czwarte -
wskazania jednoznacznego kryterium oraz argumentacji pozwalającej - wyższej instancji
i skarżącemu - na weryfikację dokonanej oceny w przedmiocie uznania dowodu za
wiarygodny bądź też jego zdyskwalifikowanie, po piąte - przytoczenia w uzasadnieniu
zaskarżonego orzeczenia dowodów, na których sąd się oparł, i przyczyn, dla których
innym dowodom odmówił wiarygodności.
3
Uzasadnienie wyroku sądu drugiej instancji rozstrzygającego istotę sprawy,
zważywszy na fakt, iż wyrok wydany zostaje w następstwie rozpoznania środka
odwoławczego, musi zawierać - poza wskazaniem podstawy faktycznej i prawnej -
przytoczenie zarzutów apelacyjnych i, najistotniejszą z punktu widzenia konstrukcji
uzasadnienia takiego orzeczenia, ocenę tych zarzutów.
Uwzględniając te uwagi przy ocenie zarzutu kasacyjnego naruszenia art. 233 § 1 i
art. 328 § 2 w zw. z art. 391 k.p.c., uznać należało, iż ocena dowodów oraz
uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia nie spełniają wskazanych wyżej wymogów.
Zgodzić bowiem należało się z poglądem skarżących, że istotne wątpliwości
nasuwa twierdzenie (podług użytego określenia) pozwanego, że rysunek oznacznika
sporządził w 1998r., a uszczegółowił go (oznaczył numerami) dopiero w 2000 r. Ten
około dwuletni odcinek czasu dzielący te dwa zdarzenia nie „współgra” z twierdzeniem
jego pełnomocnika zawartym w złożonym w toku postępowania apelacyjnego piśmie, że
„na etapie wymyślania wzoru przez pozwanego nie miały miejsca żadne prace
projektowe. Po prostu zaistniała pilna potrzeba rozwiązania problemu oznacznika
rurociągu według polskiej normy. Rozwiązaniem problemu zajął się zaś pozwany”.
Rację też mają skarżący, kiedy zarzucają, że ustalenia treści zastrzeżeń
ochronnych udzielonych na „o.(...)” przytoczone na wstępie zostały ograniczone w
sposób uniemożliwiający prawidłowe rozstrzygnięcie o ich żądaniu.
Przechodząc do zarzutów opartych na podstawie pierwszej z art. 3931
k.p.c.
trzeba na wstępie zauważyć, że zgodnie z definicją ustawową zawartą w art. 77
uchylonej ustawy z dnia 19 października 1972 r. o wynalazczości (jednolity tekst: Dz. U.
z 1993 r. Nr 26, poz. 117 ze zm.; dalej: ustawa o wynalazczości, ustawa) „wzorem
użytkowym podlegającym ochronie jest nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze
technicznym dotyczące budowy, kształtu lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci”.
W doktrynie prawa i orzecznictwie zauważa się, że wzór użytkowy jest
ucieleśnieniem pewnej idei technicznej, pewnego pomysłu technicznego dotyczącego
przedmiotów o trwałej postaci. Istotę wzoru użytkowego stanowi takie zestawienie
środków technicznych, które umożliwią uzyskanie użyteczności przedmiotu. Cecha
użyteczności jest interpretowana jako pewna „poręczność", ułatwiająca posługiwanie się
przedmiotem i powiększająca jego funkcjonalność. Przyjmuje się, że miarą użyteczności
rozwiązania zgłoszonego jako wzór użytkowy są ułatwienia przejawiające się bądź
podczas korzystania z przedmiotu, którego wzór dotyczy, zgodnie z jego podstawowym
gospodarczym i praktycznym przeznaczeniem, bądź te, które ujawniają się w procesie
4
jego wytwarzania, przyczyniając się do zmniejszenia kosztów procesu produkcji.
Spełnienie jednego z tych dwu warunków jest wystarczającą okolicznością przesądzającą
o tym, że rozwiązanie jest użyteczne.
W praktyce Urzędu Patentowego przyjmuje się, że w wypadkach gdy rozwiązanie
techniczne zgłoszone do Urzędu Patentowego jako wzór użytkowy różni się jedynie
cechami, które nie mają znaczenia dla osiągnięcia użyteczności, wówczas takiemu
rozwiązaniu nie można udzielić ochrony, gdyż nie spełnia ono jej ustawowych przesłanek.
Przesłanka użyteczności spełnia rolę miernika inwencji twórczej, wymaganej dla
uzyskania ochrony rozwiązania zgłoszonego jako wzór użytkowy. Jednakże ustalenie, że
to znamię twórczości występuje, musi być poparte stwierdzeniem, iż rozwiązanie to jest
nowe w rozumieniu art. 77 ustawy.
Inaczej mówiąc, w Polsce może być ważnie zarejestrowany tylko taki wzór uży-
tkowy, który odznacza się „nowością”. Cecha nowości nie może się odnosić do zewnęt-
rznej postaci przedmiotu, lecz jest oceniana z punktu widzenia skutków technicznych,
jakie się osiąga dzięki zastosowanej konstrukcji. Nowość wzoru użytkowego ma zatem
ścisły związek z jego użytecznością; można zasadnie twierdzić, iż nowość wzoru podlega
ocenie także przez pryzmat użyteczności rozwiązania. Stwierdzenie bowiem nowości
wzoru użytkowego nie może nastąpić inaczej, niż tylko przez porównanie zgłoszonego
wzoru z innymi, już znanymi rozwiązaniami i skonstatowanie występowania nowych
elementów, które mają wpływ na użyteczność tego właśnie konkretnego rozwiązania.
Zgodnie z art. 80 ust. 3 ustawy zakres przedmiotowy prawa ochronnego określają
zastrzeżenia ochronne zawarte w opisie ochronnym wzoru użytkowego. Zastrzeżenia
ochronne stanowią zatem o istocie wzoru i przedmiocie ochrony prawnej. Oznacza to, że
zastrzeżenia ochronne mają znaczenie samoistne przy ocenie zakresu przedmiotowego
prawa ochronnego a opis wzoru użytkowego i rysunki mają znaczenie pomocnicze,
służące prawidłowemu rozumieniu zastrzeżeń ochronnych. Oznacza to także, iż cechy
rozwiązania zawarte w opisie, a nieobjęte zastrzeżeniami, nie mogą być zaliczane do
zakresu przedmiotowego rozwiązania, nawet jeżeli można by je uznać za cechy
spełniające ustawowe warunki zdolności ochronnej.
W myśl przepisów powołanej ustawy o wynalazczości do wyłącznej kompetencji
Urzędu Patentowego należy badanie i ocena, czy wzór użytkowy spełnia warunki
przewidziane w art. 77 tej ustawy. Udzielenie zaś przez ten Urząd - na podstawie art. 79
ustawy - prawa ochronnego na wzór użytkowy oznacza, iż został on uznany za
spełniający powyższe warunki.
5
W konsekwencji należy stwierdzić, że Sąd Apelacyjny rozstrzygając sprawę był
związany treścią zastrzeżeń ochronnych na „o.(...)”, która miała kluczowe znaczenie dla
rozstrzygnięcia o ich żądaniu. Zgodzić przy tym należało się ze skarżącymi, że dla
należytej interpretacji treści tych zastrzeżeń istotne znaczenie mogły mieć informacje
zawarte w całym opisie wzoru użytkowego i rysunek, które Sąd Apelacyjny bezzasadnie
pominął.
Reasumując, wzór użytkowy musi spełniać warunek nowości i użyteczności.
Współtwórca musi co najmniej współdziałać swoim wkładem, twórczą pracą zawartą bądź
w nowej technice, bądź w jej stosowaniu. Każda postać współudziału w twórczej
działalności przejawia się na zewnątrz pod względem prawnym jako współautorstwo
wzoru użytkowego. Te okoliczności rozstrzygają o współautorstwie chronionego
rozwiązania.
Na koniec, trafnie Sąd Apelacyjny zauważył, że osobną postacią współpracy jest
pomoc, która polega na współdziałaniu o mniejszym charakterze gatunkowym i obejmuje
między innymi takie czynności jak poradę fachową, czy pomoc warsztatową. Taka pomoc
nie prowadzi do współautorstwa chronionego rozwiązania. Osoba udzielająca pomocy nie
wnosi do niego twórczych elementów.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.