Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 675/04
POSTANOWIENIE
Dnia 22 czerwca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa- Naczelnika Urzędu Skarbowego w G.
przy uczestnictwie M. B. i S. B.
o wpis,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 22 czerwca 2005 r., kasacji
wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w N. z dnia 30 września 2004 r.,
sygn. akt I Ca (…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 17 maja 2004 r. Sąd Rejonowy w G. oddalił wniosek
Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w G. o wpis hipoteki przymusowej w
kwocie 51.141,80 zł w księdze wieczystej nr (…) prowadzonej dla nieruchomości, której
właścicielami na zasadzie wspólności ustawowej są S. B. i M. B.
W ocenie Sądu Rejonowego, zachodzi przeszkoda do wpisu skutkująca
oddaleniem wniosku, ponieważ tytuły wykonawcze, którymi legitymował się
wnioskodawca, wystawione są przeciwko dłużnikowi S. B., natomiast żądany wpis
hipoteki przymusowej ma obciążać majątek objęty współwłasnością łączną dłużnika i
jego żony, tj. S. B. i M. B. Zdaniem Sądu, podstawą hipoteki przymusowej na takiej
nieruchomości może być jedynie tytuł wykonawczy wystawiony na oboje
współmałżonków.
2
Apelację wnioskodawcy oddalił Sąd Okręgowy w N. postanowieniem z dnia 30
września 2004 r. Przyjmując za własne poczynione w sprawie ustalenia Sąd ten podzielił
stanowisko Sądu Rejonowego odnośnie do tego, że administracyjny tytuł wykonawczy,
jako podstawa wpisu hipoteki przymusowej, winien być wystawiony na oboje
małżonków, jeżeli egzekucja ma być prowadzona zarówno z majątku wspólnego
zobowiązanego i jego małżonka, jak i z majątków osobistych.
Postanowienie Sądu Okręgowego zaskarżył kasacją wnioskodawca, jako
podstawę kasacyjną wskazując naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię
art. 27c ustawy z dnia 17 czerwca 1966 roku o postępowaniu egzekucyjnym w
administracji (Dz. U. z 2002 roku Nr 110. póz. 968 ze zm.) i niewłaściwe zastosowanie
art. 109 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z
2001 roku Nr 124, póz. 1361 ze zm.), polegające na przyjęciu, że podstawą wpisu
hipoteki przymusowej w księdze wieczystej obejmującej nieruchomość, będącą
przedmiotem użytkowania wieczystego oraz na budynkach i innych urządzeniach,
stanowiących odrębny przedmiot własności na zasadach wspólności ustawowej
małżeńskiej podatnika i jego małżonka, może być jedynie administracyjny tytuł
wykonawczy wystawiony przeciwko obojgu małżonkom i naruszenie w tym zakresie
przepisów art. 65 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, art. 26, 29 § 1 i 34 §
1 i § 3 pkt 2 i § 4 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U.
Nr 137 poz. 926 ze zm.). W konkluzji wnosił o zmianę zaskarżonego postanowienia,
ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W obszernym wywodzie skarżący wykazywał, że publiczny charakter zobowiązań
podatkowych wymaga stworzenia odpowiedniej ochrony prawnej ich wykonania. Taką
ochronę stwarza art. 34 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa
(Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm.; dalej – ordynacja), przewidujący możliwość
zabezpieczenia zobowiązań podatkowych, zaległości podatkowych oraz odsetek za
zwłokę hipoteką przymusową. Ordynacja przewiduje nadto w art. 34 § 3 pkt 2 możliwość
objęcia hipoteką przymusową także nieruchomości stanowiącej przedmiot
współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka. Dopuszczalne jest zatem, zdaniem
skarżącego, dokonanie wpisu hipoteki przymusowej na takiej nieruchomości na
podstawie tytułu wykonawczego wystawionego wyłącznie przeciwko podatnikowi. Takiej
oceny podzielić jednak nie można.
3
Występujący w sprawie problem prawny nie jest nowy, a związane z nim
problemy były przedmiotem wielu orzeczeń Sądu Najwyższego. W świetle bogatego
orzecznictwa za utrwalony należy uznać pogląd, że podstawę wpisu hipoteki
przymusowej na nieruchomości stanowiącej przedmiot współwłasności łącznej dłużnika i
jego małżonka może stanowić jedynie tytuł wykonawczy wystawiony na oboje
małżonków. Takie stanowisko zostało wyrażone m.in. w uchwałach z dnia 18 września
2002 r., III CZP 49/02 (OSNC 2003, nr 9, poz. 115), z dnia 8 października 2003 r., III
CZP 68/03 (OSNC 2004, nr 12, poz. 191) oraz z dnia 18 marca 2005 r., III CZP 3/05
(dotychczas nie publ.). Takie stanowisko wyraził też Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2004 r., III
CZP 33/04 (OSNC 2005, nr 3, poz. 43). W uzasadnieniu tych uchwał Sąd Najwyższy
podkreślał, że zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych następuje w trybie
przepisów ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w
administracji (jedn. tekst Dz. U. z 2002 r. Nr 110, poz. 968 ze zm.), wśród których
zasadnicze znaczenie ma art. 27c, dodany ustawą z dnia 6 września 2001 r. o zmianie
ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji i niektórych innych ustaw (Dz. U.
Nr 125, poz. 1368). Zgodnie z tym przepisem, jeżeli egzekucja administracyjna ma być
prowadzona zarówno z majątku wspólnego zobowiązanego i jego małżonka, jak i ich
majątków osobistych, tytuł wykonawczy wystawia się na oboje małżonków. W
orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono, że postępowanie dotyczące wpisu
hipoteki przymusowej w księdze wieczystej traktowane jest tak jak postępowanie
egzekucyjne, chociaż nie jest sposobem egzekucji i odbywa się na podstawie przepisów
kodeksu postępowania cywilnego regulujących postępowanie wieczystoksięgowe, a
jego skutkiem nie jest wyegzekwowanie roszczenia (por. powołaną wyżej uchwałę z
dnia 8 października 2003 r., III CZP 68/03). Wpis hipoteki przymusowej ma na celu
zabezpieczenie realizacji wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym. Podstawę
zatem wpisu hipoteki przymusowej powinien stanowić taki sam tytuł, jaki uprawnia do
prowadzenia egzekucji, a więc – zgodnie z art. 27 c ustawy o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji – tytuł wykonawczy wystawiony na oboje małżonków.
Nie można podzielić też prezentowanego w kasacji stanowiska, że jeżeli możliwe
jest ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości wspólnej małżonków na
podstawie decyzji organu podatkowego doręczonego wyłącznie dłużnikowi, to tym
bardziej możliwe jest to w wypadku tytułu wykonawczego wystawionego na dłużnika.
Stanowisko to nie uwzględnia różnicy pomiędzy hipoteką przymusową zwykłą a
4
hipoteką przymusową kaucyjną. W uzasadnieniu powołanej uchwały składu siedmiu
sędziów wyjaśniono, że nieostateczna decyzja administracyjna może być podstawą
wpisu hipoteki przymusowej, o której mowa w art. 110 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o
księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.; dalej –
u.k.w.h.), to jest hipoteki kaucyjnej. Ustanowienie takiej hipoteki nie jest sposobem
egzekucji i jego celem nie jest realizacja wierzytelności. Jest to zatem jedynie środek
zabezpieczenia interesów fiskalnych Państwa. Po przekształceniu się w hipotekę
przymusową zwykłą, a więc na podstawie tytułu wykonawczego, staje się dopiero
gwarantem realizacji wierzytelności w stosunku do każdorazowego właściciela
nieruchomości. Obok hipoteki przymusowej kaucyjnej w prawie podatkowym występuje
także hipoteka przymusowa zwykła, dla powstania której wymagany jest tytuł
wykonawczy (art. 35 § 2 ordynacji i art. 109 ust. 1 u.k.w.h.). Podstawę wpisu hipoteki
przymusowej zwykłej mogą stanowić tytuły wykonawcze wydane zarówno w sądowym,
jak i administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym. Jeżeli jednak stanowić mają
podstawę wpisu na nieruchomości stanowiącej przedmiot współwłasności łącznej
małżonków, niezbędne jest wystawienie tytułu wykonawczego na oboje małżonków.
Nie może się ostać także argument dotyczący szczególnej ochrony należności
Państwa z tytułu należności podatkowych. Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy w
uzasadnieniu uchwały z dnia 18 marca 2005., a pogląd ten należy podzielić, prawo
własności podlega ochronie przewidzianej zarówno w Konstytucji, jak i ustawach
zwykłych. Hipoteka zaś, jako ograniczone prawo rzeczowe ustanawiane na rzeczy
cudzej, prawo właściciela ogranicza. Gdyby przyjąć, że może być wpisana na wspólnej
nieruchomości na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego tylko przeciw
dłużnikowi, należałoby wyrazić zgodę na ograniczenie własności osoby, która nie jest
stroną zobowiązania podatkowego. Takiego zaś ograniczenia nie uzasadnia nawet
wzgląd na potrzebę ochrony wykonania zobowiązań podatkowych.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39312
k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przez zmianą wprowadzoną ustawą z dnia 22 grudnia
2004 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – prawo o
ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz.98), a to z uwagi na przepis
art. 3 tejże ustawy.