Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 42/05
POSTANOWIENIE
Dnia 14 lipca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
w sprawie egzekucyjnej wierzyciela N.(…) sp. z o. o. z siedzibą w W.
przeciwko dłużnikowi T. L.
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 14 lipca 2005 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w T. postanowieniem z
dnia 15 marca 2005 r., sygn. akt I Cz (…):
„W jakiej formule sąd rozpoznający skargę dłużnika na czynności komornika może
zrealizować zasadę odpowiedzialności wierzyciela za należną komornikowi opłatę
egzekucyjną w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego w warunkach art. 49
zdanie drugie ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji
przy stwierdzeniu, że egzekucja była zbędna i niecelowa, a w szczególności, czy sąd
uprawniony jest do zmiany postanowienia komornika wzywającego dłużnika do
uiszczenia należności z tytułu opłaty w taki sposób, że nakaże wierzycielowi wpłacenie
opłaty egzekucyjnej na rzecz organu egzekucyjnego ?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
Wobec wniosku wierzyciela o umorzenie postępowania egzekucyjnego, w którym
oświadczył on, że dłużnik bezpośrednio do jego rąk spełnił egzekwowane świadczenie
pieniężne, Komornik rewiru I działający przy Sądzie Rejonowym w T., w sytuacji gdy nie
wyegzekwował jakiejkolwiek części świadczenia, postanowieniem z dnia 2 września
2004 r. umorzył prowadzone od dwóch miesięcy postępowanie egzekucyjne, ustalił
koszty egzekucji na kwotę 1.975,50 zł, odpowiadającą opłacie egzekucyjnej od
2
egzekwowanego świadczenia i wezwał dłużnika, by ten w terminie 14 dni zapłacił koszty
egzekucji w ustalonej wysokości. Po rozpoznaniu skargi dłużnika na postanowienie
Komornika, Sąd Rejonowy w T. postanowieniem z dnia 22 listopada 2004 r. zmienił
zaskarżone postanowienie w ten sposób, że koszt egzekucji ustalił na kwotę 1.954,50 zł,
odpowiadającą prawidłowo określonej opłacie egzekucyjnej od egzekwowanego
świadczenia, oddalił skargę w pozostałym zakresie i zasądził od wierzyciela na rzecz
dłużnika kwotę 1.825,50 zł oraz kwotę 50 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
wywołanego skargą. Sąd Rejonowy stwierdził, że Komornik prawidłowo, stosownie do
obowiązujących przepisów, obciążył dłużnika opłatą egzekucyjną, ale jednocześnie
uznał, że jest to rażąco niesprawiedliwe w sytuacji, gdy w chwili wszczęcia egzekucji
dłużnik zalegał z zapłatą tylko części egzekwowanego świadczenia, od której opłata
egzekucyjna wynosiłaby 129 zł. Rozważając kwestię „technicznej realizacji” obciążenia
stron kosztami egzekucji Sąd Rejonowy uznał, że nie ma podstaw do nakazania
komornikowi wezwania wierzyciela do uiszczenia jakiejkolwiek części opłaty
egzekucyjnej, jedyną możliwością uwzględnienia zasady odpowiedzialności stron za
wynik postępowania egzekucyjnego pozostaje więc dokonanie rozliczeń między
stronami w ramach postępowania wywołanego skargą na czynności komornika.
Przyjmując, że w razie umorzenia postępowania egzekucyjnego w okolicznościach
wymienionych w art. 49 zd. drugie ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o komornikach
sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882 ze zm.) komornikowi „należy się” opłata
egzekucyjna, Sąd Okręgowy w T. rozpoznając zażalenie wierzyciela na wymienione
postanowienie Sądu Rejonowego powziął wątpliwość wyrażoną w zagadnieniu
prawnym, przedstawionym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia, sprowadzającą się
do kwestii sposobu, w jaki sąd rozpoznający skargę na czynności komornika może
zrealizować zasadę odpowiedzialności wierzyciela za należną komornikowi opłatę
egzekucyjną. Sąd Okręgowy zasugerował możliwość zmiany postanowienia komornika
przez sąd rozpoznający skargę na to postanowienie i zobowiązanie wierzyciela do
uiszczenia opłaty egzekucyjnej przy zastosowaniu w drodze analogii art. 11 ust. 1
ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz. U.
z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W stanie faktycznym, na tle którego przedstawione zostało Sądowi Najwyższemu
rozstrzygane zagadnienie prawne, podstawą postanowienia Komornika o wezwaniu
dłużnika, by ten w terminie 14 dni zapłacił koszty egzekucji w wysokości odpowiadającej
3
opłacie egzekucyjnej, był art. 49 zd. drugie ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o
komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882 ze zm.), w brzmieniu
obowiązującym do wejścia w życie ustawy z dnia 24 września 2004 r. o zmianie ustawy
o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego (Dz. U. Nr 236, poz. 2356) – dalej zwanej „ustawą o k.s.e.” Wyrokiem z dnia
17 maja 2005 r., P 6/04 Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że przepis ten, w związku z
art. 45 ust. 2 ustawy o k.s.e., jest niezgodny z art. 2 Konstytucji (Dz. U. Nr 94, poz. 796).
Oznacza to, że wymieniony przepis z chwilą ogłoszenia wyroku Trybunału
Konstytucyjnego, co miało miejsce w dniu 30 maja 2005 r., utracił moc obowiązującą
(art. 190 ust. 3 Konstytucji). Rozpoznając zażalenie, przy rozpoznawaniu którego
powstało zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia,
zdarzenie to Sąd Okręgowy powinien wziąć pod uwagę (zob. np. orzeczenia Sądu
Najwyższego: postanowienie z dnia 7 grudnia 2000 r., III CZP 27/00, OSNAPiUS 2001,
nr 10, poz. 331, wyrok z dnia 5 września 2001 r., II UKN 542/00, OSNPUSiSP 2003, nr
11, poz. 276, postanowienie z dnia 15 stycznia 2003 r., IV CKN 1639/00, niepubl.),
wobec czego przepis art. 49 zd. drugie u. k.s.e nie może być podstawą orzekania przez
ten Sąd. Przeszkodą uniemożliwiającą to nie jest okoliczność, że w chwili wydawania
przez Komornika postanowienia zaskarżonego skargą do Sądu Rejonowego
wymieniony przepis obowiązywał. Zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym przez Sąd
Rejonowy w uzasadnieniu postanowienia zaskarżonego zażaleniem, mającym oparcie w
orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. uchwałę z dnia 28 kwietnia 2004 r., III CZP
16/04, OSNC 2005, nr 6, poz. 103 i powołane w niej inne orzeczenia)
oraz aprobowanym w doktrynie, co do zasadności którego Sąd Okręgowy nie ma
wątpliwości, rozstrzygnięcie o kosztach niezbędnych do celowego przeprowadzenia
egzekucji należy do sądu rozpoznającego skargę na postanowienie o ustaleniu kosztów
egzekucji. Podstawy takiego rozstrzygnięcia nie może zatem stanowić przepis, który w
chwili orzekania przez sąd jest uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z
Konstytucją.
W stanie prawnym obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia
24 września 2004 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji
oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ukształtowanym powołanym
wyżej wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, poza możliwością wezwania wierzyciela
przed wszczęciem egzekucji do wpłacenia części opłaty egzekucyjnej pod rygorem
zwrotu wniosku (art. 45 ust. 5 i 7 ustawy k.s.e.), nie ma podstawy do pobrania przez
4
komornika opłaty egzekucyjnej od wierzyciela. W razie egzekucji świadczeń pieniężnych
opłatę tę komornik może pobrać tylko od dłużnika, przy czym uzależnienie jej wysokości
od „wartości wyegzekwowanego roszczenia” (art. 45 ust. 2 ustawy k.s.e.) uniemożliwia
pobranie jej od dłużnika, gdy roszczenie nie zostało wyegzekwowane, tj. np. wówczas,
gdy postępowanie egzekucyjne uległo umorzeniu przed wyegzekwowaniem
jakiejkolwiek części świadczenia, tak jak ma to miejsce w sprawie egzekucyjnej, na tle
której powstało zagadnienie prawne przedstawione do rozpoznania. W rezultacie, w
sprawie tej nie ma podstawy do pobrania przez komornika opłaty egzekucyjnej.
Należy zauważyć, że koszty działalności egzekucyjnej komornik pokrywa
z uzyskanych opłat egzekucyjnych (art. 35 ustawy o k.s.e.). W razie więc umorzenia
postępowania egzekucyjnego przed wyegzekwowaniem całego świadczenia, koszty
działalności komornika poniesione w związku z prowadzeniem takiego postępowania
mogą pozostać niepokryte w całości lub w części. Jeżeli nie było to intencją twórców
przepisów o kosztach działalności egzekucyjnej komornika zawartych w ustawie o k.s.e.,
to zmiana tego stanu nie może nastąpić w drodze wykładni tych przepisów, lecz w
drodze interwencji ustawodawcy. Przepisy te – na co niejednokrotnie zwracano uwagę
w piśmiennictwie i orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. np. postanowienie z dnia 6
listopada 2003 r., III CZP 57/03, niepubl.) – są niespójne i wewnętrznie sprzeczne,
a dotychczasowe kolejne ich zmiany nie tylko mankamentów tych nie usunęły, ale nawet
je pogłębiły.
Już tylko na marginesie, bo nie ma to wpływu na rozstrzygnięcie przedstawionego
zagadnienia prawnego, wypada zwrócić uwagę, że stan prawny uległ zmianie po
wejściu w życie wyżej powołanej ustawy z dnia 24 września 2004 r. Regulacja zawarta
w art. 49 zd. drugie ustawy k.s.e. sprzed tej zmiany została powtórzona w nowym art. 49
ust. 1 zd. drugie i trzecie tej ustawy z minimalnymi zmianami redakcyjnymi, ale też
znacząco rozszerzona. Według nowej regulacji opłatę egzekucyjną komornik pobiera od
dłużnika w wypadku umorzenia postępowania na wniosek wierzyciela, bez względu na
czas złożenia wniosku oraz w razie umorzenia postępowania na podstawie art. 823
k.p.c. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 maja 2005 r., P 6/04 nie dotyczy tego
uregulowania, co oznacza, że od chwili wejścia w życie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997
r. regulacja konstytucyjnie wadliwa pozostaje w porządku prawnym.
Skoro zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu
do rozstrzygnięcia – dotyczące sposobu, w jaki sąd rozpoznający skargę
na postanowienie komornika o ustaleniu kosztów postępowania egzekucyjnego
5
obejmujących wyłącznie opłatę egzekucyjną, może zrealizować zasadę
odpowiedzialności wierzyciela za wynik egzekucji – oparte zostało na założeniu,
że komornikowi należy się opłata egzekucyjna w przypadku umorzenia postępowania
egzekucyjnego na wniosek wierzyciela złożony przed upływem roku od dnia otrzymania
przez komornika wniosku o wszczęcie egzekucji (art. 49 zd. drugie ustawy k.s.e.), a
założenie to przed rozstrzygnięciem sprawy, w której zagadnienie powstało, okazało się
nieprawdziwe, odpadła potrzeba wyjaśnienia tego zagadnienia. Sąd Najwyższy na
podstawie art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U.
Nr 240, poz. 2052 ze zm.) postanowił zatem odmówić podjęcia uchwały rozstrzygającej
przedstawione zagadnienie prawne.