Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 58/05
UCHWAŁA
Dnia 14 września 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z wniosku Prokuratora Okręgowego w G.
przy uczestnictwie M. D. i B. S.
o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, po rozstrzygnięciu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 14 września 2005 r., przy udziale prokuratora
Prokuratury Krajowej J. S., zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Okręgowy w G. postanowieniem z dnia 27 kwietnia 2005 r., sygn. akt VII Ga (...),:
"Czy prokuratorowi przysługuje legitymacja do złożenia wniosku o wszczęcie
postępowania w sprawie o pozbawienie prawa prowadzenia działalności gospodarczej
na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub
pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji
lub stowarzyszeniu z art. 373 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r., prawo upadłościowe i
naprawcze ?"
podjął uchwałę:
Prokurator jest legitymowany do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania w
sprawie o pozbawienie prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny
rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub
pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni,
fundacji lub stowarzyszeniu (art. 373 - 377 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo
upadłościowe naprawcze, Dz. U. Nr 60, poz. 535 ze zm.).
2
Uzasadnienie
Przedstawione przez Sąd Okręgowy w G. zagadnienie prawne powstało przy
rozpoznawaniu apelacji wnioskodawcy - Prokuratora Okręgowego w G. od
postanowienia Sądu Rejonowego w G. z dnia 21 stycznia 2005 r. oddalającego wniosek
o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej w stosunku do uczestników
postępowania M. D. i B. S. Oddalenie wniosku nastąpiło z powołaniem się na brak po
stronie prokuratora czynnej legitymacji procesowej.
Przedstawiając zagadnienie prawne Sąd Okręgowy wskazał, że - w jego ocenie -
wniosek złożony przez prokuratora w dniu 14 grudnia 2004 r. podlega rozpoznaniu na
podstawie nowego prawa, mimo że postępowanie upadłościowe dłużnika przebiega w
oparciu o przepisy prawa dawnego (art. 540 w związku z art. 545 pkt 1 prawa
upadłościowego i naprawczego). W stosunku do uczestników nie było bowiem wszczęte
postępowanie z art.172
§ 3 poprzednio obowiązującego prawa upadłościowego.
Podniósł także, że problem przedstawiony w pytaniu prawnym stanowi fragment bardziej
ogólnego zagadnienia uczestnictwa w postępowaniu cywilnym. W obszernym i
udokumentowanym uzasadnieniu przedstawił także możliwe rozstrzygnięcia oraz
argumentację przemawiająca za każdym z nich.
W toku rozprawy przed Sądem Najwyższym prokurator wniósł o udzielenie
pozytywnej odpowiedzi na przedstawione pytanie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione do rozstrzygnięcia przez Sąd Okręgowy zagadnienie prawne
ograniczone jest do kwestii legitymacji czynnej prokuratora w postępowaniu o
orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej (art. 373 - 377 ustawy z dnia
28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz. U. Nr 60, poz. 535 ze zm.;
dalej powoływane jako „pr. up. i napr.”). Poza jego zakresem pozostać zatem musi
poruszona w uzasadnieniu postanowienia Sądu Okręgowego kwestia intertemporalna
wyrażająca się w pytaniu, jakie przepisy, dawne czy nowe, należy stosować do tego
rodzaju postępowania, gdy postępowanie upadłościowe dłużnika przebiega w oparciu o
przepisy prawa poprzedniego, a nie zostało wszczęte postępowanie o pozbawienie
prawa prowadzenia działalności gospodarczej.
Zagadnienie legitymacji czynnej prokuratora w postępowaniu o pozbawienie
prawa prowadzenia działalności gospodarczej na podstawie obowiązujących przepisów
3
pozostaje w związku z bardziej rozległym i kontrowersyjnym problemem uprawnień
prokuratora w postępowaniu upadłościowym, a także ze statusem prokuratora jako
uczestnika postępowania cywilnego.
Sytuację prokuratora w postępowaniu cywilnym określają przepisy kodeksu
postępowania cywilnego (art. 7 oraz 55 - 60 k.p.c.) oraz - w sposób najbardziej ogólny -
art. 2 i 3 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (tekst jedn.: Dz. U. 2002 r. Nr
21, poz.206). Wynika z nich, że prokurator może wszcząć, z wyjątkami określonymi
ustawą, każde postępowanie cywilne bądź wytaczając powództwo na rzecz określonej
osoby bądź też wytaczając powództwo w interesie publicznym; może także przyłączyć
się do toczącego już postępowania (art. 7 k.p.c.).
Postępowanie upadłościowe zaliczane jest do szeroko rozumianego
postępowania cywilnego. Świadczą o tym odesłania zawarte w art. 35 i 229 pr.up. i napr.
(poprzednio także w art. 68 pr.up.), nakazujące w sprawach nieuregulowanych stosować
odpowiednio przepisy księgi pierwszej części pierwszej kodeksu postępowania
cywilnego. Odnosi się to zarówno do postępowania o ogłoszenie upadłości, jak i
właściwego postępowania upadłościowego. Odpowiednie stosowanie obejmuje więc
także stosowanie art. 7 i 55 - 60 k.p.c., w których zawarte są uregulowania dotyczące
sytuacji prokuratora w postępowaniu cywilnym. Wprawdzie w doktrynie występuje
rozbieżność co do możliwości stosowania tych przepisów w postępowaniu
upadłościowym, ale należy przyjąć, że, mimo niewymienienia prokuratora wśród
podmiotów uprawnionych do zgłoszenia wniosku o upadłość (art. 20 pr.up. i napr.),
ustawodawca dopuścił możliwość inicjowania przez niego postępowania
upadłościowego oraz wzięcia udziału w toczącym się postępowaniu. Za takim poglądem
przemawia traktowanie przez ustawodawcę postępowania upadłościowego jako
fragmentu szeroko rozumianego postępowania cywilnego. Przyjęcie bowiem, że
postępowanie upadłościowe jest postępowaniem cywilnym oznacza dopuszczalność
brania w nim udziału przez prokuratora na podstawie przepisów kodeksu postępowania
cywilnego. Gdyby ustawodawca zamierzał wyłączyć prokuratora od udziału w
postępowaniu upadłościowym, uczyniłby to zamieszczając w prawie upadłościowym i
naprawczym stosowne uregulowanie. Samo pominięcie tego podmiotu w wyliczeniu
zawartym w art. 20 pr.up. i napr. nie stanowi dostatecznej podstawy do jego
wyeliminowania z postępowania należącego do szeroko pojmowanego postępowania
cywilnego. Dodatkowo należy zauważyć, że za dopuszczeniem udziału prokuratora w
postępowaniu upadłościowym przemawia także interes społeczny, gdyż wyeliminowanie
4
z obrotu gospodarczego nieuczciwego przedsiębiorcy, narażającego na szkodę innych
uczestników tego obrotu, pozostaje w zgodzie w interesem publicznym.
Argumenty powyższe pozwalają stwierdzić, że prokurator jest legitymowany do
wszczynania postępowania upadłościowego. Tym bardziej stwierdzenie to odnosi się do
postępowania o pozbawienie prawa prowadzenia działalności gospodarczej.
Postępowanie to bowiem, jakkolwiek pozostające w pewnym związku z postępowaniem
upadłościowym, zostało ukształtowane jako autonomiczne.
Postępowanie o pozbawienie prawa prowadzenia działalności gospodarczej
zostało wprowadzone do polskiego systemu prawnego ustawą z dnia 31 lipca 1997 r. o
zmianie rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. - Prawo
upadłościowe i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 117, poz. 751). W prawie
upadłościowym z 1934 r. było uregulowane w art. 171
- 173
. Wszczynał je sąd z urzędu,
a jego wszczęcie było możliwe nie tylko w fazie tzw. właściwego postępowania
upadłościowego, ale także wówczas, gdy nie została ogłoszona upadłość przedsiębiorcy
(tak uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2001 r., III CZP 56/01, OSNC
2002, nr 5, poz. 60). Sama uchwała straciła wprawdzie na aktualności wobec zmiany
stanu prawnego, jednak w jej uzasadnieniu zostało podkreślone, że postępowanie
dotyczące zakazu prowadzenia działalności gospodarczej nie jest postępowaniem
upadłościowym. Stanowisko to znalazło potwierdzenie w uchwale Sądu Najwyższego z
dnia 24 lutego 2004 r., III CZP 87/04. Sąd Najwyższy podkreślił, że zmiany
ustawodawcze, nowe uregulowanie postępowania o orzeczenia zakazu prowadzenia
działalności gospodarczej, potwierdzają autonomiczność tego postępowania. Artykuły
373 - 377 pr.up. i napr. zostały wyodrębnione w tytule X zamykającym Część pierwszą
„Przepisy ogólne o postępowaniu upadłościowym i jego skutkach; znalazło się zatem
poza uregulowaniami dotyczącymi postępowania o ogłoszenie upadłości oraz
postępowania prowadzonego po ogłoszeniu upadłości. O samodzielnym charakterze
postępowania w sprawach orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej
świadczy także ustawowe uregulowanie dopuszczalności jego prowadzenia także
wtedy, gdy postępowanie upadłościowe nie było w ogóle wszczęte (art. 375 ust. 1 pr.up.
i napr.).
Jednocześnie postępowanie w sprawach o orzekanie zakazu prowadzenia
działalności gospodarczej pozostaje postępowaniem cywilnym, a przewidziana ustawą
sankcja nie służy stosowaniu represji, lecz osiągnięcia celów ważnych z punktu
widzenia bezpieczeństwa obrotu. Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu
5
wyroku z dnia 4 lipca 2002 r. P 12/01, (OTK ZU 2002, nr 4A, poz. 50) dotyczącym art.
172
prawa upadłościowego z 1934 r., sankcja w postaci pozbawienia prawa
prowadzenia działalności gospodarczej, pełni ważne funkcje. Po pierwsze, ma
odstraszać od zachowań, które stanowiłyby naruszenie prawa i zabezpieczać przed
lekceważeniem prawnych rygorów prowadzenia działalności gospodarczej (funkcja
prewencyjna). Po drugie, zabezpieczać przed wyrządzeniem szkody wierzycielom. Po
trzecie, zabezpieczać prawa i wolności innych uczestników obrotu gospodarczego, a
także zabezpieczać interesy wierzycieli na istniejącym jeszcze majątku
przedsiębiorstwa. Po czwarte, ma zapobiegać powstawaniu sytuacji patologicznych,
sprzyjających popełnianiu przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu. Po piąte,
stanowi gwarancję dopełnienia obowiązku prowadzenia działalności gospodarczej w
sposób zawodowy i profesjonalny, przy zachowaniu należytej staranności. Po szóste,
ma powodować wyeliminowanie z obrotu gospodarczego osób, które nie są w stanie
sprostać podstawowym wymaganiom prowadzenia działalności gospodarczej.
Wskazane przez Trybunał Konstytucyjny cele, osiągnięciu których służy sankcja
w postaci orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, jednoznaczne
wskazują na wagę postępowania o orzeczenia takiego zakazu. Postępowanie to ma
bowiem chronić nie tyle interes wierzycieli konkretnego dłużnika, ale interesy wszystkich
uczestników obrotu prawnego. Pierwiastek publiczny, ochrona interesu społecznego,
przemawia za przyjęciem, że prokurator jest legitymowany zarówno do występowania z
wnioskiem o wszczęcie omawianego postępowania, jak i do przyłączania się do już
toczącego się postępowania.
Pozostaje jednak jeszcze do rozważenia, czy zaprezentowane stanowisko nie
pozostaje w sprzeczności z treścią art. 376 ust. 1 zd. 1 pr.up. i napr. Zgodnie z tym
przepisem postępowanie w sprawach, o których mowa w art. 373 i 374, wszczyna się na
wniosek wierzyciela, syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy, a także Prezesa
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i Przewodniczącego Komisji Papierów
Wartościowych i Giełd. Wśród podmiotów uprawnionych nie został wymieniony
prokurator. Jednak analizowanego przepisu nie można traktować jako szczególnego w
stosunku do ogólnych uregulowań dotyczących udziału prokuratora w postępowaniu
cywilnym zawartych w kodeksie cywilnym. Przepis ten nie uchyla uprawnień prokuratora
wynikających z art. 7 i 55 - 60 k.p.c. Przyjęte stanowisko nie pozostaje zatem w
sprzeczności z art. 376 ust. 1 zd.1 pr.up. i napr.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w uchwale.