Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 105/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 września 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bronisław Czech
SSN Barbara Myszka
w sprawie z powództwa Gminy Miasta S.
przeciwko H. S.
o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 22 września 2005 r.,
kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 5 października 2004 r.,
sygn. akt I ACa (…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 5 października 2004 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
powodowej Gminy Miasta S. od wyroku Sądu Okręgowego w G., którym oddalono jej
powództwo o zasądzenie od pozwanej H. S. o zapłatę kwoty 39869,43 zł. Orzeczenie to
zostało oparte na następujących podstawach. Pozwana dzierżawiła od powódki
nieruchomość położoną w S., na której prowadziła działalność gospodarczą. Umowa
została rozwiązana w dniu 31 grudnia 1994 r., lecz pozwana zwróciła nieruchomość
dopiero w dniu 19 września 2002 r. Dochodzona pozwem wniesionym w dniu 23
2
września 2002 r. kwota odpowiada należności obliczonej jako równowartość czynszu,
który obciążałby najemcę, za okres od maja 1996 r. do października 1998 r. włącznie.
Sąd, na podstawie ustalonych faktów i dokonanej szczegółowej analizy prawnej, ocenił,
że dochodzone przez powódkę roszczenie jest roszczeniem związanym
z prowadzeniem przez Gminę działalności gospodarczej. Dlatego zaaprobował
stanowisko Sądu pierwszej instancji, że roszczenie to uległo, na podstawie art. 118 k.c.,
trzyletniemu przedawnieniu najpóźniej z dniem 1 listopada 2001 r., skoro dochodzona
należność obejmowała okres od maja 1996 r. do października 1998 r. włącznie. Sąd
wskazał, że w tej sytuacji datę rozpoczęcia biegu przedawnienia należy określić przy
uwzględnieniu art. 120 § 1 zd.2 w zw. z art. 455 k.c. Odrzucił, jako błędne, stanowisko
powódki, jakoby dla przedawnienia jej roszczenia właściwe znaczenie miał jedynie
termin wynikający z art. 229 i 230 k.c., czyli okres jednego roku od dnia zwrotu
nieruchomości.
Strona powodowa oparła kasację na podstawie naruszenia art. 229 w zw. z art.
230 k.c., polegającego „na przyjęciu stanowiska”, że nastąpiło przedawnienie roszczeń
powoda. W uzasadnieniu tej podstawy kasacyjnej skarżąca podniosła, że wskazane
przepisy – jako szczególne – regulują kwestię przedawnienia roszczeń o wynagrodzenie
za korzystanie z cudzej rzeczy, wyłączając zastosowanie – jako podstawy określenia
terminu przedawnienia – art. 118 k.c. W konkluzji skarżąca wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Tak zwane roszczenia uzupełniające właściciela, o których mowa w art. 229 i 230
k.c. to roszczenia mające zastosowanie, gdy stron nie łączył stosunek umowny.
Roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy odpowiada pod względem
wartości temu, co właściciel uzyskałby, gdyby ją wynajął, wydzierżawił lub oddał do
odpłatnego korzystania. Tak też zostało określone roszczenie powoda, jako
równowartość czynszu dzierżawnego, który by uzyskał, gdyby nieruchomość nie
pozostawała w bezumownym posiadaniu pozwanej. Dla porządku trzeba zastrzec – bo
nie jest to obojętne w świetle art. 224 i 225 k.c. – że rozważane są roszczenia
uzupełniające przeciwko posiadaczowi w złej wierze, takie bowiem były przedmiotem
niniejszego procesu.
Wynagrodzenie należne właścicielowi obejmuje cały okres, przez który posiadacz
rzecz posiadał. Wynagrodzenie za korzystanie z cudzej rzeczy nie oparte na tytule nie
3
dzieli się na świadczenia okresowe, lecz jest należnością jednorazową za cały okres
korzystania, okresowy charakter takiego świadczenia nie wynika bowiem z ustawy, ani z
umowy (por. uzasadnienia orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 1975 r., II CR
208/75 i uchwały z dnia 24 października 1972 r., III CZP 70/72, OSNC 1973/6/102).
Wobec wyraźnej odrębności jurydycznej roszczeń o wydanie rzeczy i roszczeń
uzupełniających, te ostatnie mogą być dochodzone zarówno przed, jak i po zwrocie
rzeczy. W tym drugim jednak wypadku, roszczenia mogą być dochodzone z
zachowaniem rocznego terminu przedawnienia, przewidzianego w art. 229 k.c.
Znaczenie tego przepisu jest zatem takie, że ogranicza on możliwość dochodzenia
roszczeń uzupełniających do jednego roku od zwrotu rzeczy; jest to zatem w istocie
„dodatkowy” termin przedawnienia.
Zasadnicza teza kasacji opiera się na założeniu, że przepisy art. 229-230 k.c. są
przepisami szczególnymi w stosunku do art. 118 k.c. w takim znaczeniu, że wyłączają
one jego stosowanie. Miałoby to, zdaniem skarżącego, oznaczać, że roszczenie o
wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości nie może przedawnić się
wcześniej niż z upływem roku od jej wydania.
Rozumowanie takie jest błędne, gdyż w takim czasie właściciel może dochodzić
tylko tych roszczeń uzupełniających, które się jeszcze nie przedawniły. Właściciel może
bowiem dochodzić roszczeń o „zaległe” wynagrodzenie z uwzględnieniem ogólnych
terminów przedawnienia wynikających z art. 118 k.c., z tym natomiast dalszym
zastrzeżeniem, że po wydaniu rzeczy obowiązuje dodatkowy roczny termin, liczony od
daty jej zwrotu. Taka właśnie jest szczególna rola normy restrykcyjnej zawartej w art.
229 k.c., że obejmując roszczenia nieprzedawnione, skraca termin ich dochodzenia do
jednego roku od zwrotu rzeczy (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26
kwietnia 2002 r., III CZP 21/02, OSNC 2002/12/149). Dlatego w orzecznictwie zgodnie
przyjmuje się (por. cyt. wyżej uchwałę III CZP 70/72 oraz wyroki Sądu Najwyższego z
dnia 4 grudnia 1980 r., II CR 501/80, OSNC 1981/9/171 i z dnia 3 grudnia 2004 r., IV CK
613/03, niepubl.), że w okresie jednego roku, o którym mowa w art. 229 § 1 k.c.,
właściciel może dochodzić wynagrodzenia za cały – nie przekraczający jednak
dziesięciu lat (art. 118 k.c.) – czas korzystania z jego rzeczy przez posiadacza w złej
wierze. Zastrzec tylko trzeba, że chodzi nie tylko o 10-letni, ale także o 3 - letnie terminy
przedawnienia, a więc o wszystkie ogólne terminy przewidziane w art. 118 k.c.
(w zależności od rodzaju roszczenia). Decyduje bowiem zasada, że w okresie roku od
zwrotu rzeczy można dochodzić roszczeń uzupełniających, które nie uległy
4
przedawnieniu na zasadach ogólnych, przewidzianych w art. 118 k.c. W związku z tym
wyraźnego podkreślenia wymaga, że art. 229 k.c. nie sanuje roszczeń przedawnionych
na zasadach ogólnych.
Te właśnie zasady bezpodstawnie kwestionuje skarżący, gdy twierdzi, że przepis
art. 118 k.c. w ogóle nie mógł mieć w sprawie zastosowania, jako wyłączony przez
szczególną regulację zawartą w art. 229 k.c. Tak sformułowane, i do tego ograniczone,
zarzuty kasacji nie mogły więc okazać się skuteczne.
Skarżący zanegował samą zasadę zastosowania art. 118 k.c. przez Sąd, nie
kwestionował natomiast oceny Sądu co do sposobu określenia upływu przedawnienia z
uwzględnieniem art. 120 § 1 zd. 2 k.c. i 455 k.c., jako mających zastosowanie z uwagi
na bezterminowy charakter dochodzonego roszczenia. Ten aspekt sprawy, jako
nieobjęty podstawami kasacji, pozostał zatem poza rozważaniami Sądu Najwyższego.
Z uzasadnienia kasacji można co najwyżej domniemywać wątpliwości skarżącego
co do – obszernie uzasadnionego przez Sąd - stanowiska że dochodzone roszczenie
jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, czego konsekwencją było
przyjęcie 3 - letniego terminu przedawnienia z art. 118 k.c., jednak żaden zarzut w tym
zakresie nie został wyraźnie wyartykułowany, a tym bardziej – uargumentowany. Tym
samym, nie istnieje pole do rozważania tej kwestii. W tej sytuacji można jedynie odwołać
się do utrwalonego stanowiska Sądu Najwyższego, zgodnie z którym dla kwalifikacji
roszczenia jako związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej w rozumieniu
art. 118 k.c. nie ma znaczenia prawny charakter leżącego u jego podstaw zdarzenia –
może ono być czynnością prawną, czynem niedozwolonym, lub jakimkolwiek innym
zdarzeniem, nie wyłączając bezpodstawnego wzbogacenia czy korzystania z cudzej
rzeczy bez podstawy prawnej – lecz jego związek z działalnością gospodarczą (por. cyt.
wyżej uchwałę III CZP 21/02, wyrok z dnia 16 lipca 2003 r., V CK 24/02, OSNC
2004/10/157 oraz orzeczenia powołane w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 23 kwietnia 2003 r., I CKN 316/01, OSP 2005/7-8/94).
Wobec braku usprawiedliwionych podstaw kasacji, podlegała ona oddaleniu,
stosownie do art. 39312
k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 6 lipca 2005 r.,
mającego zastosowanie przy rozpoznawaniu niniejszej kasacji na podstawie art. 3
ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego
oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. 2005 r. Nr 15, poz. 98).