Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CA 1/05
POSTANOWIENIE
Dnia 12 października 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Tadeusz Żyznowski
w sprawie z wniosku J. T.
przy uczestnictwie Z. B. i C. B. oraz dłużniczki A. M.
o wpis w księdze wieczystej Kw Nr (...) o wszczęciu egzekucji, po rozpoznaniu w Izbie
Cywilnej na rozprawie w dniu 12 października 2005 r., apelacji uczestników Z. B. i C. B.
od wpisu Sądu Rejonowego w W. z dnia 3 marca 2005 r., Dz. Kw (...)
zmienia zaskarżony wpis i wniosek oddala oraz orzeka, że każdy uczestnik ponosi
koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.
Uzasadnienie
W dniu 1 października 2004 r. do sądu wieczystoksięgowego - Sądu Rejonowego
w W. wpłynął wniosek komornika o wpisanie w księdze wieczystej Kw Nr (...) wzmianki o
wszczęciu egzekucji z nieruchomości z wniosku J. T. przeciwko dłużniczce A. M. W tym
czasie w dziale II tej księgi jako użytkownicy wieczyści działki i właściciele budynku
ujawnieni byli J. T. i M. T. Sąd wieczystoksięgowy w dniu 21 października 2004 r. wpisał
ostrzeżenie o niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym
mającym wynikać z ugody sądowej z dnia 21 lipca 2004 r., na podstawie której
użytkownikiem wieczystym stała się A. M. W dniu 20 listopada 2004 r. A. M. złożyła
wniosek o wpisanie jej do księgi wieczystej jako użytkownika wieczystego w miejsce J.
T. i M. T. Wpis taki został dokonany w dniu 23 listopada 2004 r. Aktem notarialnym z
dnia 3 stycznia 2005 r. dłużniczka A. M. zbyła prawo użytkowania wieczystego oraz
2
własność budynku objętych wymienioną księgą na rzecz uczestników postępowania Z.
B. i C. B., oświadczając, że dział III i IV księgi wieczystej nieruchomości są wolne od
obciążeń i taki też stan wynikał z odpisu księgi wieczystej z dnia 23 listopada 2004 r.,
który okazano przy zawieraniu umowy sprzedaży. Dnia 3 marca 2005 r. Sąd Rejonowy,
na podstawie wniosku komornika z dnia 1 października 2005 r., dokonał w dziale III
księgi wieczystej wpisu o wszczęciu egzekucji z nieruchomości (tj. prawa użytkowania
wieczystego) i w tym samym dniu dokonał wpisu, a następnie wykreślenia wzmianki o
wniosku.
W apelacji od wpisu uczestnicy Z. i C. B. zarzucili naruszenie art. 925 § 1 i 2
k.p.c. polegające na przyjęciu, że są dłużnikami bądź, że wiedzieli o toczącej się
egzekucji w sytuacji, gdy w dacie zawierania umowy w dniu 3 stycznia 2005 r. nie mieli o
tym żadnej wiadomości, jak też nie mieli możliwości sprawdzenia tego stanu, przyjmując
za wiarygodny odpis z księgi wieczystej. Podnosili, że w tym stanie rzeczy
nieruchomość nie mogła być zajęta, bowiem w stosunku do osób trzecich nieruchomość
jest zajęta z chwilą wpisu w księdze wieczystej, a wpis taki nastąpił, gdy uczestnicy byli
już jej właścicielami wpisanymi do księgi wieczystej. Wnosili o wykreślenie z księgi
wieczystej wzmianki o wszczęciu egzekucji.
Rozpoznając apelację Sąd Okręgowy w Ś. uznał, ze w sprawie powstało budzące
poważne wątpliwości zagadnienie prawne, którego sposób rozstrzygnięcia będzie mieć
przesądzające znaczenie dla uwzględnienia lub oddalenia apelacji. Zagadnienie to
przedstawił Sądowi Najwyższemu postanowieniem z dnia 12 maja 2005 r.
Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. zd. 2 k.p.c. przejął sprawę do
rozpoznania i zważył co następuje:
W sprawie chodziło o egzekucję z prawa użytkowania wieczystego. Zgodnie z art.
27 zd. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.:
Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.) oddanie nieruchomości gruntowej w
użytkowanie wieczyste i przeniesienie tego prawa w drodze umowy wymaga wpisu w
księdze wieczystej, co oznacza, że wpis w księdze wieczystej na charakter
konstytutywny. Fakt ten ma istotne znaczenie dla oceny przebiegu postępowania przed
sądem wieczystoksięgowym od chwili złożenia wniosku o wpis o wszczęciu egzekucji
(art. 924 k.p.c. w zw. z art. 1004 k.p.c.). Chronologia składających się na nie zdarzeń
wskazuje, że w chwili złożenia wniosku o wpis wszczęcia egzekucji dłużniczka nie była
jeszcze w sensie prawnym użytkownikiem wieczystym nieruchomości, ponieważ nie
została wpisana jako użytkownik wieczysty w księdze wieczystej, co więcej w dacie
3
złożenia wniosku nie był nawet złożony wniosek o wpis dłużniczki do księgi wieczystej
jako użytkownika wieczystego. Z kolei w chwili rozpoznawania wniosku i dokonywania
wpisu przez Sąd Rejonowy dłużniczka nie była już użytkownikiem wieczystym, a w
księdze wieczystej ujawnieni byli nabywcy prawa użytkowania wieczystego uczestnicy
Z. B. i C. B.
Jak przyjmuje się w literaturze przedmiotu wpis o wszczęciu egzekucji w sytuacji,
w której wpis ten ma decydować o chwili, w której nieruchomość jest zajęta względem
osób trzecich i dłużnika, któremu nie doręczono wezwania do zapłaty ma charakter
konstytutywny. Do wpisu o wszczęciu egzekucji z użytkowania wieczystego (art. 925
k.p.c., art. 930 k.p.c. w zw. z art. 1004 k.p.c.) ma zastosowanie art. 29 ukwh.
Na tym tle powstaje w pierwszej kolejności zagadnienie czy o dopuszczalności
wpisu decyduje stan rzeczy z chwili rozpoznania wniosku (art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art.
13 § 2 k.p.c.) czy też decyduje o tym stan rzeczy istniejący w chwili wpływu wniosku do
sądu.
Pogląd, że art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. co do zasady ma
zastosowanie w postępowaniu wieczystoksięgowym wyrażony został między innymi w
uchwale Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 1995 r., III CZP 149/94 (M. Praw. 1995, nr
11, poz. 336) oraz postanowieniach Sądu Najwyższego z dnia: 28 czerwca 1995 r., II
CRN 61/95 (OSNC 1995, nr 11, poz. 166), 14 listopada 2001 r., II CKN 387/99
(niepubl.), 23 stycznia 2004 r , III CKN 243/02 (nie publ.), 6 maja 2005 r., II CK 683/04
(nie publ.). Jest to pogląd przeważający w literaturze przedmiotu. W jego uzasadnieniu
podnosi się, że decydujące znaczenie ma tu treść art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2
k.p.c. oraz okoliczność, że brak jest odmiennych regulacji w zakresie postępowania
wieczystoksięgowego. Nadto wskazuje się, że istnienie w postępowaniu
wieczystoksięgowym regulacji, która przewiduje częściowe odstępstwo od zasady
orzekania według stanu rzeczy z chwili orzekania (obecny artykuł 6261
§ 3 k.p.c.)
potwierdza obowiązywanie zasady orzekania wyrażonej w art. 316 § 1 k.p.c. w
pozostałym zakresie. Podkreśla się nadto, że do odmiennego wniosku nie może
prowadzić także art. 29 ukwh, czym innym jest bowiem wynikająca z tego przepisu moc
wsteczna wpisu, czym innym natomiast ocena zasadności wniosku o wpis, czyli
dopuszczalności wpisu.
Istnieją jednak uzasadnione racje przemawiające na rzecz poglądu, że
decydujące znaczenie dla dopuszczalności wpisu ma stan rzeczy istniejący w chwili
wpływu wniosku do sądu, do którego Sąd Najwyższy w obecnym składzie przychyla się.
4
Podstawę do jego sformułowania daje przepis art. 29 ukwh, z którego wynika, że wpis w
księdze wieczystej ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o dokonanie wpisu, a w
wypadku wszczęcia postępowania z urzędu od chwili wszczęcia tego postępowania.
Jego sens i znaczenie rozumieć należy w ten sposób, iż daje on także podstawę do
wyprowadzenia normy o charakterze procesowym dotyczącej tego według jakiego stanu
rzeczy sąd ma rozstrzygać o zasadności wniosku. Przyjmowane w powoływanym
wcześniej orzecznictwie przeciwne założenie, że podstawę dla oceny dopuszczalności
wpisu stanowi stan rzeczy z chwili orzekania wydaje się pozostawać w sprzeczności z
sensem istnienia art. 29 ukwh, skoro o tym czy moc wsteczna przepisu, którą
przewiduje, będzie mogła w ogóle zaistnieć decydować mają wyłącznie okoliczności
istniejące w chwili orzekania. O mocy wstecznej wpisu można oczywiście mówić dopiero
wówczas, gdy wpis zostanie dokonany. Wyprowadzanie z tego wniosku, że o tym czy
wsteczna moc wpisu może powstać mają decydować okoliczności z chwili orzekania o
wpisie, nasuwa jednak istotne wątpliwości, z uwagi na to, iż prowadzi to do poważnego
osłabienie praktycznego znaczenia art. 29 ukwh. Przyjęciu, że w postępowaniu
wieczystoksięgowym sąd orzeka według stanu rzeczy z chwili złożenia wniosku o wpis
nie sprzeciwia się przepis art. art. 6261
§ 3 k.p.c. (poprzednio art. 47 ukwh) którego treść
i znaczenie należy rozumieć jako potwierdzenie tej zasady, a nie jak przy stanowisku
przeciwny - jako ustanowienie wyjątków od zasady.
Pogląd taki wyrażony został także w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 2
grudnia 1997 r., II CKN 484/97, OSNC 1998, nr 6, poz.98, oraz przyjęty w uchwale z
dnia 2 kwietnia 2004 r., III CZP 12/04 (OSNC 2005, nr 6, poz. 100).
W okolicznościach przedmiotowej sprawy oznacza to, że wpis wniosku o
wszczęcie egzekucji - chociaż z innych przyczyn niż wskazane w apelacji - był
niedopuszczalny, gdyż na jego dokonanie nie pozwalał stan prawny ujawniony w
księdze wieczystej. W momencie złożenia wniosku o wpis dłużniczka nie była bowiem
użytkownikiem wieczystym (art. 34 ukwh).
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy uwzględnił apelację przez zmianę
zaskarżonego wpisu i oddalenie wniosku (art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6269
k.p.c.).