Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 191/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 listopada 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSA Aleksandra Marszałek
w sprawie z powództwa Powiatu P. - Zarządu Powiatu
przeciwko Skarbowi Państwa Wojewodzie X. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w
Izbie Cywilnej w dniu 9 listopada 2005 r., kasacji strony powodowej od wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 1 grudnia 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
1) oddala kasację;
2) nie obciąża strony powodowej kosztami postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 1 grudnia 2004 r. Sąd Apelacyjny zmienił wyrok
Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 21 kwietnia 2004 r. uwzględniający powództwo Powiatu
P. - Zarządu Powiatu przeciwko Skarbowi Państwa- Wojewodzie X. o zasądzenie
tytułem regresu kwoty 103 677,80 zł i powództwo oddalił.
Sąd ustalił, że w dniu 31 stycznia 1995 r. doszło do wypadku na drodze
pozostającej wówczas w zarządzie Skarbu Państwa- Dyrekcji Okręgowej Dróg
Publicznych w Ł.. Funkcjonariusz Dyrekcji został uznany za winnego i skazany
prawomocnym wyrokiem Sądu w sprawie karnej za niezabezpieczenie wycinki drzew,
które doprowadziło do wypadku. Od dnia 1 stycznia 1999 r. droga, na której doszło do
wypadku stała się drogą powiatową. W sprawie o odszkodowanie toczącej się z
powództwa poszkodowanego w wypadku B. F. przeciwko Skarbowi Państwa- Dyrekcji
2
Okręgowej Dróg Publicznych w Ł. i Powiatowi Poddębice zapadł prawomocny wyrok
Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 6 kwietnia 2000 r. oddalający powództwo w stosunku do
Skarbu Państwa oraz prawomocny również wyrok z dnia 25 września 2001 r
zasądzający od Powiatu Poddębice na rzecz B. F. określone kwoty z tytułu
zadośćuczynienia, odszkodowania i renty. Jako podstawę tak ukształtowanej
odpowiedzialności Sąd powołał przepis art. 103 ust. 4 i 5 ustawy z dnia 10 września
1998 r.- przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr
133, poz. 872 ze zm.).
Na podstawie powyższego wyroku Powiat Poddębice wypłacił B. F. początkowo
kwotę 57 771,80 zł. i wystąpił przeciwko Skarbowi Państwa z powództwem regresowym.
Wyrokiem z dnia 8 kwietnia 2003 r. Sąd Okręgowy w Ł. oddalił to powództwo,
stwierdzając brak podstaw do zastosowania art. 441 § 3 k.c. Natomiast Sąd Apelacyjny
uwzględniając apelację strony powodowej wyrokiem z dnia 23 października 2003 r.
zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i powództwo uwzględnił. Uznał, że nie jest
związany w procesie regresowym wyrokiem wydanym w sprawie o odszkodowanie
i stwierdził, że skoro Skarb Państwa zawinił powstanie szkody, którą naprawiła strona
powodowa, ma ona w stosunku do Skarbu Państwa roszczenie regresowe na podstawie
art. 441 § 3 k.c.
W wyniku kasacji Skarbu Państwa Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia
6 października 2004 r. zmienił wyrok Sądu Apelacyjnego i oddalił apelację. Sąd
Najwyższy stwierdził, że zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. wyrok Sądu Okręgowego w Ł.
wydany w sprawie odszkodowawczej, zasądzający roszczenie od Powiatu P. i
oddalający powództwo wobec Skarbu Państwa wiąże nie tylko strony i sąd, który je
wydał, lecz także inne sądy i organy państwowe. Z tych względów przesądzone zostało,
iż Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za szkodę doznaną przez B. F. i
ustaleniem tym jest związany Sąd w postępowaniu regresowym. Brak zatem podstaw do
zastosowania art. 441 § 3 k.c., który należy wykładać łącznie z § 1., co oznacza, że
hipoteza art. 441 § 3 k.c. nie obejmuje przypadków, gdy z roszczeniem określonym jako
regresowe wystąpił podmiot, który szkodę naprawił, przeciwko osobie nie ponoszącej za
tę szkodę odpowiedzialności.
W niniejszej sprawie strona powodowa wystąpiła w dniu 31 grudnia 2003 r.
o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa tytułem regresu dalszej kwoty 103 677,80
zł. wypłaconej przez powoda B. F. Sąd Okręgowy uwzględniając to powództwo
stwierdził, iż nie jest związany wyrokiem wydanym w sprawie odszkodowawczej i
3
wskazał, że powodowy Powiat Poddębice ponosi odpowiedzialność za szkodę, jakiej
doznał B. F., nie na zasadzie winy ale w wyniku następstwa prawnego przewidzianego
w art. 103 ust. 4 i 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. p.w.u.r.a.p., zaś
odpowiedzialny za szkodę na zasadzie winy jest Skarb Państwa. Strona powodowa
wypłacając poszkodowanemu dochodzoną pozwem kwotę naprawiła szkodę, mimo
braku winy, a zatem służy jej na podstawie art. 441 § 3 k.c. roszczenie zwrotne do
Skarbu Państwa, jako sprawcy szkody.
Sąd Apelacyjny rozpoznając apelację strony pozwanej nie podzielił poglądu Sądu
pierwszej instancji i powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w
wyroku z dnia 6 października 2004 r., które, w jego ocenie przesądziło o braku
zasadności roszczenia regresowego strony powodowej, zmienił zaskarżony wyrok i
oddalił powództwo.
W kasacji od powyższego wyroku opartej na obu podstawach wskazanych w art.
393(1) k.p.c. strona powodowa w ramach pierwszej podstawy zarzuciła naruszenie art.
441 § 3 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie w wyniku przyjęcia, że przepis ten nie ma
zastosowania w sprawie a także w wyniku błędnej wykładni pomijającej zasady
współżycia społecznego. W ramach drugiej podstawy zarzuciła naruszenie art. 328 § 2
w zw. z art. 391 k.p.c. przez nie wyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia, co
mogło mieć wpływ na wynik sprawy oraz naruszenie art. 233 § 1 w zw. z art. 328 k.p.c. i
art. 328 § 2 k.p.c., przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów w wyniku
przyjęcia przez Sąd Apelacyjny, iż wyrok Sądu Najwyższego „przesądza”
rozstrzygnięcie sprawy, co również mogło mieć wpływ na wynik sprawy.
Rozpoznając kasację, zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie
ustawy - kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy- prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98), na podstawie przepisów kodeksu
postępowania cywilnego w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie powyższej
ustawy – Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. uzasadniony w sposób wskazany w kasacji,
należy uznać za całkowicie pozbawiony skuteczności. Przepis art. 233 § 1 k.p.c.
formułuje zasadę swobodnej oceny dowodów i może mieć zastosowanie w sprawie, w
której stan faktyczny jest sporny i wymaga ustalenia na podstawie postępowania
dowodowego, którego wynik ustala Sąd oceniając zgromadzone dowody sprzeczne
między sobą i wymagające oceny przy zastosowaniu zasad art. 233 § 1 k.p.c.
Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia tego przepisu wymaga wykazania, że sąd
4
przy ocenie konkretnych dowodów uchybił zasadom logicznego rozumowania,
doświadczenia życiowego lub warunkom ustawowym określającym sposób
przeprowadzenia dowodów. Kasacja nie zawiera takich zarzutów i nie może ich
zawierać, bowiem w rozpoznawanej sprawie stan faktyczny był bezsporny i nie wymagał
żadnej oceny dowodów. W kategoriach nieporozumienia trzeba potraktować zarzut
strony powodowej odnoszący się do stanowiska Sądu Apelacyjnego zajętego w
odniesieniu do wyroku Sądu Najwyższego. Wyrok ten nie jest dowodem a podzielenie
lub nie zajętego w nim przez Sąd Najwyższy stanowiska prawnego w żadnym wypadku
nie należy do zakresu oceny dowodów i nie może być skutecznie zwalczane przy
pomocy zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. ani art. 328 k.p.c. Niezrozumiałe jest przy
tym powołanie przez skarżącą jako naruszonego całego art. 328 k.p.c., który w
paragrafie pierwszym dotyczy warunków sporządzenia i doręczenia uzasadnienia
wyroku a zatem materii, która pozostaje poza zakresem zaskarżenia kasacją.
Nieskuteczny jest także zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Uzasadnienie
zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego zawiera wszystkie elementy, jakie zgodnie z
art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. powinno zawierać uzasadnienie Sądu drugiej
instancji. W szczególności zawiera wskazanie podstawy prawnej rozstrzygnięcia, którą
dla Sądu drugiej instancji zmieniającego zaskarżone orzeczenie, jest przepis art. 386 §
1 k.p.c. Natomiast zarzucane przez stronę powodową niedostateczne wyjaśnienie
podstawy prawnej wyroku, może być, w odniesieniu do orzeczenia Sądu drugiej
instancji, skutecznie zwalczane tylko odpowiednimi zarzutami naruszenia prawa
materialnego, a nie art. 328 § 2 k.p.c., skoro Sąd Apelacyjny prawidłowo wskazał
podstawę swojego wyroku, którą był przepis art. 386 § 1 k.p.c.
Przechodząc do zarzutów naruszenia prawa materialnego na wstępie trzeba
wskazać, że art. 441 k.c. reguluje sytuacje kiedy kilka osób jest odpowiedzialnych za
szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym. Ma więc zastosowanie tylko wówczas, gdy
kilka osób (podmiotów) ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem
niedozwolonym. Nie ma natomiast zastosowania, gdy za szkodę ponosi
odpowiedzialność tylko jedna osoba. Dotyczy to regulacji zawartej we wszystkich
przepisach tego artykułu, które należy wykładać łącznie. Przewidziane w art. 441 § 3
k.c. roszczenie regresowe wchodzi zatem w grę tylko wówczas, gdy kilka osób było
solidarnie odpowiedzialnych za szkodę na różnych podstawach i jedna z nich szkodę
naprawiła, mimo braku winy. Przysługuje jej wówczas roszczenie zwrotne do sprawcy
szkody odpowiadającego na zasadach winy. Przepis ten nie ma natomiast
5
zastosowania, gdy tylko jedna osoba ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną
czynem niedozwolonym, nawet jeżeli odpowiada ona na innych podstawach niż wina
czy ryzyko a jest druga osoba, która zawiniła powstanie szkody, lecz nie ponosi za nią
odpowiedzialności. O powstaniu roszczenia regresowego przewidzianego w art. 441 § 3
k.c. decyduje nie chwila wyrządzenia szkody przez bezpośredniego sprawcę, ale chwila
jej naprawienia przez jednego ze współdłużników solidarnych.
Należy podzielić stanowisko Sądu Najwyższego zajęte w uzasadnieniu wyroku z
dnia 6 października 2004 r., że prawomocny wyrok Sądu oddalający powództwo o
odszkodowanie w stosunku do jednego pozwanego sprawcy szkody a uwzględniający je
tylko w stosunku do drugiego przesądza o tym, że nie można uznać, iż za szkodę
odpowiedzialny jest także ten pozwany, w stosunku do którego oddalono powództwo.
Zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd, który
je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe, a w wypadkach w ustawie
przewidzianych także inne osoby. W takim znaczeniu także sąd w sprawie o roszczenie
określone jako regresowe jest związany wyrokiem wydanym w sprawie o
odszkodowanie, w której uwzględniono powództwo wobec osoby, obecnie występującej
z roszczeniem zwrotnym do osoby, w stosunku do której sąd w postępowaniu
odszkodowawczym oddalił powództwo. Niezależnie od merytorycznej poprawności
wyroku zapadłego w sprawie odszkodowawczej, sąd w procesie regresowym nie może
uznać, że za szkodę ponosi odpowiedzialność także osoba, w stosunku do której sąd w
procesie odszkodowawczym oddalił powództwo. Stoi temu na przeszkodzie przepis art.
365 § 1 k.p.c. Oznacza to w rozpoznawanej sprawie, że niezależnie od poprawności
wyroku Sądu Okręgowego w Ł. zapadłego w sprawie odszkodowawczej, oddalającego
powództwo w stosunku do Skarbu Państwa, Sąd w niniejszym procesie jest tamtym
wyrokiem związany i nie może uznać, że za szkodę B. F., wynikłą z wypadku z dnia 31
stycznia 1995 r. odpowiada, poza Powiatem Poddębickim, także Skarb Państwa.
Niezależnie bowiem od podstawy odpowiedzialności Powiatu P. oraz stanowiska
zajętego przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 5 czerwca 2001 r. K 18/00 (OTK
2001/5/118), który w odniesieniu do art. 103 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
p.w.u.r.a.p. ma charakter wyroku interpretacyjnego, Sąd Apelacyjny w niniejszej sprawie
był, zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c., związany wskazanym wyżej wyrokiem Sądu
Okręgowego stwierdzającym odpowiedzialność za szkodę B. F. tylko Powiatu P. i
wyłączającym odpowiedzialność Skarbu Państwa. Z tych względów nie mógł uznać, że
odpowiedzialność za tę szkodę ponoszą solidarnie powód i pozwany a tym samym nie
6
mógł zastosować przepisu art. 441 § 3 k.c., który, jak wskazano wyżej, ma
zastosowanie jedynie w sytuacji, gdy za szkodę jest odpowiedzialnych kilka osób.
Brak jest także innych podstaw regresowej odpowiedzialności Skarbu Państwa, której
ustawodawca nie przewidział wprowadzając z dniem 1 stycznia 1999 r. w ustawie z dnia
13 października 1998 r. p.w.u.r.a.p. następstwo prawne Powiatów w miejsce Skarbu
Państwa jako dotychczasowego zarządcy dróg wojewódzkich i krajowych. Stało się tak
dlatego, że jednocześnie z następstwem prawnym Powiaty przejęły cały majątek Skarbu
Państwa należący do dotychczasowych zarządców dróg. Trudno w takiej sytuacji
znaleźć uzasadnioną podstawę dla stosowania w drodze analogii przepisu art. 441 § 3
k.c. do roszczenia strony powodowej, skoro przejęła ona cały majątek sprawcy szkody,
który miał służyć między innymi do pokrycia przejętych zobowiązań Skarbu Państwa.
Zapłata odszkodowania za sprawcę szkody przez powodowy Powiat nastąpiła z mocy
prawa w wyniku reformy administracyjnej, a zatem podstawą zapłaty była epizodyczna
regulacja administracyjnoprawna a nie stosunki cywilnoprawne ani przepisy prawa
cywilnego, które stanowiły podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu
Państwa wobec B. F., co nie może pozostać obojętne dla oceny dopuszczalności
zastosowania w drodze analogii do roszczeń regresowych strony powodowej przepisu
art. 441 § 3 k.c. Przepis ten bowiem reguluje sytuacje typowe dla stosunków
cywilnoprawnych i nie powinien być przenoszony na sytuacje, gdy osoba trzecia uiściła
świadczenie odszkodowawcze za sprawcę szkody, w wyniku regulacji
administracyjnoprawnej i to o szczególnym, jednorazowym charakterze, wynikającym z
reformy administracji publicznej. Trudno w takiej sytuacji, jak sugeruje to strona
powodowa, oceniać zasadność zastosowania w drodze analogii przepisu art. 441 § 3
k.c., odwołując się do art. 5 k.c. i zasad współżycia społecznego, a zatem do przepisu
odnoszącego się wyłącznie do stosunków cywilnoprawnych. Jak wskazał Sąd
Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1994 r. III
CZP 5/94 (OSNCP 1994/7-8/145) zastosowanie art. 441 § 3 k.c. w drodze analogii nie
powinno mieć miejsca w sytuacji, gdy spełnienie świadczenia za sprawcę szkody przez
osobę, która szkody nie zawiniła oparte jest na innych podstawach odpowiedzialności,
niż cywilnoprawne podstawy odpowiedzialności sprawcy szkody.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy oddalił kasację jako nieuzasadnioną
(art. 393(12) k.p.c.). Biorąc jednak pod uwagę charakter sprawy, w tym różną ocenę
prawną roszczeń strony powodowej dokonaną w dwóch sprawach przez Sądy niższych
7
instancji, Sąd Najwyższy na podstawie art. 102 k.p.c. w zw. z art. 393(19) i art. 391 § 1
k.p.c. nie obciążył strony powodowej kosztami postępowania kasacyjnego.