Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 250/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 listopada 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. W. przeciwko Gminie Miasta B. o wykup nieruchomości, po
rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 29 listopada 2005 r., kasacji powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 30 listopada 2004 r., sygn. akt I ACa (...),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 24 marca 2004 r. Sąd Okręgowy w T., po rozpoznaniu sprawy
po raz drugi, zobowiązał pozwaną do złożenia oświadczenia o treści: „Gmina Miasta B.
kupuje od powoda A. W. nieruchomość położoną w K., składającą się z działek
ewidencyjnych nr (...), objętą księgą wieczystą nr (...), prowadzoną przez Sąd Rejonowy
w B., za cenę 590 000 zł” i oddalił powództwo w pozostałej części. Rozstrzygnięcie to
oparte zostało na następujących ustaleniach. Decyzją Wojewody X. z dnia 11 sierpnia
1980 r. utworzono w odległości około 180 m od nieruchomości powoda składowisko
ziemi i stałych odpadów komunalnych i utworzono 500-metrową strefę ochrony
2
sanitarnej wysypiska. Decyzją z dnia 26 maja 1993 r. Wojewoda X. zmodyfikował
szerokość strefy ochronnej i określił ją na 220 m. Decyzją z dnia 28 stycznia 1994 r.
Minister Gospodarki Przestrzennej stwierdził, że pierwsza z wymienionych decyzji
wydana została z rażącym naruszeniem prawa; odmówił stwierdzenia jej nieważności
z uwagi na wywołanie przez nią nieodwracalnych skutków prawnych. Toczące się
z wniosku powoda od 1994 r. postępowanie administracyjne w przedmiocie wykupu
nieruchomości zakończyło się wyrokiem Naczelnego Sadu Administracyjnego z dnia 20
lutego 2001 r., stwierdzającym nieważność wydanych w sprawie decyzji, wobec tego, że
dla rozpoznania roszczenia powoda właściwa jest droga postępowania cywilnego. W
latach 1999-2000 r. pozwana przeprowadziła rekultywację składowiska i obecnie jest
ono nieczynne. Składowisko spowodowało skażenie wód podziemnych w jego rejonie,
także na nieruchomości powoda. Ma ono charakter trwały i powoduje niemożliwość
wykorzystania wody na cele spożywcze i gospodarcze. Powód ma trudności ze zbyciem
wyprodukowanych przez niego warzyw i nie może znaleźć nabywcy nieruchomości.
Odmówiono mu zezwolenia na uruchomienie na nieruchomości zakładu piekarniczego.
W tych okolicznościach Sąd Okręgowy uznał, że zostały spełnione przesłanki
przewidziane w art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i
kształtowaniu środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 1994 r. Nr 49, poz. 196 ze zm. – dalej
„ustawa o.k.ś.”), uzasadniające wydany przezeń wyrok.
Po rozpoznaniu apelacji obu stron od wymienionego wyroku, Sąd Apelacyjny
wyrokiem z dnia 30 listopada 2004 r. zmienił go i powództwo oddalił. Sąd Apelacyjny
uznał, że powołaną przez pozwanego w postępowaniu apelacyjnym decyzją Wojewody
(…) z dnia 26 kwietnia 2004 r., orzekającą wygaśnięcie (wobec niezrealizowania
inwestycji i zrekultywowaniu terenu) decyzji Wojewody X. z dnia 26 maja 1993 r., uległa
likwidacji strefa ochronna wokół składowiska, utworzona tą ostatnią decyzją. Zdaniem
Sądu Apelacyjnego strefa ochrony sanitarnej utworzona decyzją Wojewody X. z dnia 11
sierpnia 1980 r. nie jest strefą ochronną w rozumieniu art. 71 ustawy o.k.ś., a gdyby
nawet uznać, że decyzje z 1980 i 1993 r. dotyczyły strefy ochronnej, to późniejsza
decyzja (z 1993 r.) spowodowała utratę mocy prawnej decyzji z 1980 r. w części
dotyczącej ustanowienia strefy ochronnej. Zatem podstawą istnienia strefy ochronnej
była decyzja z 1993 r., wygaśnięcie której nie spowodowało wprowadzenia do obrotu
wcześniej uchylonej decyzji (z 1980 r.), lecz likwidację strefy. Odpadła zatem przesłanka
– położenie nieruchomości w strefie ochronnej – do uwzględnienia powództwa na
podstawie art. 84 ust. 1 ustawy o.k.ś.
3
Wyrok Sądu Apelacyjnego powód zaskarżył kasacją. Podstawę kasacji stanowią:
1) naruszenie prawa materialnego polegające na niezastosowaniu art. 84 ust. 1 ustawy
o.k.ś. i 2) naruszenie przepisów postępowania – art. 316 § 2, art. 368 § 1 pkt 4, art. 378 i
383 k.p.c., mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Występująca w rozpoznawanej sprawie kwestia dopuszczalności drogi
sądowej, niezależnie od poprawności poglądu, że sprawa o wykup nieruchomości na
podstawie art. 84 ust. 1 ustawy o.k.ś. należy do drogi sądowej, przesądzona została na
użytek rozpoznawanej sprawy wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20
lutego 2001 r. Wynikające z niego stanowisko, że powód nie może dochodzić swego
roszczenia na drodze postępowania administracyjnego, stosownie do art. 1991
k.p.c.
otworzyło drogę dla rozpoznania roszczenia powoda przez sąd powszechny w
postępowaniu cywilnym.
2. Prawidłowo Sąd Apelacyjny przyjął, że roszczenie powoda należało rozpoznać
na podstawie przepisów obowiązujących w 1994 r., tj. obowiązujących w czasie, gdy
powód zgłosił roszczenie pozwanej i zainicjowane zostało przez niego postępowanie
administracyjne zmierzające do zrealizowania tego roszczenia. Podstawą prawną
roszczenia powoda jest zatem art. 84 ust. 1 ustawy o.k.ś., w brzmieniu wówczas
obowiązującym. Mimo późniejszej zmiany tego przepisu, na mocy art. 8 ust. 4 ustawy z
dnia 29 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 133, poz. 885) powód zachował – do 2005 r. – to
roszczenie. Uchylenie ustawy o.k.ś., które nastąpiło z dniem 26 października 2001 r.,
także nie zmieniło sytuacji prawnej powoda, gdyż stosownie do art. 26 ust. 5 ustawy z
dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o
odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085) powód mógł
dochodzić przysługującego mu roszczenia do dnia 31 grudnia 2005 r. na zasadach
określonych w art. 129-13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony
środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 ze zm.).
3. Zarzuty kasacji naruszenia przepisów postępowania nie są zasadne. Jak
wynika z uzasadnienia kasacji, zarzuty te skarżący wiąże z uwzględnieniem przez Sąd
Apelacyjny decyzji Wojewody (…) z dnia 26 kwietnia 2004 r. i nieuwzględnieniem
decyzji Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 4
4
sierpnia 1995 r., stwierdzającej nieważność decyzji Wojewody X. z dnia 23 maja 1993 r.,
na którą powołał się powód po zamknięciu rozprawy przed Sądem drugiej instancji, a
przed ogłoszeniem przez ten Sąd wyroku. Otóż uwzględnienie tej pierwszej decyzji
przez Sąd drugiej instancji, będącym sądem merytorycznie rozpoznającym sprawę, było
obowiązkiem tego Sądu. Taki też obowiązek miał Sąd Apelacyjny, jeżeli chodzi o drugą
z wymienionych decyzji i jeżeli mogła ona mieć wpływ na wynik sprawy powinien –
ewentualnie po otwarciu na nowo zamkniętej rozprawy – wziąć ją pod uwagę
przy wyrokowaniu. Jednakże poza tym, że fakt wydania decyzji z dnia 4 sierpnia 1995 r.
wskazywał na wadliwość decyzji z dnia 24 kwietnia 2004 r., gdyż nie może być
orzeczone wygaśnięcie decyzji, której nieważność została wcześniej stwierdzona, nie
mogła ona mieć wpływu na wynik sprawy. Zarówno bowiem jedna jak i druga decyzja
oznaczają, że jeżeli strefa ochronna ustanowiona została decyzją Wojewody X. z dnia
26 maja 1993 r., to strefa ta nie istnieje. Wzięcie pod uwagę przy wyrokowaniu przez
Sąd Apelacyjny decyzji Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa
z dnia 4 sierpnia 1995 r. nie mogło spowodować odmiennego wniosku.
4. Nie można natomiast odmówić racji skarżącemu o ile zarzuca naruszenie
przez zaskarżony wyrok art. 84 ust. 1 ustawy o.k.ś. Przepis ten, w brzmieniu mającym
zastosowanie w sprawie, wiąże zasadność roszczenia powoda z ustanowieniem i
istnieniem strefy ochronnej w rozumieniu art. 71 ust. 1 ustawy o.k.ś., obejmującej jego
nieruchomość. Stosownie do art. 71 ust. 2 i 3 ustawy o.k.ś. strefy takie mogły być
tworzone na podstawie zasad ich tworzenia określonych w rozporządzeniu Rady
Ministrów lub w innych przepisach szczególnych. Wyrażając wątpliwość co do
charakteru strefy ustanowionej decyzją Wojewody X. z dnia 11 sierpnia 1980 r. (czy jest
to strefa ochronna w rozumieniu art. 84 ust. 1 ustawy o.k.ś., czy też „strefa sanitarna”,
nie będąca strefą ochronną), Sąd Apelacyjny nie wyjaśnił na jakiej podstawie prawnej
strefa ta została ustanowiona. Podstawa prawna ustanowienia strefy mogłaby zaś
wskazywać na jej charakter. Podstawę taką mogły w szczególności stanowić przepisy
ustawy z dnia 24 października 1974 r. – Prawo budowlane (Dz. U. Nr 38, poz. 229 ze
zm.). Należy przy tym mieć na uwadze, że o charakterze strefy, jako strefy
ochronnej w rozumieniu art. 84 ust. 1 ustawy o.k.ś. nie może przesądzać sama nazwa
użyta dla określenia tej strefy w akcie, który ją ustanowił.
W sprawie nie jest przede wszystkim jasne, w jakim stosunku do siebie pozostają
decyzje Wojewody X. z dnia 11 sierpnia 1980 r. i z dnia 26 maja 1993 r. Jeżeli ta druga
decyzja jedynie tylko modyfikowała granice strefy ochronnej ustanowionej pierwszą
5
decyzją, to fakt, że stwierdzona została jej nieważność, nie pozbawia skutków prawnych
pierwszej decyzji co do ustanowienia strefy ochronnej. Decyzja ta co prawda wydana
została z rażącym naruszeniem prawa, ale nie jest nieważna. Gdyby natomiast decyzją
z dnia 26 maja 1993 r. decyzja z dnia 11 sierpnia 1980 r. została „zmieniona” w tym
sensie, że zmiana ta oznaczała uchylenie jej postanowień i zastąpienie ich
postanowieniami nowymi, to nie można by w ogóle mówić o istnieniu w obrocie decyzji z
dnia 11 sierpnia 1980 r., a zatem o wywołaniu przez nią skutków prawnych, w tym
skutku w postaci ustanowienia strefy ochronnej. Należy przy tym zauważyć, że
przeciwko takiemu wnioskowi może przemawiać fakt wydania w dniu 28 stycznia 1994 r.
decyzji przez Ministra Gospodarki Przestrzennej. Gdyby bowiem w tym czasie, na
skutek wydania przez Wojewodę X. decyzji z dnia 26 maja 1993 r., decyzja tego
Wojewody z dnia 11 sierpnia 1980 r. w sensie prawnym nie istniała, to wydaje się, że nie
było potrzeby orzekania co do jej nieważności i stwierdzenia, że wydana została z
rażącym naruszeniem prawa.
Niewyjaśnienie w sprawie, czy została ustanowiona i nadal istnieje strefa
ochronna obejmująca nieruchomość powoda, nie pozwala na przyjęcie, że zasadne jest
stanowisko wyrażone w zaskarżonym wyroku i decydujące o rozstrzygnięciu sprawy tym
wyrokiem, iż wobec likwidacji strefy ochronnej roszczenie powoda nie zasługuje na
uwzględnienie.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313
§ 1
zd. pierwsze k.p.c., obowiązującego przed zmianą dokonaną ustawą z dnia 22 grudnia
2004 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – prawo
o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98), mającego
zastosowanie do rozpoznawanej kasacji na podstawie art. 3 tej ustawy, orzekł jak
w sentencji.