Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 99/05
POSTANOWIENIE
Dnia 8 grudnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
SSA Aleksandra Marszałek
w sprawie z wniosku A. Ś.
przy uczestnictwie A. S., D. B., W. W. i A. W. o wpis w księdze wieczystej, po
rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 8 grudnia 2005 r.,
zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Okręgowego w K. z dnia 4 lipca 2005
r., sygn. akt II Ca (…),
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 4 lipca 2005 r. odrzucił skargę
wnioskodawcy o stwierdzenie niezgodności z prawem postanowienia tegoż Sądu z dnia
4 kwietnia 2005 r. II Ca (…), ponieważ sporządzona została z naruszeniem przymusu
adwokacko - radcowskiego, a także z tej przyczyny że od orzeczenia tego przysługiwała
kasacja.
Postanowienie to zaskarżył zażaleniem pełnomocnik wnioskodawcy, wnosząc o
jego uchylenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przede wszystkim wymaga rozstrzygnięcia czy z uwagi na treść art. 4246
k.p.c. w
zw. z art. 4248
k.p.c., sąd odwoławczy jest kompetentny do odrzucenia skargi o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia z przyczyny naruszenia
ustawowego obowiązku sporządzenia jej przez osobę nie mającą kwalifikacji
2
prawniczych określonych w art. 871
§ 1 i 2 k.p.c., czy też może to uczynić tylko Sąd
Najwyższy. Wątpliwości w tej mierze biorą się stąd, że wśród przyczyn odrzucenia
skargi przez sąd odwoławczy, wymienionych w pierwszym z tych przepisów, nie
wskazuje się przypadku sporządzenia jej z naruszeniem przymusu adwokacko -
radcowskiego. Może to prowadzić do wniosku, że w takim razie orzekanie w tym
przedmiocie należy do wyłącznej kompetencji Sądu Najwyższego, który odrzuca
wówczas skargę na podstawie art. 424 § 1 k.p.c., jako „niedopuszczalną z innych
przyczyn".
Rozważając ten problem należy przypomnieć, że generalny przymus adwokacko
- radcowski w postępowaniu przed Sądem Najwyższym wprowadzony został ustawą z
dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 172, poz. 1804). Przed tą nowelizacją, jeśli chodzi o pisma
procesowe, obowiązek zastępstwa adwokacko - radcowskiego uregulowany był w art.
3932
k.p.c. i dotyczył sporządzenia kasacji, a na podstawie odesłania zawartego w art.
39318
§ 3 k.p.c. odnosił się także do sporządzenia zażalenia adresowanego do Sądu
Najwyższego. Wspomnianą ustawą nowelizacyjną art. 393 k.p.c. został uchylony, a
regulację kwestii zastępstwa procesowego przed Sądem Najwyższym przeniesiono do
działu V tytułu IV kodeksu, dodając w nim art. 871
k.p.c. Zgodnie z § 1 tego przepisu w
postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez
adwokatów lub radców prawnych. Zastępstwo to dotyczy także czynności procesowych
związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowanych przed sądem
niższej instancji. Jednocześnie do art. 130 k.p.c. dodano § 5 stanowiący, że pisma
procesowe sporządzone z naruszeniem art. 871
k.p.c. podlegają zwrotowi bez wzywania
do usunięcia braków, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Zmiany te mają podwójny wymiar i charakter. Z jednej strony rozszerzają zakres
przymusu adwokacko - radcowskiego, obejmując nim wszystkie pisma procesowe
składane w postępowaniu przed Sądem Najwyższym oraz w związanym z nim
postępowaniem przed sądem niższej instancji. Z drugiej zaś polegają na wyraźnym
zakwalifikowaniu naruszenia tego obowiązku jako braku formalnego pisma
procesowego, z tą różnicą, że brak ten nie podlega naprawieniu w trybie art. 130 § 1
k.p.c., jak to ma miejsce w odniesieniu do innych braków formalnych, lecz dotknięte nim
pisma podlegają zwrotowi wprost, chyba że ustawa przewiduje inny skutek. Z
rozpatrywanego tu punktu widzenia szczególnie istotny jest drugi aspekt tych zmian. W
dotychczasowym stanie prawnym zawarty w przepisie art. 3932
k.p.c. wymóg
3
sporządzenia kasacji przez odpowiednio kwalifikowanego prawnika wyprzedzał
uregulowanie dalszych wymagań, jakim powinna odpowiadać kasacja. Jak podkreślano
w orzecznictwie, wymagania te były wyraźnie podzielone na odnoszące się do kasacji
jako pisma procesowego (jego warunki formalne) i na wymagania określające istotę tego
pisma jako kasacji (warunki konstrukcyjne). Obowiązek sporządzenia kasacji przez
kwalifikowanego prawnika miał charakter autonomiczny, gdyż nie został zaliczony do
którejkolwiek z tych kategorii wymagań kasacji, jednakże, wobec braku odrębnej sankcji
jego naruszenia, przyjmowano, że kasacja sporządzona przez stronę osobiście podlega
odrzuceniu na podstawie art. 3935
k.p.c., jako niedopuszczalna „z innych przyczyn" (por.
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 1997 r., I Cz 23/97, OSNC 1997,
nr 6 - 7, poz. 77, czy z dnia 19 maja 2000 r., IV CKN 1008/00, OSP 2001, nr 12, poz.
180, z pozytywną glosą doktryny oraz uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 17 listopada 2004 r., III SPP 42/04, OSNP 2005, nr 5, poz. 71 i
podane w niej orzecznictwo). Uzasadniano to brakiem zdolności postulacyjnej do
sporządzenia kasacji przez samą stronę; tym samym przyjmowano formułę
niedopuszczalności szerszą od tej, którą można wyprowadzić wprost z treści art. 392 i
art. 3921
k.p.c.
W obecnym stanie prawnym stosowanie tej rozszerzającej formuły
niedopuszczalności środków zaskarżenia, adresowanych do Sądu Najwyższego, straciło
rację bytu. Stosownie do treści art. 130 § 5 k.p.c. pismo kierowane do Sądu
Najwyższego, sporządzone z naruszeniem obowiązku adwokacko - radcowskiego,
obarczone jest nieusuwalnym brakiem formalnym i podlega zwrotowi, „chyba że ustawa
stanowi inaczej". Odmienność rygoru niedochowania tego obowiązku, o jakiej mowa w
tym przepisie, dotyczy szczególnej kategorii pism procesowych, jakimi są środki
zaskarżenia, które w naszym systemie procesowym z powodu braków formalnych
podlegają generalnie odrzuceniu a nie zwrotowi. Ustawodawca stosuje ten rygor
konsekwentnie do wszystkich środków zaskarżenia. Ostatnio dał temu wyraz w treści
dodanego art. 1302
§ 3 k.p.c. stanowiąc, że sąd odrzuca bez wzywania do opłat
nienależycie opłacone środki odwoławcze i środki zaskarżenia, wniesione przez
adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych. Kierując się systemową
koniecznością zapewnienia jednakowej treści rozstrzygnięciom wydawanym w
przypadku braków formalnych środków zaskarżenia należy przyjąć, że obecnie każdy z
tych środków, adresowany do Sądu Najwyższego, który został sporządzony przez
stronę osobiście, podlega na podstawie art. 130 § 5 k.p.c. odrzuceniu przez sąd
4
odwoławczy. Dotyczy to także skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia. W tym kontekście nie ma więc znaczenia, że w art. 4246
k.p.c. nie wymieniono wprost tego uprawnienia sądu, gdyż wynika ono z ogólnych
przepisów regulujących wymogi formalne pism procesowych.
Za przyjęciem takiego rozwiązania przemawia także wzgląd na wykładnię
celowościową. Podtrzymywanie w obecnym stanie prawnym stanowiska, że skargę o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sporządzoną
osobiście przez stronę, może odrzucić tylko Sąd Najwyższy, jako „niedopuszczalną z
innych przyczyn" prowadziłoby do tego, że każdą taką skargę, dotkniętą tak oczywistym
brakiem, sądy z całego kraju musiałyby przedstawiać najwyższej instancji sądowej w
celu podjęcia decyzji o jej odrzuceniu. Taki rezultat tej wykładni byłby trudny do
pogodzenia z zasadą racjonalności ustawodawcy.
Z tych przyczyn należy przyjąć, że sąd odwoławczy jest uprawniony do
odrzucenia tej skargi w sytuacji, kiedy sporządzono ją z naruszeniem przymusu
adwokacko - radcowskiego. Tym samym oznacza to, że zaskarżone postanowienie jest
prawidłowe, a kwestionujące je zażalenie podlega oddaleniu, jako bezzasadne (art. 3941
§ 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 39814
k.p.c.).