II CSK 8/05
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:27-02-2015
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CSK 8/05
POSTANOWIENIE
Dnia 15 grudnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku I. J. przy uczestnictwie W. M. o zmianę postanowienia, po
rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 15 grudnia 2005 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł. z
dnia 4 marca 2005 r., sygn. akt III Ca (…),
1) zmienia zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego w
Ł. z dnia 8 listopada 2004 r., sygn. akt II Ns (…), w punkcie 1 w ten sposób,
że oddala wniosek.
2) zasądza od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kwotę 200 (dwieście) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w dniu 8 listopada 2004 r. wydał postanowienie o zmianie swego
orzeczenia z dnia 1 grudnia 1999 r., stwierdzającego nabycie spadku po zmarłym 7 lipca
1998 r. E. K. na podstawie ustawy przez W. M. - syna spadkodawcy. Zmiana polegała
na stwierdzeniu nabycia spadku po E. K. na podstawie testamentu ustnego z dnia 18
czerwca 1998 r. przez I. J. z domu K.
Apelację uczestnika W. M. Sąd Okręgowy oddalił postanowieniem z dnia 4 marca
2005 r.
Z dokonanych w sprawie ustaleń wynika, że cierpiący na chorobę nowotworową
spadkodawca w dniu 18 czerwca 1998 r. poprosił I. J., aby wezwała do jego pokoju
2
osoby przebywające w domu, tj. A. K. (matkę I. J., a siostrę spadkodawcy), S. S.
(znajomą A. K.), A. J. (syna I. J.), D. A. (koleżankę A. J.) i Z. C. (robotnika
naprawiającego dach). Wymienionym osobom oznajmił, że czuje się bardzo źle i chce,
aby A. K. spisała jego testament. Następnie oświadczył, że po swojej śmierci przekazuje
I. J. udział w nieruchomości położonej w Ł. przy ul. C., oraz że wydziedzicza swego
syna W. M. A. K. odczytała obejmujący ostatnią wolę spadkodawcy dokument, który
sporządziła, a spadkodawca oznajmił, że dokument ten został spisany dobrze. Na
dokumencie podpisali się wszyscy obecni z wyjątkiem spadkodawcy, który w tym dniu
nie mógł utrzymać długopisu, jakkolwiek kilka dni później podpisał zgodę na operację.
Sąd Okręgowy podzielił zapatrywanie Sądu Rejonowego, że treść testamentu
ustnego E. K., powołującego do całego spadku I. J. (przekazany jej udział w
nieruchomości wyczerpywał cały spadek), została stwierdzona prawidłowo. W
szczególności Sąd Okręgowy wyjaśnił, że w orzecznictwie i doktrynie istnieje
rozbieżność poglądów co do tego, czy w świetle art. 952 § 2 k.c. za osobę trzecią
mogącą spisać treść testamentu ustnego może być uznana także osoba, dla której w
testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, lub osoba jej bliska, wskazana w
art. 957 §1 k.c. Odwołał się zwłaszcza, z jednej strony, do uchwały Sądu Najwyższego z
dnia 10 stycznia 1991 r., III CZP 74/90 (OSNCP 1991, nr 7, poz. 84), i do postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2000 r., V CKN 970/00 (OSP 2001, z. 11,
poz. 161) – orzeczeń udzielających co do powyższej kwestii odpowiedzi pozytywnej,
a z drugiej strony, do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 1969 r., III CZP
87/69 (OSNCP 1970, nr 6, poz. 106), postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 maja
1999 r., III CKN 231/98 (OSP 1999, z. 12, poz. 221), i uchwały składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2001 r., III CZP 54/01 (OSNC 2002, nr 7-8, poz.
84) – orzeczeń udzielających co do powyższej kwestii odpowiedzi negatywnej. W ocenie
Sądu Okręgowego, spisanie w okolicznościach sprawy ostatniej woli spadkodawcy
przez A. K., matkę spadkobierczyni, było dopuszczalne.
W skardze kasacyjnej uczestnik postępowania zarzucił Sądowi Okręgowemu
błędną wykładnię art. 952 §2 k.c.: przyjęcie, że przepis ten dopuszcza spisanie
testamentu ustnego przez osobę zainteresowaną rozrządzeniem testamentowym, oraz -
nie mogące, zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c., stanowić podstawy kasacyjnej - naruszenie
art. 233 §1 w związku z art. 382 k.p.c. przez wadliwą ocenę materiału dowodowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Według ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (jedn. tekst: Dz.
U. z 2002 r. Nr 101, poz. 924 ze zm.), do zadań Sądu Najwyższego należało
zapewnienie prawidłowości oraz jednolitości wykładni prawa w dziedzinach poddanych
właściwości Sądu Najwyższego (zob. art. 2 ust. 3 oraz art. 13, 16 i 17). Podobne
zadanie Sąd Najwyższy ma także obecnie, na podstawie ustawy z dnia 23 listopada
2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.); zob. art. 1 pkt 1 i art.
59 – 61.
U podstaw powołanej w zaskarżonym postanowieniu uchwały składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2001 r., III CZP 54/01, leżała
wspomniana w tym postanowieniu rozbieżność poglądów co do znaczenia użytego w
art. 952 §2 k.c. terminu „osoba trzecia”. W uchwale tej Sąd Najwyższy po obszernej i
wszechstronnej analizie art. 952 §2 k.c., dokonanej na tle pozostałych przepisów
rozdziału kodeksu cywilnego o formie testamentu, opowiedział się za takim rozumieniem
w analizowanym przepisie terminu „osoba trzecia”, które nie obejmuje zakresem tego
terminu osób zainteresowanych treścią rozrządzeń spadkodawcy; krąg tych osób
wyznacza, stosowany w drodze analogii, ze względu na podobieństwo sytuacji osoby
sporządzającej pismo stwierdzające treść testamentu ustnego z sytuacją świadka
testamentu, art. 957 k.c. Osoba, dla której w testamencie została przeznaczona
jakakolwiek korzyść, jej małżonek, krewny lub powinowaty pierwszego i drugiego
stopnia oraz osoba pozostające z nią w stosunku przysposobienia nie tylko zatem nie
może być świadkiem testamentu, ale i nie może spisać ze skutkiem prawnym treści
testamentu ustnego.
Uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2001 r.,
III CZP 54/01, nie jest wprawdzie zasadą prawną i nie wiąże składów orzekających
Sądu Najwyższego na podstawie art. 62 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Najwyższym, jednakże skład Sądu Najwyższego obecnie orzekający w pełni ją podziela,
podobnie jak całkowicie ją podzielił skład Sądu Najwyższego, który wydał postanowienie
z dnia 10 maja 2002 r., IV CKN 1044/00 (OSNC 2003, nr 7-8, poz. 107). Sąd Okręgowy
zajmując odmienne stanowisko od wyrażonego w wymienionej uchwale nie podjął
zresztą nawet próby polemiki z zawartą w niej argumentacją.
W świetle powyższych uwag, stwierdzenie treści testamentu ustnego przez matkę
spadkobierczyni nie mogło być uznane za zgodne z art. 952 § 2 k.c. Wobec
niestwierdzenia treści testamentu ustnego E. K. w wymagany sposób, testament ten nie
mógł wywrzeć skutków prawnych i stanowić podstawy dziedziczenia przez I. J.
4
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39816
w
związku z art. 13 § 2 k.p.c.). Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego stanowił art. 520 § 3 k.p.c.
POSTANOWIENIE
Dnia 15 grudnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku I. J. przy uczestnictwie W. M. o zmianę postanowienia, po
rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 15 grudnia 2005 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł. z
dnia 4 marca 2005 r., sygn. akt III Ca (…),
1) zmienia zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego w
Ł. z dnia 8 listopada 2004 r., sygn. akt II Ns (…), w punkcie 1 w ten sposób,
że oddala wniosek.
2) zasądza od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kwotę 200 (dwieście) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w dniu 8 listopada 2004 r. wydał postanowienie o zmianie swego
orzeczenia z dnia 1 grudnia 1999 r., stwierdzającego nabycie spadku po zmarłym 7 lipca
1998 r. E. K. na podstawie ustawy przez W. M. - syna spadkodawcy. Zmiana polegała
na stwierdzeniu nabycia spadku po E. K. na podstawie testamentu ustnego z dnia 18
czerwca 1998 r. przez I. J. z domu K.
Apelację uczestnika W. M. Sąd Okręgowy oddalił postanowieniem z dnia 4 marca
2005 r.
Z dokonanych w sprawie ustaleń wynika, że cierpiący na chorobę nowotworową
spadkodawca w dniu 18 czerwca 1998 r. poprosił I. J., aby wezwała do jego pokoju
2
osoby przebywające w domu, tj. A. K. (matkę I. J., a siostrę spadkodawcy), S. S.
(znajomą A. K.), A. J. (syna I. J.), D. A. (koleżankę A. J.) i Z. C. (robotnika
naprawiającego dach). Wymienionym osobom oznajmił, że czuje się bardzo źle i chce,
aby A. K. spisała jego testament. Następnie oświadczył, że po swojej śmierci przekazuje
I. J. udział w nieruchomości położonej w Ł. przy ul. C., oraz że wydziedzicza swego
syna W. M. A. K. odczytała obejmujący ostatnią wolę spadkodawcy dokument, który
sporządziła, a spadkodawca oznajmił, że dokument ten został spisany dobrze. Na
dokumencie podpisali się wszyscy obecni z wyjątkiem spadkodawcy, który w tym dniu
nie mógł utrzymać długopisu, jakkolwiek kilka dni później podpisał zgodę na operację.
Sąd Okręgowy podzielił zapatrywanie Sądu Rejonowego, że treść testamentu
ustnego E. K., powołującego do całego spadku I. J. (przekazany jej udział w
nieruchomości wyczerpywał cały spadek), została stwierdzona prawidłowo. W
szczególności Sąd Okręgowy wyjaśnił, że w orzecznictwie i doktrynie istnieje
rozbieżność poglądów co do tego, czy w świetle art. 952 § 2 k.c. za osobę trzecią
mogącą spisać treść testamentu ustnego może być uznana także osoba, dla której w
testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, lub osoba jej bliska, wskazana w
art. 957 §1 k.c. Odwołał się zwłaszcza, z jednej strony, do uchwały Sądu Najwyższego z
dnia 10 stycznia 1991 r., III CZP 74/90 (OSNCP 1991, nr 7, poz. 84), i do postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2000 r., V CKN 970/00 (OSP 2001, z. 11,
poz. 161) – orzeczeń udzielających co do powyższej kwestii odpowiedzi pozytywnej,
a z drugiej strony, do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 1969 r., III CZP
87/69 (OSNCP 1970, nr 6, poz. 106), postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 maja
1999 r., III CKN 231/98 (OSP 1999, z. 12, poz. 221), i uchwały składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2001 r., III CZP 54/01 (OSNC 2002, nr 7-8, poz.
84) – orzeczeń udzielających co do powyższej kwestii odpowiedzi negatywnej. W ocenie
Sądu Okręgowego, spisanie w okolicznościach sprawy ostatniej woli spadkodawcy
przez A. K., matkę spadkobierczyni, było dopuszczalne.
W skardze kasacyjnej uczestnik postępowania zarzucił Sądowi Okręgowemu
błędną wykładnię art. 952 §2 k.c.: przyjęcie, że przepis ten dopuszcza spisanie
testamentu ustnego przez osobę zainteresowaną rozrządzeniem testamentowym, oraz -
nie mogące, zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c., stanowić podstawy kasacyjnej - naruszenie
art. 233 §1 w związku z art. 382 k.p.c. przez wadliwą ocenę materiału dowodowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Według ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (jedn. tekst: Dz.
U. z 2002 r. Nr 101, poz. 924 ze zm.), do zadań Sądu Najwyższego należało
zapewnienie prawidłowości oraz jednolitości wykładni prawa w dziedzinach poddanych
właściwości Sądu Najwyższego (zob. art. 2 ust. 3 oraz art. 13, 16 i 17). Podobne
zadanie Sąd Najwyższy ma także obecnie, na podstawie ustawy z dnia 23 listopada
2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.); zob. art. 1 pkt 1 i art.
59 – 61.
U podstaw powołanej w zaskarżonym postanowieniu uchwały składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2001 r., III CZP 54/01, leżała
wspomniana w tym postanowieniu rozbieżność poglądów co do znaczenia użytego w
art. 952 §2 k.c. terminu „osoba trzecia”. W uchwale tej Sąd Najwyższy po obszernej i
wszechstronnej analizie art. 952 §2 k.c., dokonanej na tle pozostałych przepisów
rozdziału kodeksu cywilnego o formie testamentu, opowiedział się za takim rozumieniem
w analizowanym przepisie terminu „osoba trzecia”, które nie obejmuje zakresem tego
terminu osób zainteresowanych treścią rozrządzeń spadkodawcy; krąg tych osób
wyznacza, stosowany w drodze analogii, ze względu na podobieństwo sytuacji osoby
sporządzającej pismo stwierdzające treść testamentu ustnego z sytuacją świadka
testamentu, art. 957 k.c. Osoba, dla której w testamencie została przeznaczona
jakakolwiek korzyść, jej małżonek, krewny lub powinowaty pierwszego i drugiego
stopnia oraz osoba pozostające z nią w stosunku przysposobienia nie tylko zatem nie
może być świadkiem testamentu, ale i nie może spisać ze skutkiem prawnym treści
testamentu ustnego.
Uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2001 r.,
III CZP 54/01, nie jest wprawdzie zasadą prawną i nie wiąże składów orzekających
Sądu Najwyższego na podstawie art. 62 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Najwyższym, jednakże skład Sądu Najwyższego obecnie orzekający w pełni ją podziela,
podobnie jak całkowicie ją podzielił skład Sądu Najwyższego, który wydał postanowienie
z dnia 10 maja 2002 r., IV CKN 1044/00 (OSNC 2003, nr 7-8, poz. 107). Sąd Okręgowy
zajmując odmienne stanowisko od wyrażonego w wymienionej uchwale nie podjął
zresztą nawet próby polemiki z zawartą w niej argumentacją.
W świetle powyższych uwag, stwierdzenie treści testamentu ustnego przez matkę
spadkobierczyni nie mogło być uznane za zgodne z art. 952 § 2 k.c. Wobec
niestwierdzenia treści testamentu ustnego E. K. w wymagany sposób, testament ten nie
mógł wywrzeć skutków prawnych i stanowić podstawy dziedziczenia przez I. J.
4
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39816
w
związku z art. 13 § 2 k.p.c.). Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego stanowił art. 520 § 3 k.p.c.