Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 64/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 grudnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Stanisław Dąbrowski
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z powództwa J. R. i R. G. przeciwko A. G. o ochronę praw autorskich, po
rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 20 grudnia 2005 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 17 marca 2005 r.,
sygn. akt I ACa (...),
uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie apelacyjne przeprowadzone na
rozprawie w dniu 17 marca 2005 r. i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 17 marca 2005 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powodów J.
R. (wydawcy) i R. G. (autora) od wyroku Sądu Okręgowego w K. oddalającego ich
powództwo o ochronę praw autorskich, wniesione przeciwko pozwanemu A. G.
Sąd odwoławczy podkreślił, że zasadniczym problemem w rozpoznawanej
sprawie jest określenie przedmiotu ochrony prawnej, oznaczonego w pozwie jako zbiór
funkcjonalny, tematyczny i koncepcyjny materiałów fotograficznych, wykorzystany w
2
albumie R. G. „W.(...). P.(...). 1911 - 2001”. Ostatecznie jednak powodowie sprecyzowali
przedmiot ochrony jako utwór uformowany ze zdjęć postaci i zdarzeń związanych
z Klubem Piłkarskim „P.(...)”, składający się z 340 zdjęć. Tego rodzaju zbiór nie został
wszakże w całości opublikowany i nie wiadomo czy istnieje, bowiem powodowie go nie
przedstawili i nie wykazali, iżby przedmiotem ochrony był utwór w rozumieniu art. 1 ust.
1 i art. 3 prawa autorskiego. Opis „zbioru” ograniczył się w istocie do wskazania jego
fragmentów (niektórych zdjęć wykorzystanych w innym utworze, tj. w publikacji
pozwanego „P.(...)”. Niemożność identyfikacji chronionego zbioru stanowiła - zdaniem
Sądu Apelacyjnego – wystarczającą podstawę oddalenia powództwa. Powodowy
wydawca nie wykazał ponadto swojej legitymacji materialnoprawnej do wystąpienia z
roszczeniem o ochronę praw autorskich.
Powodowie w skardze kasacyjnej wnieśli o uchylenie tego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
Skarżący powołali się na nieważność postępowania apelacyjnego wskutek
pozbawienia możności obrony ich praw w tym postępowaniu (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Sąd
Apelacyjny - z naruszeniem art. 214 k.p.c. – nie uwzględnił bowiem wniosku powodów o
odroczenie rozprawy przy udokumentowanej chorobie ich pełnomocnika i wydał
niekorzystny dla nich wyrok.
Podniesiony został również zarzut naruszenia art. 230 i 316 k.p.c. przez
pominięcie „stanu milczącego przyznania okoliczności twórczego charakteru zbioru
autorstwa powoda R. G.”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 230 i 316 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. mieści się
poza zakresem rozpoznania kasacyjnego, gdyż dotyczy sfery ustaleń faktycznych.
Podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być mianowicie zarzuty dotyczące ustalenia
faktów i oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Zarzut nieważności postępowania (art. 379 pkt. 5 k.p.c.) wiąże się z oddaleniem
wniosku o odroczenie rozprawy apelacyjnej, wyznaczonej na dzień 17 marca 2005 r., z
uwagi na chorobę pełnomocnika powodów w dniach 11-18 marca 2005 r. i wydaniem
niekorzystnego dla skarżących wyroku.
We wniosku z dnia 15 marca 2005 r. o odroczenie rozprawy pełnomocnik powołał
się na swoją chorobę potwierdzoną zaświadczeniem lekarskim oraz na niemożność
znalezienia zastępcy substytucyjnego w tak krótkim czasie. Sąd Apelacyjny uzasadnił
swoją odmowę brakiem przesłanek z art. 214 k.p.c., ponieważ prawidłowo prowadzona
3
kancelaria adwokacka powinna być przygotowana na takie zdarzenia losowe jako na
zdarzenia dające się przewidzieć, a w ciągu 6 dni istniała możliwość zapewnienia
zastępstwa substytucyjnego.
Art. 214 k.p.c. stanowi m.in., że rozprawa ulega odroczeniu, jeżeli nieobecność
strony (jej pełnomocnika) jest wywołana nadzwyczajnym zdarzeniem lub inną znaną
sądowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć. Choroba strony (pełnomocnika)
jest jednoznacznie uznawana w judykaturze za przyczynę nieobecności wywołaną
„nadzwyczajnym zdarzeniem” (por. m.in. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 18
marca 1981 r., I PRN 8/81 – OSNCP 1981, z. 10, poz. 201 oraz z dnia 1 czerwca 2000
r., I CKN 64/00 – OSNC 2000, z. 12, poz. 227). W praktyce sądowej toleruje się
przedłożenie zwykłego zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego chorobę, a w
przypadkach budzących wątpliwości uzasadnione jest żądanie przedstawienia
zaświadczenia lekarza sądowego. Przyjmuje się również, że wydanie wyroku przy
nieobecności strony (pełnomocnika) wywołanej nadzwyczajnym zdarzeniem, na jej
niekorzyść, mimo konieczności odroczenia rozprawy, prowadzi do nieważności
postępowania z racji pozbawienia strony obrony jej praw (art. 379 pkt. 5 k.p.c.).
W rozpoznawanej sprawie nie był kwestionowany fakt udokumentowanej choroby
pełnomocnika w dniach 11-18 marca 2005 r., co oznacza, iż nie mógł on stawić się na
rozprawę apelacyjną w dniu 17 marca 2005 r. Nie kwestionując takiej konkluzji, Sąd
Apelacyjny uznał, że istniała możliwość zapewnienia zastępstwa substytucyjnego. We
wniosku o odroczenie rozprawy pełnomocnik powodów wskazał jednak, iż nie miał takiej
możliwości.
Tego typu kontrowersje występują stale w postępowaniu sądowym i nie można
ich z góry rozstrzygnąć, bo mają indywidualny charakter, nie nadający się do
generalizowania. Zasadnicze znaczenie ma tu miarodajne odtworzenie zdarzeń
faktycznych, nie zawsze łatwe do przeprowadzenia.
Na tle konkretnego stanu faktycznego w rozpoznawanej sprawie stanowisko
Sądu Apelacyjnego jest zbyt rygorystyczne, bo w istocie oznacza, że instytucja
substytucji zawsze może uruchomić zastępstwo chorego profesjonalnego pełnomocnika.
Odnosząc się polemicznie do tego stanowiska należy wskazać, że pełnomocnik
powodów miał poważne trudności w zorganizowaniu zastępstwa substytucyjnego w
ciągu kilku dni, podczas chorobowego ograniczenia swojej aktywności zawodowej, przy
uwzględnieniu odległości siedziby kancelarii adwokackiej od siedziby Sądu
orzekającego. Zastępowana strona ma prawo do rzetelnego procesu, a to oznacza –
4
według europejskich standardów – obowiązek sądu nieobniżenia poziomu pomocy
prawnej wskutek własnych działań. Ewentualny substytut – z uwagi na skomplikowaną
problematykę prawną rozpoznawanej sprawy – musiałby mieć zagwarantowaną
możliwość przygotowania się do rozprawy, tym bardziej iż w instancji apelacyjnej
zaistniała konieczność sprecyzowania roszczenia oraz zostały zgłoszone wnioski
dowodowe (por. też art. 149 § 2 k.p.c.). W konsekwencji wiarygodna była informacja
pełnomocnika powodów o niemożności zapewnienia zastępstwa substytucyjnego, a w
szczególności – zagwarantowania rzetelnej substytucji. Prowadzi to do konkluzji, że
powodowie na rozprawie z dnia 17 marca 2005 r. zostali pozbawieni obrony swych praw
(art. 379 pkt 5 k.p.c.). Należało więc uchylić zaskarżony wyrok, znieść postępowanie w
zakresie dotkniętym nieważnością oraz przekazać sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 39815
§ 1 k.p.c., 386 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c.).