Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 69/05
POSTANOWIENIE
Dnia 20 grudnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Stanisław Dąbrowski
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku T. B. przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Starosty Powiatowego
w G. i Gminy K. o założenie księgi wieczystej i wpis, po rozpoznaniu na posiedzeniu
niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 20 grudnia 2005 r., skargi kasacyjnej uczestnika
postępowania Skarbu Państwa - Starosty Powiatowego w G. od postanowienia Sądu
Okręgowego w G. z dnia 7 kwietnia 2005 r., sygn. akt III Ca (...),
uchyla zaskarżone postanowienie, znosi postępowanie apelacyjne i przekazuje
sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w G., pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Aktem notarialnym z dnia 15 lipca 2004 r. T. B. zrzekł się na rzecz Gminy K.
przysługującego mu prawa użytkowania wieczystego działek nr (...) oraz prawa
własności znajdujących się na nich budynków. Dla nieruchomości obejmującej między
innymi powyższe działki prowadzona była w Sądzie Rejonowym w G. księga wieczysta
KW nr (...), w której jako właściciel figurował Skarb Państwa a jako użytkownik wieczysty
T. B. Uwzględniając w całości wniosek zawarty w § 5 wskazanego wyżej aktu
notarialnego z dnia 15 lipca 2004 r., Sąd Rejonowy w G. odłączył od księgi wieczystej
KW nr (...) działki gruntu nr (...)/15 i (...)/15, założył dla nich nową księgę wieczystą,
dokonał w niej wpisu prawa własności na rzecz Skarbu Państwa - Starosty G. oraz
wpisu prawa użytkowania wieczystego gruntu i prawa własności budynków na rzecz
2
Gminy K. Zawiadomienie o wpisie doręczone zostało wnioskodawcy T. B. oraz
uczestnikom postępowania: Skarbowi Państwa- Staroście G. i Gminie K.
W wyniku apelacji Gminy K., której odpis został doręczony tylko wnioskodawcy T.
B., Sąd Okręgowy w G. postanowieniem z dnia 7 kwietnia 2005 r., wydanym na
posiedzeniu niejawnym, zmienił zaskarżony wpis poprzez jego uchylenie i wniosek
oddalił.
Sąd Okręgowy stwierdził, że w świetle stosowanego w drodze analogii przepisu
art. 179 § 1 k.c., użytkownik wieczysty może zrzec się użytkowania wieczystego gruntu i
własności posadowionych na nim budynków. Jednakże zdaniem Sądu, do skutków
takiego zrzeczenia nie można stosować przepisu art. 179 § 2 k.c., ze względu na istotne
różnice między prawem własności i prawem użytkowania wieczystego, które jest
prawem obciążającym prawo własności. Te odrębności uzasadniają, zdaniem Sądu
Okręgowego, stosowanie do skutków zrzeczenia się użytkowania wieczystego przepisu
art. 246 § 1 k.c. a nie przepisu art. 179 § 2 k.c. W wyniku zrzeczenia się użytkowania
wieczystego prawo to zatem wygasa a nie przechodzi na gminę, jak w przypadku
zrzeczenia się prawa własności. Dlatego w rozpoznawanej sprawie nie było podstaw do
uwzględnienia wniosku o dokonanie wpisu prawa użytkowania wieczystego gruntu i
prawa własności budynków na rzecz Gminy K., jak również nie było podstaw do
dokonania wpisu odpowiadającego rzeczywistym skutkom prawnym złożonego
oświadczenia, gdyż stanowiłoby to naruszenie art. 626(8) § 1 k.p.c. Z tych przyczyn Sąd
Okręgowy zmienił wpis przez jego uchylenie i wniosek oddalił.
Skargę kasacyjną od tego orzeczenia wniósł uczestnik postępowania Skarb
Państwa reprezentowany przez Starostę G. opierając ją na obu podstawach
kasacyjnych wskazanych w art. 398(3) § 1 k.p.c. i zarzucając w ramach pierwszej
podstawy błędną wykładnię art. 179 § 1 i 2 k.c. oraz art. 235 k.c. i art. 33 ust. 1 ustawy z
dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami a w ramach drugiej podstawy
naruszenie art. 379 pkt 5 k.p.c. oraz art. 371 i art. 373 w związku z art. 128 k.p.c., w
wyniku nie doręczenia skarżącemu odpisu apelacji wniesionej przez Gminę K., co
spowodowało, że nie wiedział o jej wniesieniu i został pozbawiony możliwości obrony
swoich praw przed Sądem drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 398(13) § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznając skargę kasacyjną
bierze pod rozwagę z urzędu nieważność postępowania przed Sądem drugiej instancji.
W rozpoznawanej sprawie skarżący uczestnik postępowania wprawdzie nie zgłosił
3
wprost zarzutu nieważności postępowania przed Sądem odwoławczym, jednak wskazał
na „naruszenie art. 379 pkt 5 k.p.c.” prowadzące do pozbawienia go możliwości obrony
jego praw przed tym Sądem, co zgodnie z art. 398(13) § 1 k.p.c. obligowało Sąd
Najwyższy do rozważenia z urzędu, czy doszło do nieważności postępowania przed
Sądem drugiej instancji. Rozważając przebieg postępowania międzyinstancyjnego i
apelacyjnego należy uznać, że w wyniku naruszenia przez Sąd pierwszej instancji
przepisu art. 128 i art. 371 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oraz naruszenia przez Sąd
drugiej instancji przepisu art. 373 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. doszło do pozbawienia
uczestnika postępowania - Skarbu Państwa udziału w postępowaniu apelacyjnym a tym
samym możliwości obrony jego praw w tym postępowaniu.
Uczestnikami postępowania w sprawie byli: Skarb Państwa reprezentowany
przez Starostę G. oraz Gmina K.. Interesy obu tych uczestników nie tylko nie były
zbieżne, lecz należy je uznać za sprzeczne. Nakładało to na wszystkich uczestników
postępowania obowiązek załączania do pism przygotowawczych i środków zaskarżenia
tylu ich odpisów, by możliwe było doręczenie ich wszystkim pozostałym uczestnikom
(art. 128 w zw. z art. 371 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.). W razie niezłożenia odpowiedniej
ilości odpisów apelacji, Sąd pierwszej instancji powinien wezwać skarżącego uczestnika
do uzupełnienia tego braku w zakreślonym terminie i odrzucić apelację w razie
niezłożeni odpisu w tym terminie (art. 370 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Jeżeli nie
dokonał tego Sąd pierwszej instancji, obowiązek ten spoczywał na Sądzie drugiej
instancji (art. 373 k.p.c.). W rozpoznawanej sprawie Sądy obu instancji naruszyły
powyższe przepisy, co doprowadziło do nie doręczenia Skarbowi Państwa odpisu
apelacji Gminy K.
Nie doręczenie odpisu apelacji uczestnikowi postępowania, nie zawsze prowadzi
do nieważności postępowania przed Sądem drugiej instancji z powodu pozbawienia
uczestnika możliwości obrony jego praw w tym postępowaniu. W szczególności może
nie być takiego skutku wówczas, gdy uczestnik ten otrzymał zawiadomienie o rozprawie
apelacyjnej, a więc dowiedział się o złożeniu środka odwoławczego, mógł się z nim
zapoznać lub wnosić o doręczenie jego odpisu, by podjąć obronę swoich praw w
postępowaniu apelacyjnym.
Jednak w sytuacji, gdy zgodnie z art. 514 k.p.c. Sąd rozpoznający apelację
w postępowaniu nieprocesowym nie wyznaczy rozprawy i rozstrzygnie apelację na
posiedzeniu niejawnym, uczestnik postępowania, któremu nie doręczono odpisu
apelacji, nie ma możliwości podjęcia obrony swoich praw w postępowaniu
4
odwoławczym, o którym nie wie i nie zna zarzutów apelacji. W postępowaniu
wieczystoksięgowym, w którym zgodnie z art. 626(1) § 1 k.p.c. i art. 514 § 1 k.p.c.
apelacja rozpoznawana jest na posiedzeniu niejawnym, nie doręczenie uczestnikowi
postępowania odpisu apelacji drugiego uczestnika, prezentującego inne interesy
prawne, pozbawia możliwości obrony praw w tym postępowaniu uczestnika, któremu
odpisu apelacji nie doręczono. Uczestnik taki, nie wiedząc o złożonej apelacji i toczącym
się postępowaniu apelacyjnym, nie ma możliwości wzięcia w nim udziału i
zaprezentowania swojego stanowiska, w szczególności poprzez złożenie odpowiedzi na
apelację zawierającej zarzuty czy wnioski dowodowe. Wobec tego, że do takiej sytuacji
doszło w rozpoznawanej sprawie, należy stwierdzić, że postępowanie przez Sądem
drugiej instancji dotknięte było nieważnością z przyczyn określonych w art. 379 pkt 5
k.p.c., co prowadzi do uchylenia zaskarżonego orzeczenia, zniesienia postępowania w
zakresie dotkniętym nieważnością i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego (art.
398(15) § 1 oraz art. 386 § 2 w zw. z art. 398(21) k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c.).