Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 14/05
POSTANOWIENIE
Dnia 14 lutego 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maria Grzelka
SSN Dariusz Zawistowski
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z wniosku "E." Spółki Akcyjnej
przy uczestnictwie P.B.
o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek
oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika
w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub
stowarzyszeniu,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 14 lutego 2006 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 23 marca 2005 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania oraz
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 23 grudnia 2004 r. Sąd Rejonowy w Ł. orzekł, na
wniosek wierzyciela E. S.A., o pozbawieniu P.B. prawa prowadzenia działalności
gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej,
reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie
państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu na okres trzech lat.
Sąd Rejonowy ustalił, że Firma „C.” sp. z o.o. powstała we wrześniu 1999 r.
Od daty powstania Spółki funkcję prezesa zarządu pełnił uczestnik P.B. Organem
uprawnionym do reprezentacji Spółki był każdy członek zarządu samodzielnie. W
dniu 30 września 2003 r. zarząd Spółki po raz pierwszy złożył wniosek o ogłoszenie
upadłości, który z uwagi na braki formalne został zwrócony w dniu 23 października
2003 r. W dniu 2 stycznia 2004 r. złożony został ponowny wniosek zarządu Spółki o
ogłoszenie upadłość, który także został zwrócony, jako nieodpowiadający
wymogom ustawy. Wniosek o upadłość Spółki złożył w dniu 5 września 2003 r.
wierzyciel - wnioskodawca i zarówno ten jego wniosek jak i następny z dnia 6
października 2003 r. zostały zwrócone. Kolejny wniosek o ogłoszenie upadłości
dłużnik złożył 30 stycznia 2004 r. Na skutek zażalenia dłużnika, zarządzenie o jego
zwrocie zostało uchylone postanowieniem z dnia 21 maja 2004 r. Postępowanie w
przedmiocie ogłoszenia upadłości dłużnika toczyło się w międzyczasie ze
skutecznego wniosku wierzyciela E., który złożył go 11 lutego 2004 r. Sąd połączył
obie sprawy o ogłoszenie upadłości do łącznego rozpoznania.
Upadłość Spółki C., obejmująca likwidację jej majątku, ogłoszona została
postanowieniem z dnia 29 czerwca 2004 r. W toku tego postępowania
wnioskodawca zgłosił wobec dłużnika wierzytelność w kwocie 3.883.561,72 zł.
Syndyk masy upadłości zgłosił wniosek o umorzenie postępowania upadłościowego
uzasadniając go brakiem majątku spółki C. wystarczającego na zaspokojenie
kosztów postępowania.
Za decydujące dla oceny zasadności wniosku uznał Sąd Rejonowy ustalenie
kiedy zaistniała podstawa ogłoszenia upadłości dłużnika oraz rozstrzygnięcie czy
3
wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony w ustawowym terminie, jak też czy
jeżeli nastąpiło to z opóźnieniem, to czy było ono zawinione przez członków
zarządu spółki C. Sąd Rejonowy ustalił, że Spółka stała się niewypłacalna (w
rozumieniu art. 10 i 11 Prawa upadłościowego i naprawczego - ustawa z dnia 28
lutego 2003 r. Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm. - dalej jako pr.up. i n.) najpóźniej we
wrześniu 2003 r. Wówczas już dłużnik miał pewność niemożności spełnienia
swoich wymagalnych zobowiązań, których wysokość wielokrotnie przekraczała
wartość jego aktywów. Tym samym - jak stwierdził - dłużnik, który pierwszy
skuteczny wniosek o upadłość zgłosił w dniu 30 stycznia 2004 r. przekroczył
ustawowy termin określony w art. 373 ust. 1 pkt 1. pr. up. i n. Winę za ten stan
rzeczy, w postaci niedbalstwa, ponosi uczestnik postępowania jako prezes zarządu
Spółki. Polegała ona na składaniu wniosków o ogłoszenie upadłości, które
z powodu braków formalnych nie mogły odnieść skutku. Nie usprawiedliwia tego
opóźnienia i nie może zwalniać z winy członków zarządu Spółki fakt wejścia w życie
od 1 października 2003 r. nowych uregulowań prawnych dotyczących upadłości
przedsiębiorców, tym bardziej, iż nowa ustawa uchwalona została 28 lutego 2003 r.
Stopień winy uczestnika ocenił Sąd Rejonowy jako niewielki z uwagi na stosunkowo
nieduże opóźnienie w złożeniu wniosku, co jednak - jak stwierdził - może mieć
wpływ jedynie na rozmiar sankcji zastosowanej wobec niego na podstawie art. 373
pr.up.i n. Jako przesłankę orzeczenia uwzględnił przy tym znaczny rozmiar
pokrzywdzenia wnioskodawcy związany z niezaspokojeniem jego uznawanej
wierzytelności szacowanej na kwotę 2 mln. zł i brakiem obecnie jakichkolwiek
widoków na choćby częściowe jej zaspokojenie. Wskazał, że późniejsze ogłoszenie
upadłości obciążyło dodatkowo upadłego zobowiązaniami odsetkowymi,
biegnącymi co do zasady od daty ogłoszenia upadłości.
Na skutek apelacji uczestnika Sąd Okręgowy w Ł. uchylił zaskarżone nią
postanowienie Sądu Rejonowego i oddalił wniosek.
Sad Okręgowy podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że spółka C.
stała się niewypłacalna najpóźniej we wrześniu 2003 r. Odmiennie jednak niż Sąd
Rejonowy uznał, iż pierwszy wniosek o ogłoszenie upadłości uczestnik złożył z
zachowaniem dwutygodniowego terminu określonego w art. 373 ust. 2 pkt 1 prawa
up. i n. W ocenie Sądu Okręgowego bez znaczenia jest fakt, że wniosek ten został
4
zwrócony z powodu braków formalnych, istotne jest bowiem samo działanie
uczestnika, mające na celu wywiązanie się przez niego z obowiązku zgłoszenia
wniosku w ustawowym terminie. Tym samym – jak stwierdził - nie została
spełniona przesłanka orzeczenia zakazu wobec uczestnika w postaci niezgłoszenia
we właściwym czasie wniosku o upadłość. Sąd Okręgowy przyznał rację
skarżącemu, iż zmiana stanu prawnego od dnia 1 października 2003 r. powodowała
trudności w prawidłowym sformułowaniu wniosku i zgromadzeniu stosownych
dokumentów oraz wyraził pozytywną ocenę postawy uczestnika w jego
konsekwentnych staraniach o wypełnienie swojego obowiązku. Wyraził przy tym
zapatrywanie, że przepis art. 373 pr. up. i n. daje możliwość orzeczenia zakazu
prowadzenia działalności gospodarczej, jednak nie nakłada na sąd takiego
obowiązku. Zakaz ten powinien być orzekany wobec osób, które z powodu
kwalifikacji zawodowych lub etycznych powinny być pozbawione prawa
uczestniczenia w obrocie gospodarczym, a podstawy takie wobec uczestnika nie
zachodzą.
W skardze kasacyjnej wniesionej przez wnioskodawcę od postanowienia
Sądu Okręgowego skarżący zarzucił naruszenie art. 373 pr. up. i n. na skutek jego
błędnej wykładni poprzez przyjęcie, że czynienie starań przez uczestnika w celu
złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości stanowi wystarczającą przesłankę
powodującą brak podstaw do orzeczenia zakazu prowadzenia działalności
gospodarczej w stosunku do uczestnika.
Wnosił o zmianę postanowienia i uwzględnienie wniosku w całości
ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na podstawie art. 373 ust. 1 pkt pr. up. i n., sąd może orzec pozbawienie
prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia
funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce
handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu
w stosunku do osób wymienionych w art. 21 pr. up. i n. Przesłankę zastosowania
sankcji określonej tym przepisem stanowi wina osoby, która, będąc do tego
5
zobowiązana z mocy ustawy opóźniła się ze złożeniem wniosku o ogłoszenie
upadłości nie składając go w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy
do ogłoszenia upadłości. Podstawę pozbawienia prawa stanowi zarówno wina
umyślna (dolus) jak i niedbalstwo, polegające na niedołożeniu należytej staranności
wymaganej przez prawo.
Kwestia winy uczestnika w niedochowaniu terminu do złożenia wniosku
o upadłość nie była przedmiotem rozważań Sądu Okręgowego, a to wobec
przyjęcia, że uczestnik złożył taki wniosek w ustawowym terminie. Stanowisko to
zasadnie kwestionuje wnioskodawca w skardze kasacyjnej. Stosownie do art. 130 §
2 k.p.c. w zw. z 35 pr. up. i n. pismo procesowe, które zostało zwrócone nie
wywołuje skutków związanych z jego wniesieniem. Nie można więc - jak czyni to
Sąd Okręgowy - łączyć skutku w postaci zachowania terminu z wnioskiem
o ogłoszenie upadłości złożonym przez dłużnika w dniu 30 września 2003 r.
Trafnie podnosi też skarżący, że w tym stanie rzeczy samo tylko czynienie
starań przez uczestnika w celu zgłoszenia wniosku o upadłość, tak pozytywnie
ocenione przez Sad Okręgowy, nie jest w świetle art. 373 ust. 1 pkt 1 pr. up. i n.
wystarczające dla jego ekskulpacji. Stosunek uczestnika do podejmowanych w tym
celu działań pozwala wykluczyć jedynie jego winę umyślną. Wadliwe sporządzenie
dwóch kolejnych wniosków o ogłoszenie upadłości, które okazały się bezskuteczne
i w następstwie tego przekroczenie ustawowego terminu dla dopełnienia tej
czynności, nawet przy uwzględnieniu utrudnień wynikających ze zmiany przepisów
prawa upadłościowego, ocenić należy jako niedochowanie należytej staranności
wymaganej od profesjonalnego uczestnika obrotu gospodarczego, wyczerpującej
znamiona winy nieumyślnej w postaci niedbalstwa.
Samo tylko stwierdzenie winy w działaniu nie ma znaczenia
przesądzającego dla orzeczenia zakazu. Poza przesłanką zawinionego działania
osoby, wobec której ma zostać orzeczone pozbawienie praw, o których jest mowa
w art. 373 pr. up. i n., sąd bierze pod uwagę także skutki podejmowanego
działania w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa
upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli (ust. 2 art. 373 pr.u.i n.). Skutek
w postaci pokrzywdzenia wierzyciela najczęściej nie nastąpi w razie nieznacznego
6
przekroczenia terminu do złożenia wniosku o ogłoszenia upadłości. Kwestia ta
podnoszona w apelacji uczestnika pozostała bez ustosunkowania się Sądu
Okręgowego z uwagi na przyjęte w zaskarżonym postanowieniu motywy
rozstrzygnięcia.
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy w uwzględnieniu skargi kasacyjnej
uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania w zakresie obejmującym także pozostałe uprzednio
nierozpoznane zarzuty apelacji uczestnika (art. 39815
§ 1 k.p.c.).