Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 112/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 marca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
Protokolant Katarzyna Jóskowiak
w sprawie z powództwa Gminy Miasta E. - Biblioteki E.
przeciwko "C." SA
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 29 marca 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 czerwca 2005 r., sygn. akt [...]
uchyla zaskarżony wyrok i zmienia wyrok Sądu Okręgowego
w O. z dnia 16 września 2003 r., [...], ten sposób, że oddala
powództwo oraz zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę
24.024 (dwadzieścia cztery tysiące dwadzieścia cztery) zł
tytułem zwrotu kosztów procesu za wszystkie instancje.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego „C.” S.A. kwotę 85.200 zł z
odsetkami na rzecz powódki – Gminy Miasta E. – Biblioteki E. jako beneficjanta
gwarancji udzielonej przez pozwanego Ubezpieczyciela. Rozstrzygnięcie to
nastąpiło na podstawie następujących ustaleń faktycznych.
W dniu 22 marca 2001 r. pozwany Ubezpieczyciel, działając na zlecenie
dłużnika w stosunku podstawowym („B.” S.A.), udzielił gwarancji stronie powodowej
(beneficjentowi gwarancji). Obejmowała ona wykonanie napraw gwarancyjnych i
obligowała gwaranta - po spełnieniu warunków przewidzianych w gwarancji - do
zapłaty na rzecz powódki kwoty 85.200 zł w razie niewykonania lub nienależytego
wykonania napraw gwarancyjnych określonych w umowie podstawowej z dnia 3
sierpnia 1998 r. W umowie tej „B.” S.A. zobowiązał się wobec strony powodowej do
rekonstrukcji dwóch zabytkowych kamieniczek na Starówce. W gwarancji określono
termin jej ważności do dnia 12 czerwca 2003 r., natomiast wypłata sumy gwarancji
miała nastąpić w terminie 30 dni od złożenia pisemnego żądania zapłaty. W wyniku
ponownego komisyjnego przeglądu dokonanych robót budowlano - montażowych
ustalono, że nie usunięto usterek określonych w protokole, określono ich wartość i
wskazano termin usunięcia (protokół z dnia 8 listopada 2002 r.). Upadłość „B.” S.A.
ogłoszono w dniu 12 grudnia 2002 r. Syndyk odmówił wykonania napraw
gwarancyjnych oraz zapłaty kwoty odpowiadającej wartości usterek (90.678,00 zł),
w związku z tym powód (beneficjent gwarancji) wystąpił w pisemnym żądaniem
zapłaty wobec pozwanego ubezpieczyciela (pismo z dnia 14 kwietnia 2003 r.).
W ocenie Sądu Okręgowego, roszczenie powoda okazało się uzasadnione.
Dłużnik odmówił wykonania napraw gwarancyjnych, nie zapłacił też wymagalnej
należności stanowiącej wartość napraw gwarancyjnych.
3
Sąd Apelacyjny – orzekając ponownie – oddalił apelację pozwanego
Ubezpieczyciela jako nieuzasadnioną. Udzielona przez pozwanego gwarancja
obligowała gwaranta do zapłacenia beneficjentowi określonej sumy pieniężnej. Sąd
Apelacyjny nie podzielił zarzutu pozwanego, że nie zaktualizowały się wszystkie
przesłanki odpowiedzialności gwaranta. Roszczenie powoda o zapłatę należności
pieniężnej nie było wymagalne w dacie sporządzania protokołu z dnia 8 listopada
2002 r. oraz w dacie wskazanej w tym protokole do usunięcia wad. Upływ terminu
do usunięcia wad nie powodował powstania wymagalności należności powoda na
podstawie udzielonej gwarancji. Należność taka stała się wymagalna wobec
gwaranta z chwilą wezwania dłużnika do zapłaty (pkt 6 ust. 1 i pkt 5 ust. 1 umowy
gwarancji). Odmowa zapłaty przez dłużnika (w stosunku podstawowym)
wymagalnej należności powodowała uruchomienie gwarancji. Nastąpiło to w dniu
15 kwietnia 2003 r., w którym upłynął termin wyznaczony dłużnikowi (ze stosunku
podstawowego) do spełnienia świadczenia. Należność powoda wobec tego
dłużnika była należnością bezsporną w rozumieniu pkt 2 gwarancji. Powód
zachował 30 – dniowy termin do zgłoszenia wypłaty należności z gwarancji, skoro
wystąpił do pozwanego z żądaniem zapłaty w dniu 14 kwietnia 2003 r. W ocenie
Sądu Apelacyjnego, 30 – dniowy termin wystąpienia z żądaniem zapłaty (pkt 6 ust.
2 gwarancji) należy liczyć od chwili powstania należności wobec gwaranta, a nie
od chwili powstania należności wobec dłużnika. Z ustaleń dokonanych przez Sąd
Okręgowy wynika to, że termin ten nie został przekroczony przez beneficjanta
gwarancji. Oznacza to, że nastąpiły wszystkie, niezbędne przesłanki powstania
roszczenia gwarancyjnego wobec gwaranta.
W skardze kasacyjnej pozwanego podniesiono zarzut naruszenia art. 65 § 1
i 2 k.c. w zw. z pkt 6 pkt 2 gwarancji i w zw. z art. 2 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r.
o działalności ubezpieczeniowej (tj. Dz.U. z 1996 r., nr 11, poz. 62), art. 354 k.c.
oraz art. 3531
k.c. Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i wyroku
Sądu Okręgowego oraz przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do
ponownego rozpoznania, ewentualnie – o uchylenie wspomnianych wyroków
i oddalenie powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
1. W rozpatrywanej sprawie podstawowe znaczenie ma kwestia właściwej
wykładni postanowień „ubezpieczeniowej gwarancji napraw gwarancyjnych”
udzielonej na rzecz strony powodowej jako beneficjenta gwarancji.
W ocenie skarżącego, treść stosunku gwarancyjnego, łączącego
beneficjenta gwarancji z pozwanym ubezpieczycielem, powinna być interpretowana
w sposób właściwy dla zobowiązania wekslowego z tej racji, że gwarancja
ubezpieczeniowa ma charakter zobowiązania abstrakcyjnego, jej źródłem jest
jednostronne oświadczenie woli ubezpieczyciela (gwaranta) i zbliżona jest w swoim
rygoryzmie prawnym do zobowiązania wekslowego. Stanowiska takiego nie można
podzielić. Nie ma bowiem podstaw do stosowania w zakresie wykładni treści
stosunku gwarancyjnego innych reguł interpretacyjnych niż te, które wynikają
z przepisu art. 65 k.c. i to niezależnie od tego, jak dalece zminimalizowane zostały
przesłanki zaktualizowania się odpowiedzialności gwaranta w indywidualnym
stosunku gwarancyjnym. Co więcej, interpretacja taka powinna uwzględniać treść
stosunków obligacyjnych poprzedzających powstanie stosunku gwarancyjnego, tj.
treść tzw. stosunku podstawowego (umowy z dnia 3 sierpnia 1998 r.) i stosunku
wynikającego z „umowy o udzielenie gwarancji ubezpieczeniowej” z dnia 22 marca
2001 r. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (s. 5) trafnie przyjęto, że źródłem
zobowiązania gwarancyjnego łączącego strony była umowa, a nie jednostronne
oświadczenie woli gwaranta. Tej kwalifikacji prawnej nie podważano
w podniesionych podstawach kasacyjnych.
2. Strony odmiennie interpretowały postanowienia pkt 6 ust. 2 gwarancji
ubezpieczeniowej, zgodnie z którymi, żądanie wypłaty powinno m.in. „być złożone
w okresie ważności gwarancji w terminie 30 dni od dnia powstania należności,
w formie pisemnej pod rygorem nieważności”. Postanowienia te powinny być
interpretowane przy uwzględnieniu także innych elementów treści stosunku
gwarancyjnego oraz treści stosunków obligacyjnych poprzedzających powstanie
stosunku gwarancyjnego.
Gwarancją ubezpieczeniową objęte były wymagalne i bezsporne
wierzytelności wynikające z umowy z dnia 3 sierpnia 1998 r. o rekonstrukcję
kamieniczek. Jako tzw. wypadek gwarancyjny określono w umowie gwarancji
5
niewykonanie lub nienależyte wykonanie przez wykonawcę (dłużnika ze stosunku
podstawowego) tej umowy (pkt 1 gwarancji ubezpieczeniowej). Strony nie
kwestionowały tego, że gwarancja obejmowała także bezsporne należności, jakie
wykonawca robót był zobowiązany zapłacić powodowi (inwestorowi) w razie
nieusunięcia w terminie usterek i w kwocie odpowiadającej wartości tych usterek.
Sumę gwarancji określono na kwotę 85.200 zł, a także przewidziano odpowiedni
okres ważności gwarancji (pkt 4 gwarancji i § 2 umowy o udzielenie gwarancji).
Odpowiedzialność gwaranta mogła zaktualizować się wówczas, gdy wypadek
gwarancyjny nastąpił w okresie ważności gwarancji i beneficjent gwarancji w tym
okresie żądał wykonania zobowiązania gwarancyjnego, zgłoszonego
w odpowiednim czasie (pkt 6 ust. 2 gwarancji). Oznacza to, że przesłankami
powstania odpowiedzialności pozwanego gwaranta były: 1) wystąpienie wypadku
ubezpieczeniowego w okresie ważności gwarancji; 2) zgłoszenie gwarantowi przez
beneficjenta gwarancji żądania zapłaty w odpowiedniej formie (pisemne
oświadczenie pod rygorem nieważności) i załączenie do tego żądanie
odpowiednich dokumentów, określonych w treści umowy gwarancji (pisemne
oświadczenie o niedokonaniu przez dłużnika zapłaty, potwierdzone za zgodność
z oryginałem wezwanie dłużnika do zapłaty należności objętych gwarancją wraz
z dowodem nadania; pkt 5 i 6 gwarancji) oraz 3) zgłoszenie żądania zapłaty
w odpowiednim czasie „od dnia powstania należności” (pkt 6 ust. 2 gwarancji).
Trafnie stwierdzono w ostatnim fragmencie skargi kasacyjnej to, że – zgodnie
z gwarancją – pozwany gwarant zobowiązał się do wypłacenia świadczenia
gwarancyjnego „jedynie na podstawie oświadczenia i dokumentów pochodzących
od powoda – beneficjenta”. Dla zaktualizowania się zatem odpowiedzialności
gwarancyjnej pozwanego wystarczało do żądania zapłaty, skierowanego wobec
gwaranta i spełniającego wszystkie wymogi określone w pkt 5 i 6 gwarancji,
dołączyć wezwanie dłużnika do zapłaty (pkt 5 ust. 2 gwarancji w zw. z § 3 umowy
o udzielenie gwarancji).
Prawny sens trzeciej przesłanki powstania zobowiązania gwarancyjnego
pozwanego, przewidzianej w pkt 6 ust. 2 gwarancji, sprowadzał się do tego,
aby beneficjent gwarancji w odpowiednio krótkim okresie przedstawił gwarantowi
żądane wykonanie zobowiązania gwarancyjnego od chwili powstania wymagalnej
6
i niespornej (w znaczeniu pkt 2 gwarancji) wierzytelności beneficjenta, istniejącej
wobec dłużnika ze stosunku podstawowego i objętej gwarancją ubezpieczyciela.
Okres ten został określony w pkt 6 ust. 2 gwarancji. Dla powstania
odpowiedzialności gwarancyjnej pozwanego niezbędne było zatem, zgodnie z tymi
postanowieniami gwarancji, złożenie w okresie ważności gwarancji wspomnianego
żądania zapłaty wobec gwaranta w terminie do 30 dni od chwili powstania
wierzytelności objętych gwarancją. Jeżeli w pkt 5 gwarancji stwierdzono,
że gwarant – ubezpieczyciel wypłaci sumę gwarancyjną w terminie do 30 dni od
chwili złożenia przez beneficjenta pisemnego żądania zapłaty, to chodzi tu już
o oznaczenie terminu wykonania zobowiązania gwarancyjnego przez pozwanego.
Przewidziany w umowie gwarancji wymóg złożenia przez beneficjenta gwarancji
żądania zapłaty sumy gwarancyjnej odpowiedniej treści i z odpowiednimi
dokumentami w przewidzianym w umowie czasie od chwili powstania wypadku
gwarancyjnego, stanowi jedną z przesłanek powstania odpowiedzialności gwaranta
i ma na celu zdopingowania beneficjenta gwarancji do ujawnienia gwarantowi woli
korzystania z zabezpieczenia gwarancyjnego. Naruszenie takiego terminu eliminuje
możliwość powstania zobowiązania gwarancyjnego gwaranta wobec beneficjenta.
Z przedstawionych względów okazał się uzasadniony zarzut naruszenia art.
65 k.c. w zakresie interpretacji postanowienia 6 pkt ust. 2 gwarancji. Nie mogły być
natomiast brane pod uwagę wskazane w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia
innych przepisów prawa materialnego. Regulują one bowiem materie prawne
nieistotne w rozpatrywanej sprawie.
Należy zaznaczyć, że w rozpatrywanej sprawie istniały podstawy do wydania
wyroku reformatoryjnego. Pozwalają na to ustalenia dokonane przez oba Sądy.
Z ustaleń tych wynika, że wymagalność wierzytelności objętej umową gwarancyjną
pojawiła się najpóźniej w dniu 12 grudnia 2002 r., tj. w związku z upadłością
dłużnika ze stosunku podstawowego (art. 32 § 1 prawa upadłościowego z 1934 r.,
s. 7 uzasadnienia). Przewidziany w pkt 6 ust. 2 gwarancji, termin do zgłoszenia
żądania zapłaty wobec gwaranta upłynął zatem w ciągu 30 dni od tej daty.
Skoro żądanie wypłaty sumy gwarancyjnej nastąpiło to po upływie tego okresu,
chociaż jeszcze w okresie ważności gwarancji, odpowiedzialności gwarancyjna
pozwanego ubezpieczyciela w ogóle nie mogła się zaktualizować. W związku z tym
7
należało zaskarżony wyrok uchylić i zmienić wyrok Sądu Okręgowego w O. przez
oddalenie powództwa (art. 39816
k.c.). W kosztach postępowania za wszystkie
instancje orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.