Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 47/06
POSTANOWIENIE
Dnia 12 kwietnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Nowicka
w sprawie z wniosku "S." sp. z o.o.
przy uczestnictwie G.Ł.
o orzeczenie zakazu w trybie art. 373 Prawa upadłościowego i naprawczego,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na rozprawie w dniu 12 kwietnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 5 sierpnia 2005 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w K., po rozpoznaniu wniosku „S." Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością, postanowieniem z dnia 5 sierpnia 2005 r. pozbawił uczestnika
postępowania A.Ł. prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny
rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub
pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni,
fundacji lub stowarzyszeniu na okres pięciu lat. Sąd Okręgowy w K. oddalił apelację
uczestnika postępowania od powyższego postanowienia, przyjmując za podstawę
rozstrzygnięcia następujące ustalenia faktyczne i ich ocenę prawną.
A.Ł. pełnił funkcję prezesa jednoosobowego zarządu Spółki Akcyjnej „G."
Podstawa do ogłoszenia upadłości tej spółki powstała w dniu 5 lutego 2003 r., w
związku z postawieniem udzielonych jej kredytów w stan wymagalności. Uczestnik
postępowania w dniach 13 lutego 2003 r., 17 września 2003 r. i 30 grudnia 2003 r.
zgłaszał wnioski o ogłoszenie upadłości zarządzanej przez siebie spółki, ale zostały
one zwrócone z powodu nieusunięcia w terminie braków formalnych. Dopiero w
następstwie wniosku złożonego w dniu 25 sierpnia 2005 r. została ogłoszona
upadłość spółki. Wnioski wcześniejsze (zwrócone) nie mogły uwolnić uczestnika
postępowania od odpowiedzialności za opóźnienie się ze zgłoszeniem upadłości.
Pismo zwrócone nie wywołuje bowiem żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z
wniesieniem go do sądu (art. 130 § 2 k.p.c.). Skoro uczestnik postępowania uchybił
terminowi do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości określonemu w art. 5
Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. -
Prawo upadłościowe (tekst jedn. Dz. U. z 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zm.; dalej:
„p.u.1934"), a po wejściu w życie (z dniem 1 października 2003 r.) ustawy z dnia 29
lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 60, poz. 535 ze zm.;
dalej: „p.u.n.") - w art. 21 tej regulacji i było to następstwem jego niedbalstwa, to
spełnione zostały przesłanki orzeczenia wobec niego zakazu prowadzenia
działalności gospodarczej i pełnienia określonych funkcji na podstawie art. 373 ust.
1 pkt 1 p.u.n. Zakres czasowy orzeczonego zakazu jest adekwatny do stopnia winy
uczestnika postępowania w opóźnieniu się ze zgłoszeniem wniosku i rozmiaru
pokrzywdzenia wierzycieli. Wniosek zgłoszony został skutecznie po upływie blisko
3
półtora roku od powstania podstawy do ogłoszenia upadłości, zaś prowadzona
przeciwko spółce „G." w 2004 r. egzekucja należności w kwocie 58.889,66 zł
została umorzona z powodu bezskuteczności.
W skardze kasacyjnej uczestnik postępowania A.Ł. wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia podnosząc zarzuty naruszenie art. 373 ust. 1 p.u.n.,
przez jego błędną wykładnię oraz art. 130 k.p.c. w związku z art. 35 p.u.n., poprzez
ich niewłaściwe zastosowanie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota sporu w rozpoznawanej sprawie sprowadza się do interpretacji pojęcia
„złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości", jakim posłużył się ustawodawca
określając jedną z przesłanek orzeczenia zakazu prowadzenia działalności
gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia oznaczonych funkcji na podstawie
art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n. Zgodnie z tym przepisem wymieniony zakaz może być
orzeczony wobec osoby, która ze swej winy, będąc do tego zobowiązana z mocy
ustawy, nie złożyła w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do
ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości. Obowiązek złożenia wniosku
o ogłoszenie upadłości w takim samym terminie pod rygorem zastosowania
podobnej sankcji był też przewidziany w poprzedniej regulacji (art. 5, art. 172
p.u.1934).
Z przyjętych za podstawę zaskarżonego postanowienia ustaleń faktycznych
wynika, że podstawa do ogłoszenia upadłości spółki „G." powstała w dniu 5 lutego
2003 r. Ocena wykonania przez uczestnika postępowania obowiązku złożenia w
terminie wniosku o ogłoszenie upadłości winna być zatem przeprowadzona
wyłącznie w odniesieniu do wniosku zgłoszonego w dniu 13 lutego 2003 r. Tylko
ten bowiem wniosek zgłoszony został przed upływem terminu dwóch tygodni od
dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości. Wprawdzie Sąd Okręgowy
orzekał o zastosowanym zakazie na podstawie art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n., to jednak
zasadnie odwołał się do przepisów poprzedniej regulacji. Utrata z dniem 1
października 2003 r. mocy obowiązującej Rozporządzenia - Prawo upadłościowe
nie oznacza wyłączenia stosowania zawartych w nim przepisów do oceny samego
faktu opóźnienia się z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, jeśli zdarzenie to miało
4
miejsce pod rządem tych unormowań. Formalne uchylenie lub zmiana przepisu nie
zawsze oznacza całkowitą utratę mocy obowiązującej wyrażonych w nim norm
prawnych. Za przepis zachowujący moc obowiązującą uznać należy taki, który
wprawdzie został formalnie derogowany, ale - wobec braku odmiennej woli
ustawodawcy - nadal ma zastosowanie do ustalenia wystąpienia określonego
zdarzenia w czasie, w którym przepis ten obowiązywał.
Sąd Okręgowy uznał, że o spełnieniu uwalniającego od sankcji zakazu
wymogu „złożenia wniosku" we właściwym czasie nie może być mowy
w przypadku, gdy wniosek o ogłoszenie upadłości został prawomocnie zwrócony.
W takiej bowiem sytuacji zarówno z mocy art. 68 p.u.1934, jak i obecnie
obowiązującego art. 35 p.u.n. znajduje odpowiednie zastosowanie przepis art. 130
§ 2 zd. 2 k.p.c. wykluczający wiązanie ze zwróconym pismem procesowym
skutków, jakie ustawa łączy z jego wniesieniem.
Kwestionując powyższy pogląd, z powołaniem się na przytoczone w skardze
kasacyjnej zarzuty, skarżący przeciwstawił mu własne rozumienie zawartego w art.
373 ust. 1 pkt 1 wyrażenia „złożenie wniosku". W ocenie skarżącego zwrot ten
odwołuje się do samej inicjacji postępowania upadłościowego, co oznacza, że
wyłączenie możliwości orzeczenia zakazu następuje niezależnie od dalszych losów
zgłoszonego wniosku, w szczególności od jego uwzględnienia. Ustawa Prawo
upadłościowe i naprawcze zawiera własne, autonomiczne unormowania regulujące
sposób postępowania z wnioskiem o ogłoszenie upadłości nie spełniającym
wymagań formalnych i należycie nie opłaconym (art. 28 i art. 29). Do wniosków tych
- zdaniem skarżącego - art. 130 k.p.c. nie ma zastosowania, na co wskazują
również wypowiedzi prezentowane w doktrynie. Skarżący wśród przepisów, które -
jego zdaniem - naruszył Sąd Okręgowy nie wymienił art. 68 p.u.1934. Wskazał
jednak na wadliwe posłużenie się przez ten Sąd przy wykładni art. 373 ust. 1 pkt 1
p.u.n. przepisem art. 130 § 2 zd. 2 k.p.c., co implikuje potrzebę odniesienia się do
zasadności zastosowania tego unormowania w płaszczyźnie art. 68 p.u.1934.
Uwaga powyższa ma jednak charakter wyłącznie porządkujący, gdyż odpowiednie
stosowanie art. 130 § 2 zd. 2 k.p.c. - wbrew zarzutom skarżącego -przewidziane
zostało zarówno w poprzedniej, jak i obecnej regulacji.
5
Zgodnie z brzmieniem art. 68 p.u.1934 w postępowaniu upadłościowym, nie
wyłączając postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości, stosuje się
odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego ze zmianami
i uzupełnieniami, zawartymi w niniejszym prawie. Według tego unormowania
odpowiednie stosowanie w postępowaniu upadłościowym przepisów Kodeksu
postępowania cywilnego wchodzi zatem w rachubę wówczas, gdy w prawie
upadłościowym nie ma norm regulujących określoną kwestię lub regulują ją
fragmentarycznie oraz gdy nie sprzeciwia się temu istota postępowania
upadłościowego. W prawie upadłościowym nie zamieszczono przepisów
regulujących postępowanie wdrażane w razie złożenia wniosku o ogłoszenie
upadłości dotkniętego brakami formalnymi, ani też - co w rozpoznawanej sprawie
ma istotne znaczenie - określających skutki prawomocnego zwrotu wniosku.
Oczywista jest więc konieczność zastosowania w powyższym zakresie
regulujących te kwestie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, w tym art.
130 § 2 zd. 2. Stanowisko zajęte w tym przedmiocie przez Sąd Okręgowy trzeba
uznać za trafne. Nie oznacza ono wcale - jak błędnie odczytuje to skarżący -
łączenia skuteczności złożenia wniosku z rozstrzygnięciem wydanym
w następstwie jego rozpoznania. Słuszne jest też zapatrywanie Sądu drugiej
instancji, zgodnie z którym stosowanie wymienionego przepisu w postępowaniu
o orzeczenie sankcji zakazu uzasadnione jest także na podstawie art. 35 p.u.n.
z zastrzeżeniem jednak, iż dotyczyć to może wniosków o ogłoszenie upadłości
prawomocnie zwróconych po wejściu w życie ustawy prawo upadłościowe
i naprawcze.
Wskazywane przez skarżącego przepisy art. 28 i art. 29 p.u.n. regulują
w sposób autonomiczny konsekwencje braków formalnych wniosku o ogłoszenie
upadłości i jego nieopłacenia, ale w ściśle określonym zakresie. Przewidują one
obowiązek zarządzenia w takich przypadkach zwrotu wniosku bez wzywania do
jego uzupełnienia lub opłacenia, jeśli złożony on został przez dłużnika, adwokata
lub radcę prawnego reprezentującego wierzyciela, albo wierzyciela będącego
przedsiębiorcą. Nie odnoszą się one natomiast do kwestii postępowania
sanacyjnego wobec wniosku dotkniętego brakami, bądź nie opłaconego, złożonego
przez inne niż wymienione osoby, a także do skutków prawomocnego zwrotu
6
wniosku. Stwierdzić zatem należy, iż zarówno na gruncie poprzedniej regulacji, jak
i obowiązującej obecnie, znaczenie pojęcia „złożenie wniosku o ogłoszenie
upadłości" trzeba odczytywać z odwołaniem się do treści art. 130 § 2 zd. 2 k.p.c.
Przyjęcie odmiennego zapatrywania nakazywałoby uznać, że dla uwolnienia
się od sankcji orzekanej na podstawie art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n. wystarczające jest
podjęcie samych tylko starań o zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości, a nawet
działań pozornych. Dlatego też prezentowane przez skarżącego rozumienie pojęcia
„złożenie wniosku", odwołujące się do swoistej fikcji, a nie realnego wykonania
obowiązku przewidzianego w art. 21 p.u.n., sankcjonowanego zakazem określonym
w art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n., trzeba zdecydowanie odrzucić. Osoby obowiązane do
złożenia w terminie dwóch tygodni od dnia wystąpienia podstawy do ogłoszenia
upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości nie mogą skutecznie powoływać się na
wykonanie tego obowiązku - jako okoliczność wyłączającą możliwość orzeczenia
wobec nich zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek
oraz pełnienia określonych funkcji - przez zgłoszenie wniosku, który został
prawomocnie zwrócony. Taki sam pogląd wyraził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
wyroku z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie II CSK 14/05, nie publ., stwierdzając, że
nie można łączyć skutku w postaci zachowania terminu określonego w art. 373 ust.
1 pkt. 1 p.u.n. z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, który został prawomocnie
zwrócony.
Wbrew twierdzeniom skarżącego, zasadność odpowiedniego stosowania
przepisu art. 130 § 2 zd. 2 k.p.c. do oceny skutków prawomocnie zwróconego
wniosku o ogłoszenie upadłości nie jest też kwestionowana w piśmiennictwie.
Prezentowany jest tam jedynie zgodny pogląd, w tym przez autorów powołanych
przez skarżącego (Andrzeja Jakubeckiego i Feliksa Zedlera), że art. 130 k.p.c. nie
stosuje się - i to tylko w ściśle określonym zakresie - do usuwania braków
formalnych wniosku o ogłoszenie upadłości.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.