Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 39/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 kwietnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Marek Sychowicz
SSA Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W. G.
przeciwko K. P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 28 kwietnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 6 lipca 2005 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód W. G. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego K. P. kwoty
117.415 złotych z ustawowymi odsetkami, co do kwoty 103.700 złotych od dnia 19
kwietnia 2001 roku do dnia zapłaty.
W uzasadnieniu powództwa wskazał, że 28 czerwca 2001 roku Sąd
Okręgowy wydał nakaz zapłaty przeciwko „F.” sp. z o. o. z siedzibą w K. Wobec
bezskuteczności egzekucji z majątku spółki powód skierował roszczenie przeciwko
pozwanemu K. P. pełniącemu funkcję prezesa zarządu spółki.
Pozwany wnosił o oddalenie powództwa podnosząc, że 19 marca 2001 roku
został odwołany z funkcji prezesa zarządu uchwałą zgromadzenia wspólników.
Nadto wskazał, że w czasie pełnienia przez niego funkcji prezesa zarządu nie było
podstaw do zgłoszenia wniosku o upadłość lub do wszczęcia postępowania
układowego. Dla wykazania tych okoliczności pozwany wniósł o przeprowadzenie
dowodów z bilansu spółki „F.” za okres od 1 stycznia 2001 r. do 19 marca 2001 r.
oraz rachunku wyników, stanu gotówki w kasie na dzień 19 marca 2001 r. i stanu
środków na rachunkach bankowych na dzień 19 marca 2001 r.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 14 października 2004 roku zasądził od
pozwanego na rzecz powoda kwotę 117.415 złotych z ustawowymi odsetkami od
kwoty 103.700 złotych od dnia 19 kwietnia 2001 r. do dnia zapłaty.
Sąd ten ustalił, że pozwany był prezesem zarządu spółki z o.o. „F.”
działającej od 1998 roku. 1 lipca 2000 roku powód prowadzący działalność
gospodarczą pod nazwą PPUH W. zawarł z w/w spółką umowę najmu
pomieszczeń magazynowych i biurowych położonych w K. Umowa została zawarta
na czas określony do dnia 31.06.2002 roku a czynsz miał wynosić równowartość
10.659 DM wraz z podatkiem VAT. Z inicjatywy spółki „F.” doszło do
wcześniejszego rozwiązania umowy najmu. W porozumieniu z dnia 2 kwietnia 2001
roku spółka zobowiązała się do zapłacenia odszkodowania za wcześniejsze
rozwiązanie umowy w kwocie brutto 103.700 złotych.
3
Sąd Okręgowy nakazem zapłaty z dnia 28.06.2001 roku zobowiązał spółkę
„F.” do zapłaty powodowi tej kwoty łącznie z kosztami postępowania w wysokości
13.715 złotych. Wobec bezskuteczności postępowania egzekucyjnego przeciwko
spółce, powód złożył 28 września 2001 r. wniosek o ogłoszenie jej upadłości, który
został odrzucony z powodu nie uiszczenia zaliczki na koszty postępowania
upadłościowego.
19 marca 2001 roku pozwany złożył rezygnację z funkcji prezesa zarządu
spółki i w tym dniu został uchwałą zgromadzenia wspólników odwołany z zarządu.
20 kwietnia 2001 roku pozwany skierował do Sądu Rejonowego wniosek
o dokonanie zmian w rejestrze handlowym i wykreślenie go jako prezesa zarządu.
Dopiero 15 marca 2002 roku Sąd Rejonowy, w związku ze zmianą firmy spółki,
zarejestrował zmiany w składzie jej zarządu.
Sąd Okręgowy uznał, że pozwany ponosi wobec powoda odpowiedzialność
na mocy art. 299 k.s.h. i to pomimo rezygnacji z funkcji członka zarządu.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 6 lipca 2005 roku oddalił apelację
pozwanego, w której zarzucał między innymi błędne przyjęcie, że w czasie kiedy
był członkiem zarządu spółki spełniały się przesłanki do ogłoszenia jej upadłości i
związane z tym pominięcie wniosków dowodowych dotyczących stanu
majątkowego spółki w okresie od stycznia 2001 r. do 19 marca 2001 r.
Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego i jego ocenę
prawną i uznał, że pozwany ponosi odpowiedzialność z art. 299 § 1 k.s.h. Pozwany
pełnił funkcję członka zarządu w czasie, kiedy spółka „F.” zaprzestała płacenia
długów. Sąd ten wskazał, że spółka w 2000 roku osiągnęła stratę w kwocie
1.320.117,09 złotych. Już w tym czasie według sądu spółka zaprzestała płacenia
wymagalnych długów a sprawozdanie finansowe za 2000 r. wykazało, że jej
zobowiązania nie miały pokrycia w jej majątku
Sąd Apelacyjny podkreślił jednocześnie, że odwołanie członka zarządu
spółki z o.o., nie ujawnione w rejestrze handlowym, nie zwalnia go
od odpowiedzialności z art. 299 § 1 prawa upadłościowego i naprawczego.
4
W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił naruszenie prawa materialnego
przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 1 § 1 i 2 Rozporządzenia
Prezydenta Rzeczypospolitej z 24.10.1934 roku prawo upadłościowe a także art.
299 k.s.h., przez błędne uznanie, że skutecznie odwołany członek zarządu
odpowiada za zobowiązania spółki, wobec której egzekucja okazała się
bezskuteczna, powstałe w czasie gdy nie był on członkiem zarządu. Według
skarżącego, sąd odwoławczy naruszył prawo procesowe tj. art. 227 i 233 k.p.c.
przez pominięcie zawartych w apelacji nowych i ponowionych wniosków
dowodowych na okoliczność, że w czasie kiedy sprawował funkcje członka zarządu
spółki nie zachodziły przesłanki do ogłoszenia upadłości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zaskarżony wyrok, wydany po dniu 6 lutego 2005 r. tj. po wejściu w życie
ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2005 r.
Nr 13, poz. 98) stał się prawomocny i dlatego do jego zaskarżenia stosuje się
obowiązujące po tej dacie przepisy dotyczące skargi kasacyjnej. Przewidują one
istotne ograniczenia podstaw skargi kasacyjnej dla wszystkich wnoszących skargi.
Zgodnie bowiem z art. 398 3
§ 3 k.p.c. wyłączona została możliwość oparcia skargi
kasacyjnej na zarzutach dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów i to bez
względu na to, czy naruszenie przepisów związanych z ustaleniami faktycznymi
mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Dlatego nie zasługuje na uwzględnienie
skarga kasacyjna w której, w ramach naruszenia przepisów procesowych zarzuca
się wadliwą ocenę przeprowadzonych dowodów (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 23 września 2005 r. III CSK 13/05 Biul. SN 2005/12/8).
Przesłankami odpowiedzialności z art. 299 k.s.h. są: istnienie określonego
zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w czasie, kiedy dana osoba
była członkiem zarządu, oraz bezskuteczność egzekucji tego zobowiązania wobec
spółki niezależnie od tego, czy ta osoba jest nadal członkiem zarządu.
Bezskuteczność egzekucji została wykazana przez stronę powodową. Rozważając
czy został wypełniony pierwszy przytoczony wyżej warunek należy podnieść,
iż zobowiązanie spółki z tytułu czynszu najmu powstało z chwilą zawarcia umowy
5
najmu tj. 1 lipca 2000 r. Zobowiązanie zapłaty określonej sumy pozostaje w ścisłym
związku z rozwiązaniem tej umowy ze skutkiem na koniec marca 2001 r.
Odszkodowanie jest konsekwencją niewykonania umowy terminowej. Do przyjęcia
odpowiedzialności z art. 299 k.s.h. wystarczy istnienie zobowiązania w czasie
sprawowania funkcji członka zarządu, nie jest natomiast konieczne oby
zobowiązanie w tym czasie było wymagalne (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
25 września 2003 r. V CK 198/02 Wokanda 2004/6/7). Tak jak obciążałyby
pozwanego niewymagalne do dnia jego rezygnacji należności czynszowe, tak samo
obciąża go kwota zastrzeżona w zamian za wcześniejsze rozwiązanie terminowej
umowy i uchylenie związanego z nią obowiązku świadczenia z tytułu czynszu.
Dlatego niesłusznie zarzuca się w skardze kasacyjnej, iż nie zaspokojone
zobowiązanie spółki powstało dopiero po złożeniu przez pozwanego rezygnacji
z pełnienia funkcji członka zarządu spółki.
Odpowiedzialność przewidzianą w art. 299 k.s.h. ponoszą osoby, które były
członkami zarządu w czasie właściwym dla ogłoszenia upadłości (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 28 września 1999 r. II CKN 608/98 OSNC 2000/4/67).
Zastosowanie art. 299 k.s.h. zależy zatem od prawidłowej oceny, czy rzeczywiście
w czasie, kiedy pozwany był prezesem zarządu spółki „F.” ujawniły się
okoliczności, które nakładały na niego obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie
upadłości spółki w terminie określonym w art. 5 obowiązującego wówczas prawa
upadłościowego (tj. Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.).
Sąd Apelacyjny przyjmując, że pozwany we właściwym czasie nie zgłosił
wniosku o ogłoszenie upadłości spółki „F.” nie wskazał jednoznacznie w związku
z art. 1 § 1 prawa upadłościowego, kiedy spółka trwale zaprzestała płacenia
długów. Jednocześnie zważyć należy, że dla wypełniania tej podstawy upadłości
nie wystarczy poprzestać – tak jak to uczynił sąd odwoławczy – na stwierdzeniu,
że dłużnik nie płaci długów wymagalnych. Według art. 2 prawa upadłościowego
zaprzestanie płacenia długów musi być trwałe a nie może polegać na przejściowym
wstrzymaniu regulowania zobowiązań. Trwałe zaprzestanie płacenia długów
oznacza, że dłużnik nie tylko obecnie nie płaci długów ale także nie będzie tego
czynił w przyszłości z powodu braku niezbędnych środków (tak Sąd Najwyższy w
postanowieniu z dnia 14 czerwca 2000 r. V CKN 1117/00 system informacji
6
prawniczej lex 56047). Z tej przyczyny rację ma skarżący, nie tylko co do oceny
przesłanki ogłoszenia upadłości zamieszczonej w art. 1 § 1 prawa upadłościowego,
ale także co do odmowy przeprowadzenia dowodów zmierzających do wykazania
rzeczywistej sytuacji majątkowej spółki do czasu, kiedy złożył rezygnację z funkcji
prezesa zarządu spółki.
Odnotowując odmienne wypowiedzi judykatury co do możliwości
przytoczenia art. 227 k.p.c. jako podstawy kasacji (patrz wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 7 października 2004 r. IV CK 75/03 system informacji prawniczej lex
142533) Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym sprawę podziela pogląd,
że naruszenie art. 227 k.p.c. może także polegać na odmowie przeprowadzenia
przez sąd dowodów zmierzających do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy
(tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 stycznia 2001 r. IV CKN 970/00 lex 52753,
z dnia 7 marca 2001r. I PKN 299/00 OSNCP 2002/23/573).
Podobne zastrzeżenia wiążą się z drugą przesłanką upadłości (art. 1 § 2 prawa
upadłościowego) polegającą na nadmiernym zadłużeniu, czyli przewyższeniu
pasywów spółki z ograniczona odpowiedzialnością nad jej aktywami. Z całą
pewnością prowadzenie działalności gospodarczej ze stratą nie jest równoważne
z takim stanem spółki, jeśli straty mają pokrycie w aktywach spółki. Upadłości nie
usprawiedliwia także mechaniczne porównanie sum bilansowych, bez oceny
struktury pozycji biernych majątku, zwłaszcza, gdy są to w większości
krótkoterminowe pożyczki bankowe, typowe dla współczesnej działalności
gospodarczej. Poza tym należy zwrócić uwagę, że według sądu odwoławczego art.
1 § 2 prawa upadłościowego miałby zastosowanie w kontekście stanu majątkowego
spółki na dzień 19 marca 2001 r., przy hipotetycznym (wobec odmowy
przeprowadzenia dowodów o których była mowa wyżej) założeniu, iż stan ten nie
uległ poprawie w stosunku do sprawozdania finansowego za 2000 r.
Przyjmując spełnienie przesłanek do ogłoszenia upadłości spółki „F.” Sąd
Apelacyjny nie wskazał jednoznacznie, kiedy i w jakim czasie przesłanki te
obligowały pozwanego z mocy art. 5 prawa upadłościowego, jako reprezentanta
spółki, do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Z jednej strony sąd przyjął
zaprzestanie płacenia długów w 2000 r., by zaraz dalej wskazać, że stan
7
uzasadniający ogłoszenie upadłości wystąpił w momencie orzeczenia nakazu
zapłaty przeciwko spółce, który został wydany 28 czerwca 2001 r., już po rezygnacji
przez powoda z funkcji członka zarządu spółki.
Zagadnienie odpowiedzialności członka zarządu na podstawie art. 298 k.h.,
a obecnie oparte na identycznie brzmiącej podstawie z art. 299 k.s.h., było
przedmiotem rozbieżnych wypowiedzi judykatury. Według jednego poglądu
odwołanie członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, nie ujawnione
w rejestrze, nie zwalnia go od odpowiedzialności za zobowiązania spółki (tak Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 4 kwietnia 2000 r. V CKN 10/00 OSNC 2000/12/219,
Sąd Apelacyjny w Białymstoku z dnia 20 maja 2003 r. I ACa 201/03 OSA
2003/11/50). Według odmiennego poglądu, który podziela Sąd Najwyższy
w składzie rozpoznającym sprawę, wpis określonej osoby w charakterze członka
zarządu nie rozstrzyga o ponoszeniu przez tę osobę odpowiedzialności na
zasadach ustanowionych w art. 298 k.h. (299 k.s.h.). Takie stanowisko zajął Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 28 września 1999 r. II CKN 608/98 (OSNC 2000/4/67),
z dnia 25 września 2003 r. V CK 198/02 (Wokanda 2004/6/7), z dnia 7 lipca 2005 r.
V CK 198/02 (nie publ). Przekonują zawarte w tych orzeczeniach argumenty
odwołujące się do deklaratywnego charakteru wpisu członków zarządu do
Krajowego Rejestru Sadowego a poprzednio do rejestru handlowego. Słusznie
podnosi się również, ze obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości
obciąża osoby piastujące funkcje członków zarządu a nie te, o których wierzyciele
sądzą, na podstawie nieaktualnego wpisu do rejestru, że są członkami zarządu.
Domniemania wynikające z wpisów uskutecznionych poprzednio w rejestrze
handlowym (art. 24 k.h.) a obecnie Krajowym Rejestrze Sądowym (art. 14, 17)
chroniły i chronią osoby trzecie względem spółki a nie względem członków jej
zarządu. Jeżeli zatem stan uzasadniający zgłoszenie upadłości lub wszczęcia
postępowania układowego nastąpił po rezygnacji przez pozwanego z funkcji
członka zarządu wyłączona jest jego odpowiedzialność, o której mowa w art. 299
k.s.h.. Tą datą graniczną jest 19 marca 2001 tj. dzień kiedy dotarło do spółki
oświadczenie pozwanego o rezygnacji. Wynika to z treści art. 746 k.c. w związku
z art. 61 k.c., do których odsyła art. 202 § 5 k.s.h. Z tą chwilą wygasł mandat
8
członka zarządu sprawowany przez pozwanego, niezależnie od tego, kiedy ten fakt
zostanie ujawniony w rejestrze.
Wobec zasadności skargi kasacyjnej zarówno w zakresie przepisów prawa
procesowego jak i prawa materialnego Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
sądowi drugiej instancji.
jz