Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 57/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 maja 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Ministra Skarbu Państwa
przeciwko "B." Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 11 maja 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku
Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 26 sierpnia 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanego na rzecz
powoda kwotę 3.600 zł (słownie: trzy tysiące sześćset złotych)
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra Skarbu Państwa wniósł
pozew przeciwko „B.” Spółce Akcyjnej o zapłatę kwoty 500.000 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia wniesienia pozwu.
Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 17 kwietnia 2001 r.
Sąd Okręgowy w W. nakazał „B.” S.A. zapłacić Skarbowi Państwa - Ministrowi
Skarbu Państwa kwotę 500.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 16 marca 2001
r. do dnia zapłaty oraz uiścić na rzecz Kasy Sądu Okręgowego kwotę 6.650 zł
tytułem nieopłaconych kosztów sądowych.
Od powyższego nakazu pozwana „B.” S.A. złożyła sprzeciw, w którym
wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie na rzecz strony pozwanej kosztów
postępowania w sprawie. W piśmie procesowym z dnia 25 marca 2004 r. strona
powodowa wskazała, że odpowiedzialność „B.” S.A. wynika z tytułu poręczenia lub
gwarancji, a w przypadku nieuwzględnienia przez Sąd tej podstawy prawnej
roszczeń, Skarbowi Państwa przysługuje roszczenie odszkodowawcze z tytułu
culpa in contrahendo.
Wyrokiem z dnia 12 lipca 2004 r. Sąd Okręgowy (I) zasądził od „B.” S.A. na
rzecz Skarbu Państwa - Ministra Skarbu Państwa kwotę 330.536 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 16 marca 2001 r. do dnia zapłaty, (II) oddalił powództwo w
pozostałej części, (III) zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 4.752 zł
tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu i (IV) nakazał pobrać od pozwanej na
rzecz Skarbu Państwa - Kasy Sądu Okręgowego 17.556 zł.
Sąd Okręgowy dokonał następujących ustaleń faktycznych. Dnia 10 lutego
1995 r. Wojewoda O. zarządził likwidację Przedsiębiorstwa Przemysłu Lniarskiego
w S. w celu jego sprzedaży. Nabywca miał być wyłoniony w drodze rokowań
podjętych na podstawie publicznego zaproszenia. Ze złożonych dwóch ofert
bardziej szczegółowy pakiet osobowy, inwestycyjny i cenowy przedstawiła „B.” Sp.
z o.o. i jej oferta została przyjęta do dalszych rokowań. „B.” Sp. z o.o. uzupełniła i
uszczegółowiła swoją ofertę pismem z dnia 10 lipca 1995 r., w którym
poinformowała, że w celu zakupienia i zarządzania majątkiem PPL w S. został
3
utworzony nowy podmiot gospodarczy „L.-S.” Spółka Akcyjna. Akcje w nowej
spółce objęły: „B.” Sp. z o.o., „B. B.” Sp. z o.o. i „A.” Sp. z o.o. „B.” Sp. z o.o.
wspólnie z siostrzanymi Spółkami zobowiązała się do przejęcia zobowiązań
sprywatyzowanego przedsiębiorstwa oraz do zainwestowania kwoty 2.050.000 zł.
Dnia 30 września 1996 r. została zawarta w formie aktu notarialnego umowa
sprzedaży PPL w S. jako zespołu składników w materialnych i niematerialnych w
rozumieniu art. 551
k.c. wraz z wierzytelnościami wszelkimi zobowiązaniami
związanymi z prowadzeniem przedsiębiorstwa za cenę 20.000 zł. Do aktu
notarialnego załączono m. in. protokół rokowań w sprawie sprzedaży
przedsiębiorstwa z dnia 12 stycznia 1996 r. i umowę przedwstępną sprzedaży
z dnia 15 lutego 1996 r. Wkład „B.” Sp. z o.o. w działalność „L.S.” S.A. polegał na
zakupieniu w grudniu 1996 r. aparatu sztancującego bobst ap super o wartości
169.464 zł netto (206.746,08 zł brutto). Urządzenie to zostało przekazane „L.-S.”
S.A. na podstawie umowy dzierżawy z czynszem w wysokości 4.000 zł. Dnia 11
maja 1998 r. ogłoszono upadłość „L.-S.” S.A. Ministerstwo Skarbu Państwa
stwierdziło, że brak jest odpowiednich dokumentów, które wskazywałyby w sposób
niebudzący wątpliwości, że poczyniono inwestycje wynikające z § 14 ust. 1 umowy
sprzedaży z dnia 30 września 1996 r. i zobowiązało spółkę „B.” do zapłaty Skarbowi
Państwa kwoty poręczenia w wysokości 500.000 zł. Do umowy z dnia 30 września
1996 r. zostało bowiem załączone oświadczenie z dnia 27 września 1996 r., w
którym pełnomocnik „B.” Sp. z o.o. poręczył zobowiązanie inwestycyjne nabywcy
do kwoty 500.000 zł.
W ocenie Sądu Okręgowego czynność prawna, nazwana oświadczeniem
poręczyciela i tak też określana w § 14 umowy z dnia 30 września 1996 r., zawiera
wszystkie istotne elementy umowy gwarancyjnej (art. 391 k.c.), a nie umowy
poręczenia (art. 876 k.c.). Nazwanie przez strony owej czynności prawnej
poręczeniem nie może przesądzić o jej faktycznej kwalifikacji prawnej. Składając
oświadczenie „B.” Sp. z o.o. przyjęła na siebie odpowiedzialność za szkodę
w wysokości 500.000 zł. Skoro jednak bezpośrednią inwestycją sfinansowaną
przez stronę pozwaną był automat sztancujący bobst ap super zakupiony za kwotę
169.464,00 zł netto, okoliczność ta zwalnia „B.” Sp. z o.o. z części obowiązku
naprawienia szkody do wysokości kosztów zakupu tego automatu, tj. kwoty
4
169.464,00 zł netto i dlatego w tej części Sąd Okręgowy powództwo oddalił. Do
zasądzenia pozostała więc kwota 330.536 zł.
Apelacje od powyższego wyroku złożyły obie strony.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 26 sierpnia 2005 r., (1) zmienił zaskarżony
wyrok w punkcie I i II w ten sposób, że zasądzoną kwotę 330.536 zł podwyższył do
wysokości 500.000 zł i w punkcie IV w ten sposób, że nakazał pobrać kwotę 26.600
zł zamiast kwoty 17.556 zł, (2) oddalił apelację pozwanej, (3) zasądził od „B.” S.A.
na rzecz Skarbu Państwa - Ministra Skarbu Państwa kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu
kosztów zastępstwa prawnego w instancji odwoławczej oraz (4) nakazał pobrać od
B. Spółki Akcyjnej na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w W. kwotę
10.073,20 zł tytułem nieuiszczonego wpisu od apelacji.
Sąd Apelacyjny uznał, iż apelacja pozwanej nie ma uzasadnionych podstaw
prawnych. Sąd Okręgowy dokonał wszechstronnej i mieszczącej się w ramach art.
233 k.p.c. analizy materiału dowodowego i na jej podstawie sformułował
prawidłowe wnioski końcowe. W szczególności Sąd I instancji trafnie uznał, że
między stronami została zawarta umowa gwarancji, a nie poręczenia. Sąd
Apelacyjny podkreślił, że umowa gwarancji nie jest uregulowana, poza
fragmentaryczną regulacją zawartą w ustawie - Prawo bankowe, dotyczącą
jednego z jej rodzajów. Gwarancja stanowi zabezpieczenie dane beneficjentowi
wystąpienia określonego w przyrzeczeniu gwaranta rezultatu, przez przyjęcie
ryzyka gospodarczego, związanego z niewystąpieniem zabezpieczonego rezultatu,
polegającego na obowiązku gwaranta zapłacenia beneficjentowi określonej
w gwarancji sumy pieniężnej. Z gwarancji wynika dług gwaranta, którego
wymagalność jest związana z niewystąpieniem gwarantowanego rezultatu. Dług
ten, jak dalej stwierdził Sąd Apelacyjny, nie polega jednak na naprawieniu szkody
powstałej w związku z niewystąpieniem tego rezultatu, lecz na świadczeniu
wynikającym z zobowiązania gwaranta, które również nie jest samoistną podstawą
odpowiedzialności odszkodowawczej. Obowiązek gwaranta wyczerpuje się –
zdaniem Sądu Apelacyjnego – w zapłaceniu beneficjentowi określonej w gwarancji
sumy pieniężnej w wypadku niewystąpienia gwarantowanego rezultatu niezależnie
5
od tego, czy wysokość tej sumy odpowiada wysokości poniesionej przez
beneficjenta szkody.
Sąd Apelacyjny uznał za zasadną apelację powoda. Nie było bowiem
podstaw do przyjęcia, że zakupiona przez pozwaną maszyna sztancująca bobst ap
super stanowiła nakład inwestycyjny Spółki L.-S. Maszynę tę pozwana nabyła do
swojego majątku i na podstawie umowy z dnia 5 stycznia 1997 r. zawartej z „L.-S.”
S.A. wydzierżawiła ją tej Spółce za kwotę 4.000 zł miesięcznie + VAT.
Pozwana wniosła skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego
zarzucając naruszenie art. 65 § 1 i 2 k.c., art. 3531
k.c. oraz art. 876 i nast. k.c.,
a także art. 328 § 2 k.p.c. i art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 386 § 4 k.p.c. i art. 176
ust. 1 Konstytucji RP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zarzuty dotyczące naruszenia prawa materialnego są związane z dokonaną
przez Sąd Apelacyjny interpretacją § 14 ust. 1 umowy z dnia 30 września 1996 r.
oraz oświadczenia poręczyciela z dnia 27 września 1996 r. Zgodnie z § 14 ust. 1
umowy z dnia 30 września 1996 r. osoby reprezentujące „L.-S.” S.A. zobowiązały
się do zrealizowania inwestycji w zakupionym przedsiębiorstwie na kwotę
2.050.000 zł w terminie 3 lat od zawarcia niniejszej umowy i załączyły do tej umowy
oświadczenie z dnia 27 września 1996 r. poręczyciela działającego w imieniu i na
rzecz „B.” Sp. z o.o. dotyczącego poręczenia za opisane zobowiązanie do
wysokości 500.000 zł. We wspomnianym oświadczeniu osoba działająca w imieniu
i na rzecz „B.” Sp. z o.o. w jej imieniu poręczyła do wysokości 500.000 zł za
zobowiązanie spółki „L.-S.” S.A. wobec Skarbu Państwa polegające na realizacji
inwestycji na kwotę 2.050.000 zł w przedsiębiorstwie państwowym
Przedsiębiorstwo Przemysłu Lniarskiego w S. w terminie 3 lat począwszy od dnia
zakupu tego przedsiębiorstwa przez L. S. S.A. Należy zatem rozważyć charakter
prawny owego „poręczenia”.
Zgodnie z art. 876 § 1 k.c. „Przez umowę poręczenia poręczyciel
zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby
dłużnik zobowiązania nie wykonał.”. Poręczycielem w rozumieniu tego przepisu
byłaby „B.” Sp. z o.o., wierzycielem – Skarb Państwa, a dłużnikiem - „L.-S.” S.A.
6
Umowa poręczenia musiałaby zatem być zawarta przez „B.” Sp. z o.o. ze Skarbem
Państwa, a nie – jak wypadku umowy z dnia 30 września 1996 r. – przez „L.-S.”
S.A. ze Skarbem Państwa. Z oczywistych zatem względów w niniejszej sprawie nie
mogą mieć zastosowania przepisy art. 876 § 1 i nast. k.c.
Należy w tej sytuacji rozważyć, czy umowa z dnia 30 września 1996 r. jest –
jak to przyjął Sąd Okręgowy – umową gwarancyjną, uregulowaną w art. 391 k.c.
Zgodnie z tym przepisem „Jeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zaciągnie
określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie, ten, kto takie
przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona ponosi
przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia
świadczenia. Może jednak zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody spełniając
przyrzeczone świadczenie, chyba że sprzeciwia się to umowie lub właściwości
świadczenia.”. Dłużnikiem (składającym przyrzeczenie, gwarantem) byłaby „L.-S.”
S.A., wierzycielem (beneficjentem gwarancji) – Skarb Państwa, a osobą trzecią –
„B.” Sp. z o.o. Tymczasem to „B.” Sp. z o.o. miała być gwarantem, zatem również
art. 391 k.c. nie może mieć zastosowania do umowy z dnia 30 września 1996 r.
Powstaje zatem pytanie, czy umowa z dnia 30 września 1996 r. może być
interpretowana w taki sposób, że kreuje ona (w § 14) tzw. gwarancję autonomiczną.
Istota owej gwarancji (w odniesieniu do tzw. gwarancji bankowej) została
wyjaśniona w uzasadnieniu uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia
16 kwietnia 1993 r., III CZP 16/93 (OSNC 1993, nr 10, poz. 166), z którego wynika
odpowiednio, że z dnia 30 września 1996 r. zawiera w § 14 tzw. klauzulę
gwarancyjną. Obejmuje ona przyrzeczenie „B.” Sp. z o.o. złożone Skarbowi
Państwa (wierzycielowi, beneficjentowi gwarancji), że „L.-S.” S.A. zachowa się w
sposób określony w tym przyrzeczeniu. Jeżeli „L.-S.” S.A. nie zachowa się w taki
sposób, to wówczas „B.” Sp. z o.o. będzie musiała naprawić szkodę, którą w
majątku Skarbu Państwa spowoduje ewentualnie to zachowanie się. Przyrzeczenie
składane przez „B.” Sp. z o.o. jest oświadczeniem woli, które, przyjęte przez Skarb
Państwa, staje się źródłem samodzielnego zobowiązania „B.” Sp. z o.o. Natomiast
charakter prawny stosunku między „L.-S.” S.A. a „B.” Sp. z o.o. byłby tu określony
jako umowa zlecenia, do której mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego
o zleceniu. Umowa gwarancyjna, zawarta przez „B.” Sp. z o.o. ze Skarbem
7
Państwa, jest umową samodzielną, nieakcesoryjną i abstrakcyjną. Tworzy ona
mianowicie abstrakcyjne zobowiązanie „B.” Sp. z o.o. wobec Skarbu Państwa,
niezależne od stosunków wewnętrznych łączących „B.” Sp. z o.o. z „L.-S.” S.A. oraz
„L.-S.” S.A. ze Skarbem Państwa. Dopuszczalność zamieszczenia klauzuli
gwarancyjnej w § 14 umowy sprzedaży przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą
Przedsiębiorstwo Przemysłu Lniarskiego S. wynika z obowiązującej w kodeksie
cywilnym zasady swobody umów, zgodnie z którą strony zawierające umowę mogą
ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie
sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia
społecznego (art. 3531
k.c.).
Podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 65 § 1 i 2 k.c., art.
3531
k.c. oraz art. 876 i nast. k.c. nie zasługuje zatem na uwzględnienie.
Nie są również zasadne podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty
procesowe. Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku szczegółowo
wykazał, dlaczego przyjął ocenę prawną „poręczenia” jako umowy gwarancyjnej.
Skarżąca wyraża tu raczej niezadowolenie, że Sąd nie odniósł się od tych zarzutów
tak szczegółowo, jakby sobie tego życzyła. Skoro wymagania stawiane
uzasadnieniu wyroku (art. 328 k.p.c.) zostały spełnione, to nie może być
przedmiotem skutecznego zarzutu poczucie niedosytu wyrażane przez pozwaną.
Na zupełnym zaś nieporozumieniu polega podjęta w skardze kasacyjnej próba
pozbawienia Sądu Apelacyjnego możliwości dokonania własnej kwalifikacji prawnej
rozważanego „poręczenia” (zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 386 §
4 k.p.c. i art. 176 ust. 1 Konstytucji RP).
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
8
jc