Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 61/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 maja 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
Protokolant Anna Matura
w sprawie z powództwa Stowarzyszenia […]
przeciwko "S." Spółce z o.o. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 11 maja 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku
Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 11 sierpnia 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Po zamianach powództwa Stowarzyszenie […] wniosło ostatecznie o
zasądzenie od S. spółki z o.o. kwoty 324 349 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty
10 000 zł od dnia wniesienia pozwu zaś od kwoty 314 349 zł od dnia 2 kwietnia
1999 r. do dnia zapłaty, tytułem wynagrodzenia za eksploatowanie przez pozwaną
w utworach audiowizualnych utworów słowno muzycznych, muzycznych i słownych
autorów będących członkami powoda, jak też utworów autorów, którzy powierzyli
powodowi swe prawa autorskie pod ochronę oraz członków zagranicznych
związków ochrony praw autorskich, z którymi powód ma podpisane umowy o
wzajemnej reprezentacji. Żądanie obejmowało okres lat 1994 – 1998.
Wyrokiem z dnia 29 czerwca 2004 r. Sąd Okręgowy w W. powództwo oddalił
ustalając, że pozwana spółka nie była producentem lecz jedynie dystrybutorem
filmów, w których zostały wykorzystane utwory chronione przez powoda. Pozwana
w latach 1994 – 1998 uzyskała łącznie z tytułu sprzedaży filmów i kaset kwotę 8
908 617,85 zł.
Według jego oceny w myśl art. 70 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r.
o prawie autorskim i prawach pokrewnych w pierwotnym brzmieniu (Dz.U. Nr 53,
poz. 637), autorskie prawa majątkowe do utworu audiowizualnego przysługiwały
producentowi. Z odwołaniem się do unormowań zawartych w ust. 2 i 3 tego
przepisu wskazał, że producent nabywał także autorskie prawa majątkowe do
utworów stworzonych na jego zamówienie lub włączonych do utworu
audiowizualnego w zakresie eksploatacji audiowizualnej tego utworu i tym samym,
to producent jest zobowiązany do zapłaty określonym w przepisie współtwórcom
dzieła audiowizualnego wynagrodzenia proporcjonalnego do wpływów z tytułu
rozpowszechniania utworu audiowizualnego w kinach. Unormowanie to nie daje
podstawy do wykładni, że obowiązek ten spoczywa na innych użytkownikach
utworu audiowizualnego. Obowiązek zapłaty dodatkowego wynagrodzenia dla
współtwórcy dzieła audiowizualnego na gruncie art. 70 ust. 3 prawa autorskiego
mógł zostać przejęty na mocy jego porozumienia z producentem, a powodowe
3
Stowarzyszenie nawet nie podnosiło tej okoliczności. Z tych względów przyjął brak
legitymacji biernej strony pozwanej.
Apelację Stowarzyszenia Sąd Apelacyjny oddalił wyrokiem a dnia
11 sierpnia 2005 r. Przyjął za własną podstawę faktyczną zaskarżonego wyroku
i podzielił także argumentację prawną Sądu pierwszej instancji.
W skardze kasacyjnej opartej na naruszeniu przepisu postępowania
mającym istotny wpływ na wynik sprawy tj. art. 328 § 2 k.p.c. oraz na podstawie
naruszenia prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie i błędną wykładnię
art. 1 ust. 1 i 3 art. 17, art. 18 ust. 3, art. 70 ust. 1, 2 i 3, art. 79 ust. 1 i art. 105 ust.
1 prawa autorskiego Stowarzyszenie […] wniosło o uchylenie zaskarżonego
wyroku Sądu Apelacyjnego w całości oraz poprzedzającego go wyroku Sądu
Okręgowego w odniesieniu do punktu 1 i 4, oraz przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. nie ma z reguły bezpośredniego wpływu na
treść wyroku, gdyż uzasadnienie sporządzane jest po jego wydaniu (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2001 r., I PKN 615/00, OSNP 2003, nr 15,
poz. 352).
W judykaturze utrwalony jest pogląd, że obraza art. 328 § 2 k.p.c. w zw.
z art. 391 § 1 k.p.c. może stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej
tylko wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie zawiera wszystkich
koniecznych elementów, bądź zawiera tak kardynalne braki, które uniemożliwiają
kontrolę kasacyjną (por. np. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 8 października
1997 r., I CKN 312/97, z 19 lutego 2002 r., IV CKN 718/00, z dnia 18 marca 2003 r.,
IV CKN 11862/00, z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 65/01, z dnia 22 maja 2003 r.,
II CKN 121/01, niepublikowane i z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98, OSNC
1999, nr 4, poz. 83).
Artykuł 328 § 2 k.p.c. ma odpowiednie zastosowanie w postępowaniu
kasacyjnym przez odesłanie zawarte w art. 391 § 1 k.p.c. Zakres tego
zastosowania zależy od rodzaju wydanego orzeczenia, oraz od czynności
procesowych podjętych przez sąd odwoławczy, wynikających z zarzutów
4
apelacyjnych, limitowanych granicami kognicji sądu drugiej instancji. Skoro więc
apelacja została oddalona a w postępowaniu odwoławczym nie było prowadzone
postępowanie dowodowe, to uwzględnienie zarzutu braku w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku omówienia dowodów z dokumentów, którymi dysponował
sąd pierwszej instancji i przyczyn dla których tym właśnie dowodom odmówił
przyznania istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy bądź w ogóle nie
przyznał mocy dowodowej, byłoby możliwe gdyby Sąd Apelacyjny rozstrzygał na
podstawie uzupełniających, odmiennych od Sądu pierwszej instancji ustaleń
faktycznych. Gdy bowiem sąd odwoławczy oddalając apelację orzeka na podstawie
materiału zgromadzonego w postępowaniu w pierwszej instancji nie musi
powtarzać dokonanych ustaleń gdyż wystarczy stwierdzenie, że przyjmuje je za
własne (por. np. orzeczenia Sądu najwyższego z dnia 13 grudnia 1935 r.,
C III 680/34. Zb. Urz. 1936, poz. 379, z dnia 14 lutego 1938, r. C II 21172/37
Przegląd Sądowy 1938, poz. 380 i z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN
792/98,OSNC 1999, nr 4, poz. 83).
Ponadto zarzut obrazy art. 328 § 2 k.p.c. wymaga oczywiście wykazania
wpływu tego uchybienia na wynik sprawy co w omawianym wypadku – o czym
poniżej - nie mogło mieć miejsca.
Także naruszenie prawa materialnego może stanowić usprawiedliwioną
podstawę skargi kasacyjnej tylko wtedy, gdy pozostaje w bezpośrednim związku
przyczynowym z wynikiem sprawy. Sąd Najwyższy oddala bowiem ten
sformalizowany środek, jeżeli zaskarżone orzeczenie pomimo nietrafnego
uzasadnienia odpowiada prawu. Z tego właśnie względu rozważania co do tej
podstawy należało rozpocząć od zarzutu naruszenia art. 70 ust. 3 w pierwotnym tj.
mającym zastosowanie do sprawy brzmieniu. Z jego treści wynika, że producent
utworu audiowizualnego jest obowiązany do zapłaty, za pośrednictwem właściwej
organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi,
reżyserowi, twórcom scenariusza, utworów muzycznych i słowno-muzycznych oraz
odtwórcom głównych ról w utworze audiowizualnym – przez czas trwania do nich
praw majątkowych – wynagrodzenia proporcjonalnego do wpływów z tytułu
rozpowszechniania utworu audiowizualnego w kinach oraz stosownego
wynagrodzenia z tytułu najmu lub dzierżawy utworów audiowizualnych oraz ich
5
publicznego odtwarzania. Z niebudzacego wątpliwości brzmienia ustawy wynika
zatem, że obowiązek zapłaty tantiem ciąży na producencie filmu. Wykładnia
językowa tego przepisu nie daje zatem podstaw do przyjęcia, aby zobowiązaniem
tym obciążyć inny podmiot. W sprawie więc legitymowanym biernie mógłby być
jedynie wytwórca filmów, a nie ich dystrybutor do kin. Zarówno w judykaturze jak
i literaturze dominuje pogląd, że roszczenie podmiotów wymienionych w art. 70
ust. 3 prawa autorskiego ma charakter względny, wynika ex lege i przysługuje tylko
wobec producenta utworu audiowizualnego. Nie przeczy temu, wbrew stanowisku
skarżącego, unormowanie zawarte w art. 18 ust. 3 prawa autorskiego, według
którego roszczenie to nie podlega zrzeczeniu się, zbyciu ani egzekucji (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2003 r., I CKN 348/01, OSNC 2004, nr 7-8,
poz.125 i uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia19 lutego 1968 r.,
III CZP 40/67, OSPiKA 1969, nr 9, poz. 197). Jest to jednak wierzytelność o czym
przekonuje regulacja zawarta w końcowym fragmencie tego przepisu.
Odmienna wykładnia pozbawiałaby sensu eliminację z systemu prawnego
ustawą z dnia 9 czerwca 2000 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (Dz.U. Nr 53, poz. 637) przepisu stanowiącego, że autorskie prawa
majątkowe do utworu audiowizualnego przysługują producentowi i że prawa
twórców utworów mających samodzielne znaczenie nie mogą być wykonywane
z uszczerbkiem dla producenta lub pozostałych twórców. Z tego względu -
oczywiście dostrzegając niespójność poszczególnych postanowień art. 70 prawa
autorskiego - należy przyjąć, że producent filmu nabywał całość autorskich praw
majątkowych do utworu audiowizualnego i audiowizualnej eksploatacji utworów
w nim zawartych.
Zasadą jest, że jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, prawa autorskie do utworu
nabywa jego twórca. Z reguły tej wynika, że wyjątki od niej powinny być
interpretowane ściśle. Dlatego przewidziane w ustawie prawa producenta powinny
być ograniczone do zwykłej eksploatacji dzieła filmowego, co wyjaśnił już Sąd
Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 19 lutego 1968 r., III CZP
40/67 (OSPiKA 1969, nr 9, poz. 197). Problem ten jednak nie występuje w sprawie
skoro strona pozwana rozpowszechniała do kin przedmiotowe utwory
audiowizualne, co wprost określał przepis art. 70 ust. 3 ustawy w pierwotnym
6
brzmieniu. Za rozpowszechnianie w okresie lat 1994 - 1998 twórcy utworów
słownych i muzycznych eksploatowanych w utworach audiowizualnych otrzymują
tylko proporcjonalne do tego rozpowszechniania wynagrodzenie od producenta.
Wynika to ze ścisłej wykładni art. 70 ust. 3 ustawy. Nie występuje też w sprawie
problem wynagrodzenia innych współtwórców nie objętych hipotezą tego przepisu,
czy też braku wpływu producenta na możliwość i częstotliwość korzystania
z utworów audiowizualnych w sieci kablowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
23 stycznia 2004 r., III CK 282 /02, niepublikowany). Brak jest więc poważniejszych
argumentów, w tym argumentów natury systemowej bądź celowościowej, które
w rozpoznawanej sprawie uzasadniałyby odstępstwo od wykładni językowej art. 70
ust. 3 ustawy.
W świetle dokonanej wykładni art. 70 ust. 3 ustawy nie miały większego
znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy wszystkie pozostałe zarzuty materialne
i z tego względu nie zostały poddane analizie. Przykładowo skarżące
Stowarzyszenie mogłoby z powołaniem się na art. 105 ustawy dochodzić spornego
roszczenia wobec spółki „S.”, gdyby do tego byli uprawnieni sami autorzy utworów
słownych i muzycznych w utworach audiowizualnych, których dystrybutorem była
pozwana. Tymczasem jak wynika z powyższych uwag roszenie to mogło być
skierowane tylko wobec producentów tych filmów.
Z tych względów skarga kasacyjna uległa oddaleniu (art. 39814
k.p.c.).
db