Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 46/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 czerwca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa Instytutu […]
przeciwko Uniwersytetowi […]
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 8 czerwca 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 8 września 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża strony powodowej
kosztami postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód – Instytut […] żądał usunięcia niezgodności treści księgi wieczystej nr
[…], prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Ł. – z rzeczywistym stanem prawnym
poprzez wykreślenie Uniwersytetu […] jako użytkownika wieczystego działki nr
229/1 (położonej w Ł. przy ul. U.) i właściciela budynków na tej działce oraz
wpisanie w miejsce Uniwersytetu powodowego Instytutu. Zdaniem powoda, jego
poprzednik prawny (Instytut Badań […]) nabył użytkowanie wieczyste wspomnianej
działki oraz własność wybudowanych na niej budynków.
Sąd Rejonowy oddalił powództwo, ustalając następujący stan faktyczny.
Instytut […] (poprzednik prawny powoda) dokonał inwestycji budowlanych na
spornej działce. W dniu 10 października 1962 r. ustalono na rzecz PAN – Instytut
[…] szczegółową lokalizację na budowę pawilonu i laboratorium podziemnego przy
ul. U. PAN w dniu 26 lipca 1962 r. otrzymała pozwolenie na budowę laboratorium
podziemnego przy ul. N. 68. Zatwierdzenie projektu budowy pawilonu i laboratorium
nadziemnego na spornej działce nastąpiło w dniu 13 maja 1964 r. Na podstawie
wspomnianych decyzji zbudowano pawilon, laboratorium podziemne i nadziemne.
W dniu 6 czerwca 1983 r. na podstawie decyzji Prezesa Państwowej Agencji
Atomistyki przydzielono Instytutowi m. in. składniki majątkowe i wierzytelności
Instytutu Badań […]. Nieruchomość położoną przy ul. Narutowicza i Uniwersyteckiej
w Łodzi nabył przez zasiedzenie Skarb Państwa w dniu 1 stycznia 1985 r.
(postanowienie z dnia 6 marca 1992 r.). Decyzją Urzędu Dzielnicowego z dnia 19
grudnia 1988 r. ustalono opłatę roczną za zarząd gruntu państwowego położonego
w Ł. przy ul. N., składającego się z działki oznaczonej nr 229 o pow. 8183 m2
. Na
wniosek Uniwersytetu do nowo założonej księgi wieczystej wpisano Uniwersytet
jako użytkownika wieczystego nieruchomości położonej w Ł. przy ul. N. , róg U.
(składającej się z działki o numerze 229) i właściciela zabudowań posadowionych
na gruncie. Obecnie sporna działka obejmuje działki oznaczone nr 229/1 i 229/2.
Sąd Rejonowy stwierdził, że obie strony nie uzyskały decyzji
o przekształceniu zarządu spornego gruntu w użytkowanie wieczyste, a tylko taka
decyzja mogła stanowić podstawę wpisu tego prawa do księgi wieczystej.
3
Apelacja powoda została oddalona jako bezzasadna. Sąd Okręgowy
podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że jednostki badawczo-rozwojowe
(jako osoby prawne) nabyły z mocy prawa użytkowanie wieczyste gruntów
stanowiących własność Skarbu Państwa, będące w dniu wejścia w życie ustawy
z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami
i wywłaszczeniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464) w zarządzie tych jednostek
oraz własność budynków i innych urządzeń znajdujących się na tych gruntach (art.
2 ust. 1 i 2 ustawy z 29 września 1990 r.). Jednakże strona powodowa nie wykazała
tego, aby w dniu 5 grudnia 1990 r. i 11 marca 1991 r. dysponowała prawem
zarządu sporną nieruchomością, a przez to – nabyła uprawnienie do wejścia
w prawa użytkownika wieczystego gruntu i właściciela znajdujących się na nim
budynków. Nawet gdyby przyjąć, że stronie powodowej (Instytutowi) przysługiwało
wspomniane prawo zarządu, to nabycie użytkowania wieczystego spornej działki
(uwłaszczenie) nastąpiłoby z dniem 5 grudnia 1990 r. na podstawie art. 2 ust. 1 i 2
ustawy z 29 września 1990 r., jednak brak odpowiedniej decyzji wojewody w tym
zakresie (art. 2 ust. 3 ustawy) eliminuje w ogóle możliwość stwierdzenia takiego
nabycia.
W obszernej skardze kasacyjnej strony powodowej podniesiono zarzuty
naruszenia prawa procesowego, tj. art. 378 § 1 k.p.c. oraz zarzuty naruszenia
prawa materialnego, tj. art. 2 ust. 1, 2, 3, 4, 5 i 8 ustawy z dnia 29 września 1990 r.
o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (Dz. U. Nr
79, poz. 464 ze zm.), art. 80 ust 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce
gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (Dz. U. z 1991 r., Nr 30, poz. 127 ze zm.),
art. 88a tej ustawy (po zmianie wprowadzonej w art. 16 ustawy z dnia
4 października 1991 r. o zmianie niektórych warunków przygotowania inwestycji
budownictwa mieszkaniowego w latach 1991 – 1995 oraz o zmianie niektórych
ustaw; Dz. U. Nr 103, poz. 446), art. 64a ustawy z dnia 25 lipca 1985 r.
o jednostkach badawczo – rozwojowych (Dz. U. z 1991, Nr 44, poz. 194)
w brzmieniu nadanym art. 1 pkt 37 ustawą z dnia 22 lutego 1991 r. o zmianie
ustawy o jednostkach badawczo – rozwojowych, art. 3 k.c. oraz art. 5 k.c. Skarżący
domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenia co do istoty
4
sprawy, ewentualnie – uchylenia wyroków sądów obu instancji i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. skarżący motywował faktem
nierozpoznania wszystkich zarzutów podniesionych w apelacji. Zarzut ten należy
uznać za bezpodstawny Sąd Okręgowy trafnie bowiem stwierdził to, że
w rozpoznawanej sprawie nie można skutecznie podnosić uchybień odnoszących
się do postępowania wieczystoksięgowego zainicjowanego wnioskiem
Uniwersytetu o wpis do księgi wieczystej. Wbrew stwierdzeniom skarżącego, Sąd
Okręgowy brał też pod uwagę tzw. dokumentację inwestycyjną, świadczącą
o inwestycjach dokonanych przez powodowy Instytut na spornej nieruchomości,
z tym, że trafnie uznał brak znaczenia tej dokumentacji dla wykazywania przez
powoda nabycia prawa użytkowania wieczystego do tejże nieruchomości i prawa
własności wzniesionych na niej budynków.
Należy zwrócić uwagę także na to, że zarzut naruszenia przez Sąd
Okręgowy art. 5 k.c. skarżący sformułował przynajmniej w dwóch płaszczyznach.
Po pierwsze, skarżący twierdził, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał tego zarzutu
podniesionego w apelacji (art. 378 § 1 k.p.c.). Po drugie, w skardze kasacyjnej
starano się umotywować naruszenie przez Sąd Okręgowy art. 5 k.c. w sposób
samodzielny poza formułą art. 378 § 1 k.c. W obu przypadkach stanowisko
skarżącego należy uznać za nietrafne. W uzasadnieniu Sądu Okręgowego
wyraźnie ustosunkowano się do omawianego zarzutu zgłoszonego w apelacji (s. 9).
Jeżeli uwzględni się treść i funkcję art. 5 k.c. (konstrukcja naruszenia prawa
podmiotowego), to niezrozumiale brzmią wywody skarżącego dotyczące „postawy
Sądu Okręgowego” jako sprzecznej z zasadami współżycia społecznego i tego,
że „ewentualne prawa Uniwersytetu nie mogą naruszać praw powoda i stać w
sprzeczności z zasadami współżycia” (s. 10 skargi kasacyjnej).
2. Powód – Instytut […] domagał się uzgodnienia treści księgi wieczystej z
rzeczywistym stanem prawnym w ten sposób, że żądał nakazania wpisania go jako
użytkownika wieczystego działki oznaczonej nr 229 (o pow. 8183 m2
), położonej w
Ł. przy ul. N. róg ul. U. oraz jako właściciela budynków znajdujących się na tej
5
działce. Kwestionował istnienie prawa użytkowania wieczystego gruntu i własności
budynków na tym gruncie wpisanych do księgi wieczystej na rzecz pozwanego
Uniwersytetu, aczkolwiek w skardze kasacyjnej zawarte są stwierdzenia
„o współużytkowaniu gruntów na równi z Uniwersytetem” i przysługiwaniu
powodowi „identycznych praw do tych gruntów” (s. 5 uzasadnienia skargi
kasacyjnej). W każdym razie trafnie stwierdził Sąd Okręgowy, że powoda obciążał
dowód wykazania prawa do gruntu (art. 6 k.c.) i to w odpowiedni sposób,
przewidziany w przepisach o uwłaszczeniu państwowych osób prawnych.
Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, że podstawą prawną uwłaszczenia
jednostek badawczo-rozwojowych są przepisy art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia
29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu
nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464; cyt. dalej jako „ustawa z 29 września
1990 r.”), a nie przepisy ustawy z dnia 22 lutego 1991 r. o zmianie ustawy
o jednostkach badawczo-rozwojowych (Dz. U. Nr 19, poz. 89; cyt. dalej jako
„ustawa z 22 lutego 1991 r.”). Jednostki badawczo-rozwojowe mają status prawny
państwowych osób prawnych (por. art. 1 ust. 1 – 3 ustawy z dnia 25 lipca 1985 r.
o jednostkach badawczo-rozwojowych; tj.: Dz. U. z 1991 r., Nr 44, poz. 194 ze
zm.). Oznacza to, że wspomniane uwłaszczenie nastąpiło ex lege w dniu 5 grudnia
1990 r., a nie dopiero z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 22 lutego 1991 r., tj.
w dniu 11 marca 1991 r. (por. np. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia
22 kwietnia 1997 r., III ZP 1/97, OSNP 1997, nr 23, poz. 453). Uwłaszczenie
jednostek badawczo-rozwojowych na podstawie art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia
29 września 1990 r. wymagało potwierdzenia w stosownej decyzji wojewody,
w zakresie nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa (art. 2 ust. 3
ustawy z dnia 29 września 1990 r.). Bezpodstawny okazał się zatem zarzut
naruszenia art. 2 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r., a także zarzut
naruszenia art. 64a ustawy z dnia 22 lutego 1991 r., skoro ten ostatni przepis nie
mógł być brany pod uwagę jako podstawa prawna uwłaszczenia jednostek
badawczo-rozwojowych.
Zgodnie z ustaleniami dokonanymi przez oba Sądy, Skarb Państwa nabył
własność spornej działki nr 229 przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 1 985 r. Nie
ma przy tym znaczenia to, że postanowienie Sądu Rejonowego w przedmiocie
6
stwierdzenia zasiedzenia zapadło w 1992 r., ponieważ orzeczenie takie ma tylko
charakter deklaratoryjny i stwierdza także czas nabycia własności przez
zasiedzenie. W chwili wejścia w życie ustawy z dnia 29 września 1990 r. (5 grudnia
1990 r.) Skarb Państwa był wiec właścicielem spornej działki nr 229 i działka ta
(jako nienależąca do gruntów PFZ) mogła być objęta uwłaszczeniem na podstawie
art. 2 ust. 1 i 2 tej ustawy. Sugestie skarżącego kwestionujące tę ocenę prawną
Sądu Okręgowego (s. 6 skargi kasacyjnej) należy zatem uznać za nieuzasadnione.
3. Zgodnie z art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z 29 września 1990 r., przesłanką
przewidzianego w tych przepisach uwłaszczenia (nabycia prawa użyłkowania
wieczystego gruntów i własność znajdujących się na nim budynków) jest m.in.
pozostawanie gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa „w zarządzie
państwowych osób prawnych”. Nie chodzi to jednak o „zarząd” w znaczeniu
faktycznym (określoną postać władztwa nad gruntem), ale przysługiwanie
państwowej stronie prawnej tytułu prawnego do tego gruntu w postaci właśnie
prawa zarządu (co do prawnego charakteru tego prawa – por. np. uzasadnienie
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 5 października 1993 r., III CZP 129/9, OSP
1994, z. 11, poz. 205). Prawo zarządu mogło powstać na rzecz państwowej osoby
prawnej w określonym trybie (por. np. art. 38 i 43 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985
o gospodarce gruntami i wywłaszczenia nieruchomości (Dz. U. Nr 22, poz. 29 ze
zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 września 1985 r. w sprawie
szczegółowych zasad i trybu oddawania w zarząd oraz użytkowania nieruchomości
państwowych (Dz. U. Nr 47, poz. 240, ze zm.).
Sąd Okręgowy trafnie ustalił, że powód nie wykazał prawa zarządu do
spornej działki, a więc jednej z istotnych przesłanek uwłaszczenia państwowych
osób prawnych w rozumieniu art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r.
Zarzuty naruszenia art. 2 ust. 4, 5 i 8 tej ustawy należy uznać za nieuzasadnione,
ponieważ przepisy te stwierdzają jedynie tyle, że grunty (stanowiące własność
Skarbu Państwa), będące w dniu wejścia w życie ustawy u użytkowaniu
państwowych osób prawnych, pozostają nadal w tym użytkowaniu (to samo dotyczy
budynków i innych urządzeń). Chodzi tu zatem o gwarantowanie statusu
użytkownika gruntów i budynków m.in. tym państwowym osobom prawnym, którym
takie prawo już wcześniej przysługiwało. Skarżący nie wykazał takiego prawa, a nie
7
może o nim świadczyć samo władanie spornym gruntem i dokonywanie na nim
inwestycji budowlanych. W tej sytuacji nie sposób twierdzić, że nastąpiła
przewidziana w art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce
gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (tj. Dz. U. z 1991 r., Nr 30, poz. 127 ze
zm.) transformacja prawna użytkowania w prawo zarządu.
Zgodnie z art. 88a ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. (Dz. U. z 1991 r., Nr
103, poz. 446), osoby prawne, które do dnia 5 grudnia 1990 r. uzyskały na działki
budowlane, stanowiące własność Skarbu Państwa, ostateczne decyzje
lokalizacyjne, otrzymują te działki w użytkowanie w trybie bezprzetargowym.
Sens tego przepisu polega na tym, że w sytuacji w nim opisanej otwiera się droga
do uzyskania prawa użytkowania wieczystego (w trybie bezprzetargowym).
Natomiast nie tworzy on jeszcze tytułu prawnego do gruntu państwowych osób
prawnych dysponujących ostatecznymi decyzjami lokalizacyjnymi. Zarzut
naruszenia art. 88a wspomnianej ustawy nie może być zatem brany pod uwagę
przy motywacji prawnej podnoszonej przez skarżącego.
Niezrozumiały pozostaje zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisu
art. 3 k.c. Sąd ten bowiem prawidłowo - dla oceny zasadności żądania
powodowego Instytutu – zastosował przepisy art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z 29 września
1990 r. stanowiącego podstawę prawną uwłaszczenia jednostki badawczo-
rozwojowej. Przepisy te bowiem były aktualne w zakresie uwłaszczenia także tych
jednostek w dacie wejścia ich w życie (5 grudnia 1990 r.). O naruszeniu przepisu
art. 3 k.c. nie świadczy także ukształtowana w 1997 r. (m.in. w wyniku podjęcia
uchwały z dnia 22 kwietnia 1997 r. III ZP 1/97) wykładnia przepisów art. 2 ust. 2
ustawy z 29 września 1990 r. dotycząca objęcia nimi także jednostek badawczo-
rozwojowych jako państwowych osób prawnych.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację strony
powodowej jako nieuzasadniona (art. 39814
k.p.c.). O kosztach postępowania
kasacyjnego orzeczono przy zastosowaniu art. 102 k.p.c.