Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 167/06
POSTANOWIENIE
Dnia 27 października 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku B. S. s. S.
przy uczestnictwie […]
o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 października 2006 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania R. S.
od postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 23 czerwca 2005 r.,
1. uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Rejonowego w G. z dnia 21 lutego 2005 r. i oddala wniosek,
2. ustala, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania
związane ze swoim udziałem w sprawie.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 23 czerwca 2005 r. Sąd Okręgowy w P. oddalił
apelację uczestnika postępowania B. S. od postanowienia Sądu Rejonowego w G.
z dnia 21 lutego 2005 r., którym Sąd ten dokonał zmiany postanowienia
stwierdzającego nabycie spadku po H. S. zmarłej w dniu 30 maja 2000 r. przez R.
S. na podstawie testamentu. Sąd Rejonowy stwierdził nabycie spadku na
podstawie ustawy przez męża zmarłej B. S. oraz jej dzieci A. S., B. J. S. i R. S. - po
¼ części.
Dokonując zmiany prawomocnego postanowienia stwierdzającego nabycie
spadku Sąd Rejonowy ustalił, że wnioskodawca B. S., mąż spadkodawczyni, złożył
wniosek o zmianę postanowienia przed upływem roku od dnia rozprawy, na której
ustalono istotne okoliczności sprawy. Jednocześnie swoje żądanie zmiany oparł na
podstawie, której nie mógł powołać w zakończonym postępowaniu, gdyż z powodu
podeszłego wieku nie uczestniczył w rozprawie, a ponadto nie miał świadomości,
że sprawa spadkowa musi dotyczyć całości spadku i był przekonany, iż
postępowanie dotyczy jedynie nabycia garażu, który w testamencie wymieniła
spadkodawczyni. Pomiędzy uczestnikami niesporna była okoliczność, że budynek
gospodarczy, którym spadkodawczyni rozrządziła w testamencie stanowi niewielką
część spadku, a ponadto jest tylko jednym z naniesień na większej nieruchomości,
a nie odrębną rzeczą.
Apelacja uczestniczki A. S. została oddalona, gdyż Sąd drugiej instancji
podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, że nieobecność wnioskodawcy na
rozprawie, po której zapadło postanowienie w sprawie I Ns …/03, spowodowana
nie dającymi się usunąć przeszkodami, stanowiła przyczynę niemożliwości podjęcia
przez niego skutecznej obrony swoich interesów.
Skarga kasacyjna uczestnika postępowania R. S. zawiera zarzut naruszenia
art. 679 § 1 k.p.c. z uwagi na niespełnienie wymienionej w tym przepisie
przesłanki pozwalającej uczestnikowi prawomocnie zakończonego postępowania
o stwierdzenie nabycia spadku wystąpienie o zmianę tego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Ustalenie przez sąd prawidłowego porządku dziedziczenia jest tak istotną
kwestią, że ustawodawca dopuścił możliwość zweryfikowania tego porządku mimo
ustalenia go prawomocnym postanowieniem sądu. Wprowadza jednak szczególny
tryb postępowania stanowiąc w art. 679 § 1 zdanie pierwsze k.p.c., że
przeprowadzenie dowodu, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku
nie jest spadkobiercą lub że jej udział jest inny niż stwierdzony, może być
przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia
nabycia spadku. Wniosek o wszczęcie postępowania może zgłosić każdy
zainteresowany (art. 679 § 2 k. p. c.), nie wyłączając osoby, która była uczestnikiem
zakończonego prawomocnie postępowania. Osoba taka musi jednak spełnić dwie
przesłanki: swoje żądanie oprzeć na podstawie, której nie mogła powołać w toku
zakończonego postępowania oraz wystąpić z wnioskiem przed upływem roku od
dnia, w którym uzyskała tę możność.
W rozpoznawanej sprawie B. S. mąż spadkodawczyni był uczestnikiem
postępowania o stwierdzenie nabycia spadku toczącego się przed Sądem
Rejonowym w G. pod sygnaturą I Ns …/03, gdyż - co jest niesporne - wiedział o
toczącym się postępowaniu i został zawiadomiony o terminie rozprawy.
Okoliczność, że w rozprawie tej nie uczestniczył i że nastąpiło to na skutek nie
dających się usunąć przeszkód, nie zmienia oceny jego sytuacji procesowej.
Jak bowiem wskazał już Sąd Najwyższy chodzi o formalny udział
w postępowaniu, a nie stopień aktywności, bierność czy nawet całkowitą
bezczynność zainteresowanego (tak postanowienie SN z dnia 4 lutego 2000 r.,
II CKN 740/98, niepubl.).
W rozważanej sytuacji niezbędną przesłanką skutecznego domagania się
zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku jest oparcie swojego żądania
na podstawie, która nie mogła być powołana w toku postępowania. Niemożliwość
powołania polega na tym, że uczestnik postępowania o stwierdzenie nabycia
spadku nie był świadom występowania określonej okoliczności mającej wpływ na
krąg spadkobierców lub wielkość przysługujących im udziałów, a wiadomość taką
uzyskał już po wydaniu przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
Chodzi o okoliczności takie jak ujawnienie się jeszcze jednego spadkobiercy czy
testamentu, o którym poprzednio nie wiedziano. Poza kręgiem takich okoliczności
4
pozostaje brak wiedzy uczestnika o skutkach prawnych zawarcia przez
spadkodawcę w testamencie określonych rozrządzeń, takich jak ograniczenie treści
tej czynności prawnej jedynie do ustanowienia zapisu (jak w rozpoznawanej
sprawie).
Za powyższym stanowiskiem przemawia wyjątkowy charakter uregulowania
zawartego w art. 679 k.p.c. Wydanie postanowienia stwierdzającego nabycie
spadku przez określony krąg osób poprzedza przeprowadzenie postępowania,
w którym obowiązek ustalenia rzeczywistego kręgu spadkobierców został nałożony
na sąd wyraźnym uregulowaniem (por. art. 670 k.p.c.). Skutki zaś takiego
stwierdzenia są daleko idące (por. art. 1025 § 2, art. 1027 i 1028 k.c.)
i dopuszczenie możliwości zmiany prawomocnego postanowienia musi zostać
ograniczone, zwłaszcza gdy z wnioskiem występuje osoba, która była uczestnikiem
wcześniejszego postępowania.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji kierując się treścią
art. 39816
k.p.c. O kosztach orzeczono zgodnie z art. 520 § 1 k.p.c.
db