Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 190/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 października 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. M.
przeciwko E. M.
o eksmisję,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 października 2006 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego
w W. z dnia 11 stycznia 2006 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 20 czerwca 2005 r. oddalił powództwo E. M.
wniesione przeciwko pozwanemu E. M. o jego eksmisję z nieruchomości położonej
w W. przy ul. D. 42. Sąd ten ustalił, że strony są byłym małżeństwem. Rozwód
między nimi został orzeczony w 1999 r. Mimo tego strony zamieszkują nadal
wspólnie, w nieruchomości położonej w W. przy ul. D. 42, która stanowi składnik
majątku dorobkowego. Między stronami toczy się postępowanie o podział tego
majątku. Stosunki między nimi są złe. Dochodzi do konfliktów i kłótni
powodujących interwencje policji. W konfliktach tych uczestniczą obie strony.
W ocenie Sądu Rejonowego żądanie eksmisji pozwanego należało rozpoznać
w oparciu o przepis art. 58 § 2 k.r.o., który wprawdzie reguluje wprost zasady
orzekania o eksmisji w procesie rozwodowym, jednakże może stanowić podstawę
orzeczenia eksmisji także byłego małżonka. Zebrany w sprawie materiał dowodowy
nie dawał jednak podstawy do oceny, że zachowanie pozwanego ma charakter
rażąco naganny i uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie stron. Przemawiało to za
oddaleniem powództwa.
Sąd Okręgowy po rozpoznaniu apelacji powódki, oddalił ją wyrokiem z dnia
11 stycznia 2006 r. Sąd drugiej instancji przyjął, że art. 58 § 2 k.r.o. może stanowić
podstawę orzeczenia eksmisji jedynie w procesie rozwodowym. Nie mógł on zatem
uzasadniać uwzględnienia wniesionego powództwa. Zaskarżony wyrok oddalający
powództwo, mimo innego uzasadnienia, odpowiadał zatem prawu i apelację
powódki należało oddalić.
Skarga kasacyjna powódki została oparta o obie podstawy określone w art.
3981
§ 1 k.p.c. W ramach podstawy naruszenia prawa materialnego powódka
zarzuciła obrazę art. 58 § 2 k.r.o. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie.
W ramach zaś podstawy naruszenia przepisów postępowania mającego istotny
wpływ na wynik sprawy, podniosła zarzut obrazy art. 378 § 1 k.p.c., art. 387 § 1
k.p.c., art. 391 w zw. z art. 328 § 2 k.p.c., art. 382 k.p.c., art. 385 k.p.c. oraz art. 391
k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 i 233 § 1 k.p.c. W oparciu o te zarzuty skarżąca wniosła
o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu
3
Rejonowego z dnia 20 czerwca 2005 r. i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania sądowi pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wobec treści zarzutów zawartych w skardze kasacyjnej, w pierwszym
rzędzie wymagała rozważenia kwestia, czy art. 58 § 2 k.r.o. mógł stanowić
podstawę żądania pozwu. Jedynie bowiem w tym przypadku wymagałoby także
oceny, czy zostały naruszone przepisy postępowania dotyczące ustalenia podstawy
faktycznej sporu umożliwiającej prawidłowe zastosowanie tego przepisu.
Sąd drugiej instancji stwierdzając, że art. 58 § 2 k.r.o. stanowi podstawę do
orzeczenia eksmisji jedynie w procesie rozwodowym odwołał się do tego rodzaju
poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 września 1990 r.
(III CZP 53/90, OSNC 1991/4/43). W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy
podkreślił, że wskazany wyżej przepis ma charakter wyjątkowy w stosunku do
przedmiotu żądania, jakim jest rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. Zgodnie
z ogólnymi zasadami przepis o charakterze wyjątkowym musi być wykładany ściśle.
Sąd Najwyższy zwrócił także uwagę, że przedstawione mu do rozstrzygnięcia
pytanie prawne dotyczyło sprawy, w której powód domagał się eksmisji
z mieszkania spółdzielczego. W postępowaniu o podział majątku obejmującego to
prawo, powinno zapaść rozstrzygnięcie, któremu z byłych małżonków powinno
przypaść spółdzielcze prawo do lokalu. Takiego rozstrzygnięcia nie powinno
zastępować wystąpienie z żądaniem orzeczenia eksmisji.
Stanowisko to zostało zakwestionowane w skardze kasacyjnej powódki
poprzez twierdzenie, że za dopuszczalnością stosowania art. 58 § 2 k.r.o.
w procesie o eksmisję, także w stosunkach pomiędzy byłymi małżonkami,
opowiadał się Sąd Najwyższy we wcześniejszych orzeczeniach (uchwałach z dnia
18 lipca 1984 r., III CZP 42/84, OSNC 1985/2-3/25 i 27 listopada 1985 r., III CZP
62/85, OSNC 1986/10/150), a za zasadnością tej oceny przemawia prymat zasady
ochrony dóbr osobistych nad dobrami majątkowymi, którą wyraża art. 58 § 2 k.r.o.
oraz „podwójna natura" tego przepisu - procesowa i materialnoprawna. Należy
zgodzić się ze stanowiskiem skarżącej, że wymiar procesowy art. 58 § 2 k.r.o.
dotyczy możliwości orzekania przez sąd o eksmisji jednego z małżonków w wyroku
4
rozwodowym, a jego charakter materialnoprawny wyraża się w określeniu
w sposób szczególny podstawy do orzeczenia eksmisji. Można też podzielić
ocenę, że treść art. 58 § 2 k.r.o. określa podstawę do orzeczenia eksmisji
z uwzględnieniem relacji o charakterze wykraczającym poza stosunki majątkowe
między małżonkami, związanych z faktem samego wspólnego ich zamieszkiwania,
i odgrywają one na tle tego przepisu większą rolę, niż charakter przysługujących
małżonkom praw do lokalu, w którym wspólnie zamieszkują. Nie można jednak
z tych ocen wywodzić wprost wniosku, że podstawę do orzeczenia eksmisji byłego
małżonka stanowi również art. 58 § 2 k.r.o. Określając zakres kognicji sądu
rozwodowego i podstawę do orzekania w zakresie stosunków między małżonkami
ustawodawca musiał uwzględnić szczególny rodzaj więzi istniejących
w stosunkach między małżonkami. Wynika on ze splotu relacji o charakterze
osobistym i majątkowym, w tym zasad odnoszących się do współwłasności łącznej
majątku wspólnego małżonków. Wzgląd na interes rodziny i potrzebę udzielenia
ochrony małżonkowi, któremu druga strona uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie
swoim rażąco nagannym postępowaniem, może wówczas przemawiać za
ograniczeniem prawa majątkowego uprawniającego drugiego z małżonków do
korzystania z mieszkania, przy zastosowaniu art. 58 § 2 k.r.o. Ten rodzaj więzi
między małżonkami ustaje w przypadku rozwiązania małżeństwa przez rozwód.
Należy też podkreślić, że regulacja z art. 58 § 2 k.r.o. dotycząca orzekania
o eksmisji jednego z małżonków ma niewątpliwie charakter regulacji szczególnej,
gdyż problematyka odnosząca się do eksmisji została uregulowana szerzej niż tylko
w stosunkach między małżonkami. Podkreśla to jednoznacznie także samo
brzmienie tego przepisu poprzez stwierdzenie, że możliwość orzeczenia eksmisji
na jego podstawie zachodzi „wyjątkowo" Zasadą jest zaś, że przepisy szczególne
normujące określone stosunki - właśnie na zasadzie wyjątku, nie powinny być
interpretowane w sposób rozszerzający. Rozwiązania szczególne, odnoszące się
do określonych przez ustawodawcę sytuacji, nie powinny być zatem przenoszone
w drodze analogii do oceny innych stosunków, uregulowanych już w oparciu
o przepisy ogólne. Istnieją zaś tego rodzaju przepisy, które pozwalają dochodzić
eksmisji rozwiedzionego małżonka bez stosowania art. 58 § 2 k.r.o. Problem
dalszego wspólnego zamieszkiwania stron w rozstrzyganej sprawie może być
5
uregulowany poprzez dokonanie podziału ich majątku wspólnego. Przyznanie
nieruchomości jednej ze stron pozbawi drugą stronę tytułu prawnego do dalszego
korzystania z niej, co powoduje skutek podobny jak orzeczenie eksmisji. Należy
zgodzić się zaś z poglądem, że domaganie się eksmisji jednego z małżonków po
orzeczeniu rozwodu nie powinno zastępować w swoich skutkach rozstrzygnięcia
dotyczącego podziału majątku dorobkowego. Dopuszczenie takiej możliwości
mogłoby powodować także brak spójności orzeczeń sądowych w różnych
rodzajach postępowań. Nie można bowiem wykluczyć, że w sprawie o podział
majątku dorobkowego mieszkanie przypadałoby np. rozwiedzionemu małżonkowi,
który miałby obowiązek jego opuszczenia na podstawie wyroku eksmisyjnego
nakazującego wydanie go osobie, która równocześnie nie ma już tytułu prawnego
do korzystania z tego mieszkania w wyniku dokonanego podziału majątku
dorobkowego.
Biorąc powyższe pod uwagę należało przyjąć, że Sąd drugiej instancji ocenił
prawidłowo, iż art. 58 § 2 w rozstrzyganej sprawie nie znajdował zastosowania,
a zawarty w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia tego przepisu był
nieuzasadniony. Jego prawidłowe zastosowanie przez Sąd drugiej instancji
uzasadniało odstąpienie od rozpoznawania tych zarzutów apelacji, które dotyczyły
ustaleń faktycznych i oceny dowodów dotyczących sposobu zachowania
pozwanego, w kontekście możliwości uznania je za rażąco naganne
i uniemożliwiające wspólne zamieszkiwanie z powódką, jako przesłanek do
zastosowania art. 58 § 2 k.r.o. Z tego względu bezzasadne były również zarzuty
skargi kasacyjnej podniesione w ramach podstawy naruszenia przepisów
postępowania.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39814
k.p.c.
jc