Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 256/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 listopada 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Strus
w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa "S." Spółki z o.o. w W.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Finansów
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 30 listopada 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku
Sądu Apelacyjnego z dnia 24 lutego 2006 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powódki na rzecz
pozwanego kwotę 3600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo o zapłatę kwoty 1.507.405 zł
tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia, należnych za
okres od dnia 31 marca 1991 r. do dnia 2 sierpnia 1995 r. Uznał, że roszczenie
o odsetki jest roszczeniem o świadczenie okresowe przedawniającym się
z upływem trzech lat, na mocy art. 118 k.c. Przyjmując, że zapłata należności
głównej dokonana w dniu 2 sierpnia 1995 r. stanowiła uznanie w tym dniu
roszczenia w całości, to termin jego przedawnienia biegłby na nowo poczynając od
dnia 3 sierpnia 1995 r. i upłynąłby z końcem dnia 3 sierpnia 1998 r., stwierdził Sąd
Okręgowy. W konsekwencji Sąd ten oddalił powództwo, uznając zasadność
podniesionego zarzutu przedawnienia roszczenia.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację powodowej Spółki.
Stwierdził, że wynikający z art. 118 k.c. trzyletni termin przedawnienia
roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej odnosi się nie
tylko do roszczeń w stosunkach między przedsiębiorcami, ale do tak
kwalifikowanych roszczeń z punktu widzenia ich związku z określonym rodzajem
działalności. Nadto uznał, że jeśli roszczenie o spełnienie świadczenia głównego
wygasło na skutek wykonania, to z tą chwilą pozostałe roszczenia uboczne uległy
przekształceniu w roszczenia samodzielne, których przedawnienie powinno być
rozpatrywane samodzielnie. Sąd odwoławczy przyjął, że trzyletni termin
przedawnienia roszczenia powoda o zapłatę niespłaconych odsetek z tytułu
opóźnienia upłynął z dniem 3 sierpnia 1998 r. (zapłata należności głównej nastąpiła
w dniu 2 sierpnia 1995 r.), a więc jeszcze przed wytoczeniem niniejszego
powództwa, z którym powód wystąpił w dniu 13 lipca 2004 r.
Nadto Sąd drugiej instancji stwierdził, że zasadnie przyjął Sąd Okręgowy,
iż międzyrządowe porozumienia ramowe o przejęciu należności i zobowiązań
przedsiębiorców nie mogą być uznane za przejęcie długu, bowiem nie są one
umową zawartą w konfiguracji podmiotowej określonej w art. 519 § 2 k.c.
Sąd Apelacyjny zaaprobował również stanowisko Sądu pierwszej instancji
wskazujące na brak podstaw do przyjęcia, że nastąpiło odnowienie w rozumieniu
3
art. 506 k.c. Podkreślił, że odnowienie następuje na mocy umowy między
wierzycielem a dłużnikiem, której strony mają na celu umorzenie dotychczasowego
zobowiązania i zastąpienie go nowym zobowiązaniem. Tymczasem pozwany nie
był zobowiązany do świadczenia na rzecz powoda, bo stron sporu nie wiązał żaden
stosunek zobowiązaniowy.
Skarga kasacyjna powódki oparta została na obu podstawach kasacyjnych.
Skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów postępowania mające istotny
wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c.
i w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. polegające na pominięciu okoliczności, że pozwany nie
przedstawił dokumentu zawierającego zgodę powoda na zrzeczenie się prawa do
dochodzenia odsetek, a nadto niewskazaniu fragmentu Umowy Międzyrządowej
będącego źródłem ograniczenia obowiązku pozwanego do zapłaty na rzecz
powoda jedynie należności głównej.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej powódka zarzuciła nieprawidłowe
zastosowanie art. 117 k.c. w zw. z art. 118 k.c. przez błędne uznanie, że roszczenie
powódki jako „roszczenie okresowe” i jednocześnie roszczenie związane
z działalnością gospodarczą przedawnia się z upływem trzech lat i że przedawniło
się przed dniem wniesienia pozwu. Zarzut nieprawidłowej wykładni art. 519 § 2 pkt
2 k.c. w zw. z art. 522 k.c. uzasadniono odmową uznania Porozumienia Ramowego
z 30 stycznia 1995 r. oraz uchwały Rady Ministrów nr 54/95 z dnia 16 maja 1995 r.
za spełniające przymiot umowy o przejęcie długu. Z kolei naruszenie art. 506 k.c.
przez jego nieprawidłową wykładnię uzasadniono błędnym uznaniem,
że wymienione Porozumienie i uchwała Rady Ministrów nie były nowacją, przez
którą pozwany zobowiązał się spełnić wobec powódki to samo świadczenie,
do którego zobowiązany był jej dłużnik lecz z innej podstawy prawnej.
W uzasadnieniem skargi kasacyjnej powódka wywodzi, że roszczenie
o odsetki traci więź zarówno z prowadzeniem działalności gospodarczej jak
i z każdym innym stosunkiem prawnym, a samodzielną jego podstawą jest art.
481 § 1 k.c. W konsekwencji odsetki za opóźnienie w zapłacie należności głównej
należy uznać z świadczenie jednorazowe, a roszczenie o jego spełnienie ulega 10-
letniemu przedawnieniu, twierdzi skarżąca. Zdaniem powódki, dyskusyjna jest moc
4
uchwały nr 54/95 Rady Ministrów jako aktu prawnego powszechnie
obowiązującego i będącego źródłem ograniczenia jej roszczeń.
W piśmie procesowym z dnia 20 lipca 2006 r. Prokuratorii Generalnej,
zastępującej Ministra Finansów reprezentującego pozwany Skarb Państwa,
wniesiono m.in. o oddalenie skargi kasacyjnej i o zasądzenie kosztów
postępowania. Prokuratoria Generalna wskazała na argumenty zmierzające do
podważenia zasadności poszczególnych zarzutów sformułowanych w ramach
każdej z obu podstaw kasacyjnych, przytoczonych w skardze kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna, jako pozbawiona uzasadnionych podstaw, podlegała
oddaleniu.
W odniesieniu do zarzutu naruszenia przepisów procesowych strona
skarżąca nie przedstawiła żadnej argumentacji mającej wskazywać na to,
że zarzucane naruszenie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, co już
wystarcza dla stwierdzenia braku przesłanki przesądzającej o wystąpieniu drugiej
podstawy kasacyjnej. Uzasadnienie zarzutów naruszenia przepisów procesowych
zmierza do wykazania, że powódka nie utraciła uprawnienia do żądania
od pozwanego zapłaty odsetek z tytułu opóźnienia. Nawet hipotetyczne tylko
przyjęcie trafności tego zarzutu nie mogłoby mieć żadnego wpływu na wynik
sprawy, ponieważ o braku podstaw do uwzględnienia roszczeń powódki o zapłatę
odsetek przesądziło ostatecznie ich przedawnienie, a nie ograniczenie
przedmiotowego zakresu roszczeń powódki tylko do żądania spełnienia
świadczenia głównego.
W tym stanie rzeczy oceny zarzutów naruszenia przepisów
materialnoprawnych należało dokonać z uwzględnieniem stanu faktycznego
będącego podstawą orzekania dla Sądu drugiej instancji.
Nieuzasadnionym okazał się zarzut skarżącej Spółki, że Sąd odwoławczy
dopuścił się błędnej wykładni przepisów art. 117 k.c. i art. 118 k.c. uznając,
że roszczenie powódki o zapłatę odsetek za opóźnienie przedawnia się
z upływem trzech lat, a nie - jak twierdzi powódka – podlega dziesięcioletniemu
przedawnieniu. W orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtował się jednolity
5
pogląd, że także roszczenie o zapłatę odsetek ustawowych należnych z tytułu
opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego ma charakter roszczenia
o świadczenie okresowe, które ulega przedawnieniu po upływie trzyletniego
terminu wynikającego z art. 118 k.c. (zob. np. uchwałę SN z dnia 9 listopada
1994 r., III CZP 141/94, M. Prawn. 1995/3/83 ; wyrok SN z dnia 5 lutego 1998 r.,
III CKN 368/97, niepubl.). Co więcej, w uchwale podjętej w składzie powiększonym
Sąd Najwyższy wyraźnie stwierdził, że ustanowiony w art. 118 k.c. trzyletni termin
przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe stosuje się do roszczeń
o zapłatę odsetek za opóźnienie także wtedy, gdy roszczenie główne ulega
przedawnieniu w krótszym terminie (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 26 stycznia 2005 r., III CZP 42/04/, OSNC 2005, Nr 9, poz.
149). Wbrew stanowisku strony skarżącej, na długość terminu przedawnienia
roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienie nie ma wpływu fakt spełnienia
świadczenia głównego. Nawet jeżeli to ostatnio wymienione świadczenie zostało
spełnione przed upływem terminu przedawnienia roszczenia o jego spełnienie,
co powoduje, że roszczenie o odsetki przekształca się wówczas w roszczenie
samodzielne, to takie samodzielne roszczenie o zapłatę odsetek podlega
trzyletniemu przedawnieniu, gdyż nie traci ono charakteru roszczenia
o świadczenie okresowe (wyrok SN z dnia 21 kwietnia 2005 r., III CK 307/04,
niepubl.) Innymi słowy, nawet w przypadku gdy roszczenie główne wygasło na
skutek dokonania zapłaty przed upływem terminu przedawnienia, to do
przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienie w spełnieniu
świadczenia głównego stosuje się ustanowiony w art. 118 k.c. trzyletni termin
przedawnienia i to także wtedy, gdy termin przedawnienia roszczenia głównego już
upłynął (wyrok SN z dnia 9 czerwca 2005 r., III CK 619/04, niepubl.).
Samodzielność i niezależność roszczenia o odsetki za opóźnienie w spełnieniu
długu głównego nie pozbawia tego roszczenia charakteru roszczenia o świadczenia
okresowe, które podlega ustanowionemu w art. 118 k.c. trzyletniemu terminowi
przedawnienia i to bez względu na związek tego roszczenia z prowadzeniem
działalności gospodarczej (wyrok SN z dnia 19 maja 2005 r., V CK 445/03, niepubl.; wyrok SN
z dnia 10 sierpnia 2005 r., I CK 110/05, niepubl.).
6
Chybionym okazał się również zarzut nieprawidłowej wykładni art. 519 § 2 pkt 2 k.c.
w zw. z art. 522 k.c. Przeciwnie, Sąd Apelacyjny dokonał prawidłowej wykładni przepisów art.
519 § 2 k.c. trafnie stwierdzając, że dla skuteczności przejęcia długu niezbędne jest zawarcie
umowy z uwzględnieniem konfiguracji podmiotowej wynikającej z któregokolwiek z obu
punktów art. 519 § 2 k.c. W konsekwencji Sąd odwoławczy zasadnie uznał,
że międzyrządowe porozumienia ramowe, stroną których nie była ani powódka, ani jej
dłużnik, nie mogą być uznane za skutkujące przejęciem długu na mocy art. 519 § 2 k.c.,
ponieważ nie są one zawarte ani pomiędzy wierzycielem (którym jest powódka) a osobą
trzecią, ani pomiędzy dłużnikiem powódki a osobą trzecią. I chociaż przejęcie długu nie
narusza treści istniejącego stosunku zobowiązaniowego, a jedynie powoduje zmianę
osoby dłużnika przy zachowaniu tożsamości przejmowanego zobowiązania (wyrok
SN z dnia 23 stycznia 2002 r., II CKN 888/99, LEX nr 53307; wyrok SN z dnia
12 lipca 2002 r., V CKN 1113/00, LEX nr 56056), to o skuteczności tego przejęcia
przesądza jednak zawarcie w formie pisemnej (art. 522) umowy między stronami
wskazanymi w art. 519 § 2 pkt 1 i 2 k.c. O tym, że do zawarcia umów
w konfiguracji podmiotowej wskazanej w tych przepisach nie doszło świadczy
nawet stanowisko samej powódki, która w uzasadnieniu skargi kasacyjnej
wyraźnie stwierdziła, że zarówno ona jak i jej rosyjski kontrahent nie mieli żadnego
wpływu na kształt nowopowstałego zobowiązania.
Wreszcie bezzasadny okazał się zarzut nieprawidłowej wykładni art. 506
k.c., uzasadniony odmową uznania Porozumienia Ramowego z dnia 30 stycznia
1995 r. i uchwały RM nr 54/95 z dnia 16 maja 1995 r. za będące źródłem nowacji.
Trafna jest dokonana przez Sąd Apelacyjny wykładnia art. 506 k.c., że odnowienie
dochodzi do skutku w wyniku umowy zawartej między wierzycielem a dłużnikiem,
a wolą stron tej umowy jest umorzenie dotychczasowego zobowiązania
i zastąpienie go nowym zobowiązaniem, lub opartym na innej podstawie prawnej.
Jest bezspornym, że nie doszło do zawarcia takiej umowy między powódką a jej
dłużnikiem, a skutków prawnych nowacji nie może wywoływać ani porozumienie
międzyrządowe zawarte bez udziału stron stosunku obligacyjnego, ani tzw.
samoistna uchwała Rady Ministrów.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39814
k.p.c.
7
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
i art. 99 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 7 i § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163
poz. 1349).
jz