Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 279/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 listopada 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Strus
Protokolant Anna Matura
w sprawie z powództwa P. S.
przeciwko Wojskowej Agencji Mieszkaniowej
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 30 listopada 2006 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 10 stycznia 2006 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz strony
pozwanej kwotę 1800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd pierwszej instancji wyrokiem z dnia 25 lipca 2005 r. uwzględnił w części
powództwo o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli nakazując pozwanej
Agencji zawarcie w powodem umowy o treści określonej w pkt 1) sentencji wyroku.
Nadto nakazał pozwanej wypłatę powodowi kwoty 116.523 zł, a w pozostałej części
powództwo oddalił.
Powód zakwestionował to rozstrzygnięcie w apelacji i domagał się nakazania
pozwanej zawarcia z nim umowy o wypłatę ekwiwalentu za rezygnację z prawa do
kwatery opiewającej na kwotę 206.096,96 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia
doręczenia pozwu do dnia wypłaty świadczenia w żądanej wysokości.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację uznając, że stan faktyczny ustalony został
prawidłowo, a prawo materialne zostało prawidłowo wyłożone i zastosowane.
Podzielił stanowisko Sądu I instancji, że przepis art. 19 ust. 3 ustawy z dnia
16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP oraz
niektórych innych ustaw wymaga przy obliczaniu wysokości ekwiwalentu
uwzględniania średniej ceny metra kwadratowego ustalonej przez dyrektora
oddziału regionalnego WAM w dniu wejścia w życie tej ustawy.
Sąd odwoławczy podkreślił, że ekwiwalent wypłaca się na podstawie umowy
zawartej między pozwaną Agencją a osobą uprawnioną. Za prawidłowo dokonaną
przez Sąd I instancji uznał Sąd Apelacyjny wykładnię art. 47 ust. 2 ustawy z dnia
22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP w brzmieniu
obowiązującym do dnia 30 czerwca 2004 r., która to wykładnia sprowadza się do
stwierdzenia, że przy obliczaniu wysokości ekwiwalentu pieniężnego współczynnik
3% wartości kwatery uwzględnia się za każdy rok liczony od rozpoczęcia pełnienia
tej służby i zaliczony do wysługi lat, jednak nie mniej niż 65% i nie więcej niż 80%.
W ocenie Sądu drugiej instancji ustawodawca nie wprowadził zasady, że po 15
latach służby należy się 65% wartości kwatery plus po 3% za każdy następny rok.
Zarazem Sąd ten wykluczył dopuszczalność ustalenia ceny metra
kwadratowego na podstawie opinii biegłego uznając, że sąd cywilny nie jest
uprawniony do kontroli decyzji dyrektora oddziału regionalnego WAM i związany
3
jest jej treścią, przy równoczesnym uznaniu braku podstaw do negowania w tej
kwestii stanowiska pozwanej w sytuacji, gdy przepisy nie określają kryteriów
ustalania ceny m2
powierzchni użytkowej lokalu.
Brak podstaw do zasądzenia odsetek na podstawie art. 481 k.c. uzasadnił
Sąd odwoławczy charakterem dochodzonego powództwa, a nadto powstaniem
wymagalności świadczenia pieniężnego w postaci ekwiwalentu dopiero od chwili
zawarcia umowy.
Skarga kasacyjna powoda oparta została na obu podstawach kasacyjnych.
Zarzuty naruszenia prawa materialnego obejmują błędną wykładnię:
a) art. 47 ust. 2 w zw. z art. 47 ust. 4 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r.
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP (Dz. U. 2002 r., Nr 42, poz. 368 ze
zm.) w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2004 r., w związku
z art. 23 ust. 1 i art. 47 ust. 7 tej ustawy;
b) art. 19 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP oraz o zmianie niektórych innych
ustaw (Dz. U. Nr 16, poz. 1203 ze zm.);
c) art. 149 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (tj. Dz. U. 2004 r., Nr 261, poz. 2603 ze zm.);
d) art. 12 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy zawodowych i ich rodzin (tj. Dz. U. 2004 r., Nr 8, poz. 66 ze
zm.);
e) art. 471 i art. 481 k.c.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej powód zarzucił naruszenie:
a) art. 229 k.p.c. w zw. z art. 233 k.p.c. przez przyjęcie braku uprawnienia
sądu do kontroli decyzji dyrektora oddziału regionalnego WAM
i pominięcie faktu przyznania przez pozwaną jednostronnego określenia
przez nią średniej ceny m2
powierzchni użytkowej lokalu;
4
b) art. 278 § 1 k.p.c. przez uznanie za nienaruszające przepisów
procesowych zaniechanie przeprowadzenia przez Sąd I instancji dowodu
z opinii biegłego;
c) art. 123 k.p.c. przez wezwanie i przyjęcie wpisu od apelacji bez wydania
postanowienia w kwestii zasadności wniosku o zwolnienie od kosztów
postępowania apelacyjnego.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej powód akcentuje zarzut wadliwego
wyliczenia wartości przysługującej mu kwatery wskutek zaniechania uwzględnienia
średniej ceny rynkowej 1 m2
powierzchni użytkowej lokalu w danym mieście –
garnizonie. Zdaniem skarżącego nietrafny jest pogląd Sądu Apelacyjnego o braku
uprawnienia Sądu do kontroli decyzji dyrektora oddziału regionalnego WAM,
bowiem w ocenie skarżącego nie jest to decyzja administracyjna lecz decyzja
w obszarze prawa cywilnego. Stanowisko to powód podtrzymał w piśmie
procesowym z dnia 15 czerwca 2006 r.
Strona pozwana w piśmie procesowym z dnia 5 lipca 2006 r., błędnie
nazwanym odpowiedzią na skargę kasacyjną, wniosła o oddalenie skargi
kasacyjnej i o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego. Powołała się na
wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 czerwca 2006 r., sygn. akt. K 16/05,
którym Trybunał orzekł o zgodności art. 19 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r.
o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP z art. 2 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej.
Z kolei powód w piśmie procesowym z dnia 7 września 2006 r. stwierdził, że
wyrok TK nie umniejsza zarzutów podniesionych w skardze kasacyjnej, które
oparte są właśnie na błędnej wykładni art. 19 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004
r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna powoda pozbawiona jest uzasadnionych podstaw.
Nietrafne okazały się zarzuty naruszenia przepisów prawa procesowego.
Bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 229 k.p.c., którego uzasadnienie polega na
kwestionowaniu stanowiska Sądu odwoławczego, który przyjął brak uprawnień
5
sądu cywilnego do kontroli decyzji dyrektora oddziału regionalnego WAM
w przedmiocie ustalania ceny 1 m2
powierzchni użytkowej lokalu mieszkalnego.
Ten zarzut powoda sprowadza się do kwestionowania charakteru takiej decyzji jako
decyzji administracyjnej i zmierza do wykazania potrzeby czynienia przez Sąd
odmiennych ustaleń w oparciu o dowód z opinii biegłego. Wbrew stanowisku
skarżącego, przepisy art. 13 ust. 5 i 6 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r.
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP (Dz. U. 2002 r., Nr 42, poz. 368 ze zm.),
w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2004 r.
Nr 116, poz. 1203), wyraźnie stanowią, że dyrektorzy oddziałów regionalnych WAM
wydają decyzje administracyjne, w sprawach określonych w przepisach ustawy, na
zasadach i w trybie k.p.a. Trafne jest więc stanowisko Sądu odwoławczego, że sąd
cywilny nie jest uprawniony do kontroli treści takich decyzji, a zatem sąd I instancji
nie mógł prowadzić dowodu z opinii biegłego na okoliczność prawidłowości
ustalenia w takiej decyzji wysokości ceny 1 m2
powierzchni lokalu. Przesądza to
również o bezzasadności zarzutu naruszenia art. 278 § 1 k.p.c. uzasadnionego
błędnym uznaniem Sądu odwoławczego, że zaniechanie przez Sąd I instancji
dopuszczenia dowodu z opinii biegłego na okoliczność będącą elementem treści
takiej decyzji było prawidłowe. Taka konstrukcja zarzutu wymagałaby nadto,
wskazania na przepis regulujący postępowanie apelacyjne, którego naruszenia
miałby dopuścić się Sąd drugiej instancji. Przepisu takiego skarga kasacyjna nie
wskazuje. Z kolei zarzut naruszenia przepisu art. 123 k.p.c. nie może przesądzać
o wystąpieniu uzasadnionej drugiej podstawy kasacyjnej ponieważ powód nie
wykazał aby naruszenie tego przepisu mogło mieć jakikolwiek wpływ, a tym
bardziej wpływ istotny, na wynik sprawy.
W tej sytuacji oceny zasadności zarzutów naruszenia przepisów prawa
materialnego należało dokonać z uwzględnieniem stanu faktycznego będącego
podstawą orzekania dla Sądu drugiej instancji.
Bezspornym jest, że z mocy przepisów ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r.
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP (Dz. U. 2002 r., Nr 42, poz. 368 ze zm.),
w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2004 r., źródłem zobowiązania
strony pozwanej do wypłaty ekwiwalentu pieniężnego w zamian za rezygnację
6
z kwatery jest umowa o cywilnoprawnym charakterze (uchwała SN z dnia 1 grudnia
2004 r., III CZP 73/04, OSNC 2005/11/186; wyrok SN z dnia 23 marca 2003 r.,
II CKN 1338/00 niepubl.; wyrok SN z dnia 9 lipca 2003 r., IV CKN 320/01, niepubl.).
Podobne stanowisko zajął także Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku
z dnia 11 grudnia 2000 r., U 2/00, OTK Zb. Urz. 2000 r., nr 8, poz. 296).
Okoliczność, że umowa jest źródłem zobowiązania strony pozwanej do
wypłaty ekwiwalentu pieniężnego nie sprzeciwia się jednak twierdzeniu, że zakres
swobody kontraktowej stron – zgodnie z art. 3531
k.c. – ograniczają m.in. przepisy
ustawy w przedmiocie kształtowania treści tej umowy, w tym zwłaszcza w kwestii
określenia wysokości ekwiwalentu pieniężnego przysługującego uprawnionej
z mocy ustawy osobie. Zarzuty skargi kasacyjnej sprowadzają się właśnie do
kwestionowania wykładni przepisów dokonanej przez Sąd odwoławczy, które to
przepisy określają reguły ustalania w umowie wysokości ekwiwalentu pieniężnego
z wyłączeniem swobody kontraktowej stron w określonym przez nie zakresie.
Po pierwsze, odwołać się należy do wyroku Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 27 czerwca 2006 r., sygn. akt K 16/05 (którego sentencja ogłoszona została
5 lipca 2006 r., Dz. U. Nr 119, poz. 820), w sentencji którego stwierdzono, że art. 19
ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r., o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych RP oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 1203 ze zm.) jest
zgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
W uzasadnieniu tego wyroku TK podkreślił, że uprawniony ma roszczenie
o zawarcie umowy o wypłatę ekwiwalentu, a nie roszczenie o wypłatę ekwiwalentu
w ściśle określonej wysokości. Nadto Trybunał Konstytucyjny potwierdził, że
z dniem 1 lipca 2004 r. ustawodawca odstąpił od zasady obliczania wysokości
ekwiwalentu w oparciu o średnie ceny rynkowe 1 m2
lokalu w danym garnizonie na
rzecz nowo wprowadzonej zasady, że wysokość ekwiwalentu jest obliczana przy
zastosowaniu średniej ceny 1 m2
powierzchni lokalu jednolicie ustalonej na dzień
1 lipca 2004 r., przez dyrektora oddziału regionalnego WAM. Przepis art. 19 ust. 3
powołanej ustawy, którego zgodność z Konstytucją RP potwierdził Trybunał
Konstytucyjny, ma charakter przepisu intertemporalnego, niezbędnego wobec
zmiany z dniem 1 lipca 2004 r. kryteriów ustawowych obliczania wysokości
7
ekwiwalentu pieniężnego. Regułą przyjętą w art. 19 ust. 1 ustawy jest stosowanie
nowych przepisów do spraw wszczętych przed dniem 1 lipca 2004 r., lecz
niezakończonych do tej daty, m.in. poprzez zawarcie umów.
Od tej reguły ustawodawca wprowadził ściśle określony przedmiotowo
wyjątek w art. 19 ust. 3 ustawy, tj. dla spraw o wypłatę ekwiwalentu za rezygnację
z kwatery, w których wniosek osoby uprawnionej o wypłatę ekwiwalentu został
złożony do dnia 30 czerwca 2004 r., i do tej daty nie doszło do zawarcia umowy.
W takich stanach faktycznych ustawodawca nakazał stosować „stare” przepisy,
a więc w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2004 r., ale z wyraźnie
wyeksponowanym wyjątkiem co do jednego z ustawowo określonych kryteriów
obliczania wysokości ekwiwalentu, a mianowicie reguły określenia ceny 1 m2
powierzchni użytkowej kwatery. Wyjątek w stosunku do zasad przyjętych
w dotychczasowym brzmieniu art. 47 ust. 4 powołanej już ustawy z dnia 22 czerwca
1995 r. sprowadza się do zastąpienia stosowania kryterium średnich cen
rynkowych zakupu lokalu przez kryterium średniej ceny metra kwadratowego,
ustalonej przez dyrektora oddziału regionalnego WAM w dniu wejścia w życie
powołanej ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu
Sił Zbrojnych RP oraz niektórych innych ustaw.
W tej sytuacji uznać należało, że Sąd odwoławczy nie dopuścił się
zarzucanej mu błędnej wykładni art. 47 ust. 2 i 4 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r.
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP oraz art. 19 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia
2004 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP... przez przyjęcie, że
wysokość należnego powodowi ekwiwalentu, określona w umowie stron, powinna
być obliczona z uwzględnieniem ceny 1m2
powierzchni ustalonej w decyzji
dyrektora oddziału regionalnego WAM, a nie poprzez zastosowanie średnich cen
rynkowych zakupu lokalu. Okoliczność, że dokonana z mocą od 1 lipca 2004 r.
zmiana stanu prawnego wywołała negatywne konsekwencje ekonomiczne dla
uprawnionych do ekwiwalentu została także dostrzeżona w uzasadnieniu
powołanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Stwierdził on jednak wyraźnie, że
przeciwko uznaniu konstytucyjności normy interpretacyjnej art. 19 ust. 3
powoływanej ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. nie może przemawiać bezwzględna
ochrona praw nabytych, gdyż prowadziłaby ona wówczas do petryfikacji systemu
8
prawnego, uniemożliwiając wprowadzenie niezbędnych zmian w obowiązujących
regulacjach prawnych. Nadto zgodzić się należy ze stanowiskiem TK, że zarówno
wymieniony przepis przejściowy jak i odpowiednia vacatio legis ustawy zmieniającej
zminimalizowały negatywne skutki odstąpienia od wcześniejszych zasad obliczania
wysokości ekwiwalentu tym uprawnionym, którzy odpowiednie wnioski złożyli przed
dniem nowelizacji ustawy, tj. przed dniem 1 lipca 2004 r.
Nie okazał się również trafny zarzut błędnej wykładni art. 47 ust. 2 ustawy
z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP w jego części
dotyczącej zasad stosowania współczynnika 3% wartości przysługującej kwatery za
każdy rok podlegający zaliczeniu do wysługi lat, od której jest uzależniona
wysokość uposażenia według stopnia wojskowego. Rację ma Sąd Apelacyjny, że
współczynnik ten powinien być stosowany za każdy rok liczony od rozpoczęcia
pełnienia służby i zaliczany do wysługi lat, z zastosowaniem jedynie ograniczeń
wynikających z określonego ustawą widełkowego przedziału procentowego (nie
mniej niż 65% i nie więcej niż 80%). Odmienne stanowisko skarżącego, że do chwili
osiągnięcia 15 lat służby żołnierzowi zawodowemu przysługuje ekwiwalent
w minimalnej wysokości 65%, a następnie dodatkowo po 3% za każdy kolejny rok
służby przekraczający okres 15 lat, nie znajduje żadnego uzasadnienia ani
w prawidłowo wyłożonym przepisie art. 47 ust. 2 powołanej ustawy, ani w przepisie
art. 12 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych oraz ich rodzin (Dz. U. 2004 r., Nr 8, poz. 66 ze zm.). Ten ostatni
przepis określa jedynie ustawowe przesłanki nabycia uprawnień do emerytury
wojskowej, a przedmiotem jego regulacji nie jest kształtowanie wysokości
uposażenia według stopnia wojskowego.
Wreszcie, chybione okazały się zarzuty błędnej wykładni art. 471 k.c. i art.
481 k.c. Zarzut naruszenia art. 471 k.c. przez jego błędną wykładnię jest oczywiście
nietrafny ponieważ Sąd Apelacyjny nie dokonywał wykładni tego przepisu,
a skarżący nawet nie wskazał w skardze kasacyjnej na przejawy zarzucanego
naruszenia art. 471 k.c.
Natomiast zarzut błędnej wykładni art. 481 k.c. nie jest uzasadniony.
Skarżący uzasadnił go zaniechaniem umieszczenia w umowie postanowienia
9
o obowiązku wypłaty odsetek „... za okres zwłoki w zawarciu ... umowy o wypłatę
tego ekwiwalentu...”. Po pierwsze, przepis art. 481 § 1 k.c. dotyczy odsetek za
opóźnienie, a nie za zwłokę. Po wtóre, opóźnienie musi dotyczyć spełnienia
świadczenia pieniężnego, a takiego charakteru nie ma zachowanie pozwanej
polegające na zwlekaniu z zawarciem z powodem umowy. Trafnie wywiódł Sąd
Apelacyjny, że przedmiotem sporu nie jest spełnienie świadczenia pieniężnego,
lecz zobowiązanie pozwanej do złożenia oznaczonego oświadczenia woli,
a wymagalność należnego świadczenia pieniężnego w postaci zapłaty ekwiwalentu
nastąpi najwcześniej dopiero z chwilą zawarcia umowy będącej źródłem
zobowiązania pozwanej do dokonania jego wypłaty. Żądanie powoda
wprowadzenia do umowy postanowienia o obowiązku wypłaty odsetek za
opóźnienie w zawarciu tej umowy nie znajduje więc żadnego uzasadnienia
w przepisie art. 481 k.c.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39814
k.p.c. wobec braku w skardze kasacyjnej uzasadnionych podstaw.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
k.p.c. i art. 99 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 4 pkt 3
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego
z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).