II CSK 293/06
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:18-12-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CSK 293/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 grudnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Innowacyjno - Wdrożeniowego
Budownictwa "S." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
z siedzibą w Z.
przeciwko Miastu Z.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 13 grudnia 2006 r.,
skarg kasacyjnych obu stron
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 7 grudnia 2005 r.,
oddala obie skargi kasacyjne i znosi wzajemnie koszty
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Spółka z o.o. pod firmą Przedsiębiorstwo Innowacyjno – Wdrożeniowe
Budownictwa „S.” w pozwie z dnia 10 września 2004 r. wnosiła o zasądzenie od
Gminy Miasta Z. kwoty 1 480 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 grudnia
1999 r. z tytułu kosztów wykonania odcinka sieci wodociągowo-kanalizacyjnej na
użytkowanym terenie przeznaczonym pod budownictwo mieszkaniowe.
Wyrokiem z dnia 25 maja 2005 r. Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej na
rzecz powódki kwotę 1 480 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 stycznia 2005
r. do dnia zapłaty, natomiast w pozostałej części powództwo oddalił.
Istotne elementy stanu faktycznego przyjętego za podstawę orzeczenia
przedstawiały się następująco.
Powódka wybudowała w Z., na terenie oddanym jej w użytkowanie
wieczyste, budynki mieszkalne oraz wykonała na swój koszt instalację
wodociągowo-kanalizacyjną, która została odebrana przez pozwaną i przekazana
do eksploatacji. Na spotkaniu w dniu 28 lipca 2003 r. strony uzgodniły, że dla
wyceny kosztów budowy instalacji powołają biegłego, a wydatki związane
z wydaniem opinii poniosą po połowie. W opinii złożonej w październiku 2003 r. inż.
A. R. wycenił wartość wykonanych przez powódkę urządzeń wodociągowo-
kanalizacyjnych na kwotę 1 580 947,80 zł, a z uwzględnieniem stopnia zużycia – 1
487 463,70 zł. Powołując się na art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o
zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. Nr 72,
poz. 747 ze zm.; obecnie: jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 – dalej:
„u.z.z.w.”), powódka wezwała pozwaną do zawarcia umowy przenoszącej na nią
własność wykonanych urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych za zapłatą kwoty 1
580 947,80 zł, a – wobec bezskutecznego upływu zakreślonego terminu – w dniu
20 lutego 2004 r. wytoczyła powództwo o zobowiązanie pozwanej do złożenia
oświadczenia woli o zawarciu odnośnej umowy. Wyrokiem z dnia 13 maja 2004 r.
Sąd Okręgowy w Z. oddalił to powództwo, stwierdzając, że powódce nie
przysługuje roszczenie o zawarcie umowy dotyczącej przejęcia urządzeń
wodociągowo-kanalizacyjnych, a jedynie roszczenie odszkodowawcze
3
przewidziane w art. 471 k.c. Wyrok, o którym mowa, uprawomocnił się bez
zaskarżenia z dniem 21 czerwca 2004 r.
W dniu 6 czerwca 2004 r. strony zawarły porozumienie, w którym obniżyły
koszty wykonania urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych do kwoty 1 480 000 zł
i zadeklarowały, że polubowne rozliczenie tej kwoty nastąpi na podstawie odrębnej
umowy, zawartej po podjęciu uchwały w przedmiocie zabezpieczenia środków
finansowych na ten cel w budżecie miasta. Pismem z dnia 15 sierpnia 2004 r.
powódka wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 1 480 000 zł z odsetkami od dnia
15 grudnia 1999 r. W dniu 28 grudnia 2004 r. Rada Miasta podjęła uchwałę w
sprawie budżetu, w której przewidziała wypłatę powódce w 2005 r. dwóch rat w
wysokości 380 000 zł oraz 100 000 zł i stwierdziła, że wypłata reszty należności
nastąpi w latach 2006-2007 w ratach po 500 000 zł. W dniu 21 stycznia 2005 r.
pozwana przedłożyła powódce projekt umowy przewidującej zapłatę należności w
ratach ustalonych w uchwale, lecz powódka nie wyraziła zgody na jej zawarcie.
Sąd Okręgowy stwierdził, że, zgodnie z art. 31 ust. 1 u.z.z.w., osoby, które
wybudowały z własnych środków urządzenia wodociągowe i urządzenia
kanalizacyjne, mogą je przekazywać odpłatnie gminie lub przedsiębiorstwu
wodociągowo-kanalizacyjnemu, na warunkach uzgodnionych w umowie. Pozwana
nie wywiązała się z obowiązku wynikającego z art. 31 ust. 1 u.z.z.w., wobec czego
powódce przysługuje, zgodnie z art. 471 k.c., roszczenie o odszkodowanie
w kwocie 1 480 000 zł. Za nieuzasadnione uznał natomiast Sąd Okręgowy żądanie
od wymienionej kwoty odsetek za okres od dnia 14 grudnia 1999 r. do 31 grudnia
2004 r., doszedł bowiem do wniosku, że skoro strony ustaliły wartość robót na
kwotę 1 480 000 zł, to kwota ta – na dzień podpisania porozumienia –
wyczerpywała wszelkie roszczenia powódki. Zachodziły zatem podstawy do
przyjęcia, że powódka zrzekła się odsetek za opóźnienie. Odsetki od kwoty
1 480 000 zł mogą być naliczone ponownie od dnia 1 stycznia 2005 r., tj. od dnia
następnego po podjęciu przez Radę Miasta uchwały, która – zgodnie z zawartym
porozumieniem – była warunkiem domagania się przez powódkę dobrowolnego
rozliczenia kosztów wykonania urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych.
4
Wyrok ten zaskarżyły apelacją obie strony. Pozwana domagała się jego
zmiany przez oddalenie powództwa w całości, powódka natomiast przez
zasądzenie ustawowych odsetek od kwoty 1 480 000 zł za czas od dnia 14 grudnia
1999 r. do dnia 31 grudnia 2004 r.
Wyrokiem z dnia 7 grudnia 2005 r. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok
w ten sposób, że zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 1 000 000 zł oraz
ustawowe odsetki: od kwoty 480 000 zł za czas od dnia 29 sierpnia 2004 r. do dnia
5 grudnia 2005 r. i od kwoty 1 000 000 zł za czas od dnia 29 sierpnia 2004 r. do
dnia 5 grudnia 2005 r., natomiast w pozostałej części powództwo oraz apelacje
stron oddalił.
Aprobując ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji Sąd Apelacyjny
podkreślił, że między stronami nie doszło do zawarcia umowy przewidzianej w art.
31 ust. 1 u.z.z.w. Za umowę taką nie można uznać porozumienia z dnia 6 czerwca
2004 r., gdyż strony jedynie zadeklarowały w nim gotowość polubownego
rozliczenia na warunkach określonych w umowie, a umowy takiej nie zawarły. Brak
również podstaw do uznania porozumienia z dnia 6 czerwca 2004 r. za ugodę,
w której miałoby dojść do zrzeczenia się przez powódkę roszczenia o odsetki,
w porozumieniu tym bowiem nie określono ani wysokości zobowiązania, ani
terminu jego spełnienia. Niewykonanie obowiązku zawarcia umowy wskazanej
w art. 31 ust. 1 u.z.z.w. rodzi natomiast dla uprawnionego roszczenie o naprawienie
szkody na podstawie art. 471 k.c.
W toku postępowania apelacyjnego pozwana częściowo zaspokoiła
roszczenie powódki, gdyż w dniu 5 grudnia 2005 r. przelała na jej konto kwotę
322 152,49 zł, a kwotę 157 847,51 zł strony umorzyły przez potrącenie.
W odnośnym zakresie zatem Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i zasądził
od pozwanej na rzecz powódki pozostałą kwotę 1 000 000 zł. Pominął przy tym
fakt, przytoczony przez pozwaną dopiero w piśmie procesowym z dnia 23 listopada
2004 r., że od dnia 1 lipca 2004 r. istnieje spółka z o.o. pod firmą „Z. Wodociągi i
Kanalizacja”, której statutowym obowiązkiem jest wykonywanie zadań objętych
ustawą z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym
odprowadzaniu ścieków. Spółka ta bowiem została wpisana do Krajowego Rejestru
5
Sądowego w dniu 1 lipca 2004 r. i pozwana mogła powołać ten fakt już w
odpowiedzi na pozew. Przytaczając go w piśmie z dnia 23 listopada 2004 r. nie
twierdziła natomiast, że potrzeba taka powstała dopiero później (art. 381 k.p.c.).
Roszczenie odszkodowawcze powódki stało się wymagalne – stwierdził dalej
Sąd Apelacyjny – gdy pozwana nie wypełniła ustawowego obowiązku zawarcia
umowy przewidzianej w art. 31 ust. 1 u.z.z.w. Wyrok oddalający powództwo
o zobowiązanie pozwanej do złożenia odnośnego oświadczenia woli uprawomocnił
się z dniem 21 czerwca 2004 r., po czym powódka pismem z dnia 15 sierpnia 2004
r. wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 1 480 000 zł w terminie tygodniowym.
Powódce należą się zatem odsetki za opóźnienie od dnia 29 sierpnia 2004 r., w tym
od kwoty 480 000 zł za czas od dnia 29 sierpnia 2004 r. do dnia 5 grudnia 2005 r.,
a od kwoty 1 000 000 zł od dnia 29 sierpnia 2004 r. do dnia zapłaty.
Za pozbawione racji uznał Sąd Apelacyjny zapatrywanie pozwanej, jakoby –
ze względu na regulację wynikającą z art. 18 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 8 marca
1990 r. o samorządzie gminnym (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze
zm. – dalej: „u. sam.gm.”) i art. 124 ust. 1 pkt 2 lit. „b” ustawy z dnia 26 listopada
1998 r. o finansach publicznych (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148 ze zm.)
– świadczenie na rzecz powódki powinno być spełnione w ratach. Według art. 18
ust. 2 pkt 4 u.sam.gm., uchwalanie budżetu gminy należy wprawdzie do wyłącznej
kompetencji rady gminy, jednakże, zgodnie z art. 60 ust. 2 tej ustawy, wójtowi
gminy przysługuje wyłączne prawo do zaciągania zobowiązań mających pokrycie
w ustalonych w uchwale budżetowej kwotach wydatków, w ramach upoważnień
udzielonych przez radę gminy, zgłaszanie propozycji zmian w budżecie oraz
dysponowanie rezerwami budżetu gminy. Nie budzi również wątpliwości, że w myśl
art. 124 ust. 1 pkt 2 lit. „b” powołanej ustawy o finansach publicznych, uchwała
budżetowa jednostki samorządu terytorialnego powinna określać wydatki
majątkowe tej jednostki. Nie oznacza to jednak – stwierdził Sąd Apelacyjny – że
zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek w rozumieniu art. 320 k.p.c.
uzasadniający rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty. Pozwana bowiem już
od chwili wydania przez Sąd Najwyższy wyroku z dnia 26 lutego 2003 r., II CK
40/02, winna liczyć się z obowiązkiem zawarcia z powódką umowy przewidzianej
6
w art. 31 ust. 1 u.z.z.w. Był to dostatecznie długi okres, by mogła zgromadzić
potrzebne środki i zamieścić ten wydatek w uchwale budżetowej.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyły obie strony. Pozwana, w skardze
kasacyjnej opartej na obydwu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c.,
wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku w części dotyczącej zasądzonych
ustawowych odsetek od kwoty 480 000 zł za okres od dnia 29 sierpnia 2004 r. do
dnia 5 grudnia 2005 r. oraz od kwoty 1 000 000 zł za okres od dnia 29 sierpnia
2004 r. do dnia 12 grudnia 2005 r. i oddalenie powództwa ewentualnie przekazanie
sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej wskazała na naruszenie art. 455, art. 471 i art. 5 k.c. w związku z art. 31
ust. 1 u.z.z.w. i art. 165 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych
(Dz.U. Nr 249, poz. 2104 ze zm. – dalej: „u.f.p.”) przez przyjęcie, że miała
obowiązek odpłatnego przejęcia urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych
niezwłocznie po wezwaniu jej do zapłaty. W ramach drugiej podstawy postawiła
natomiast zarzut obrazy art. 316 § 1 i art. 381 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez
pominięcie dowodu, z którego wynika, że w dacie wydania zaskarżonego wyroku
przedsiębiorstwem prowadzącym na terenie Miasta Z. zbiorowe zaopatrzenie w
wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków była spółka z o.o. pod firmą Z. Wodociągi
i Kanalizacja.
Powódka, w skardze kasacyjnej opartej na podstawie określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku w części oddalającej
apelację odnośnie do ustawowych odsetek od kwoty 1 480 000 zł za okres od dnia
14 grudnia 1999 r. do dnia 28 sierpnia 2004 r. i uwzględnienie tego żądania
ewentualnie przekazanie sprawy w odnośnym zakresie do ponownego
rozpoznania. Wskazała na naruszenie przepisów art. 455 k.c. przez przyjęcie, że
przepis ten znajduje zastosowanie, podczas gdy w sprawie ma zastosowanie art.
488 § 1 k.c. dotyczący skutków niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych
i zakładający jednoczesne spełnienie świadczeń, oraz art. 49 w związku z art. 488 §
1 i art. 487 § 2 k.c. przez przyjęcie, że art. 49 k.c. nie ma zastosowania w sprawie,
a w szczególności, że pozostaje bez wpływu na ustalenie daty wymagalności
odszkodowania przysługującego w związku z wybudowaniem sieci wodociągowo-
kanalizacyjnej.
7
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozważenia trzeba rozpocząć od ustosunkowania się do zarzutu naruszenia
przepisów art. 316 § 1 i art. 381 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez pominięcie
dowodu, z którego wynika, że w dacie wydania zaskarżonego wyroku
przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym, prowadzącym na terenie Miasta
Z. działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i
zbiorowego odprowadzania ścieków, była spółka z o.o. pod firmą Z. Wodociągi i
Kanalizacja. Podnosząc ten zarzut pozwana zmierzała do wykazania, że
naruszenie powołanych przepisów postępowania miało istotny wpływ na wynik
sprawy, twierdziła bowiem, że skoro nie miała statusu przedsiębiorstwa
wodociągowo-kanalizacyjnego, nie mogła przejąć od powódki wybudowanych przez
nią urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych. Nie zaprzeczyła jednak, że spółka
z o.o. pod firmą „Z. Wodociągi i Kanalizacja”, utworzona w wyniku przekształcenia
Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w Z., została wpisana do rejestru w dniu 1 lipca
2004 r. oraz że skarżąca powołała się na ten fakt dopiero w piśmie z dnia 23
listopada 2005 r., złożonym w toku postępowania przed Sądem drugiej instancji.
Dodała jedynie, że potrzeba powołania się na tę okoliczność wynikła z
uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji.
Zarzut powyższy nie może być uznany za zasadny. Nowymi faktami
i dowodami, niewykorzystanymi przez stronę w sposób niezawiniony
w postępowaniu przez sądem pierwszej instancji, są te fakty i dowody, o których
strona nie wiedziała lub z których nie mogła w odpowiednim czasie skorzystać.
Wydanie niekorzystnego dla strony wyroku nie stanowi przy tym samoistnej
podstawy powołania się w apelacji na nowe fakty i dowody. Nie ulega wątpliwości,
że skarżąca już w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji mogła
powołać się na fakt utworzenia spółki z o.o. w celu prowadzenia działalności
gospodarczej w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego
odprowadzania ścieków, już wówczas istniała bowiem zarówno możność, jak
i potrzeba powołania się na tę okoliczność. Skoro tego nie uczyniła, Sąd Apelacyjny
– pomijając wspomniany fakt i powołany dla jego wykazania dowód z dokumentu –
nie naruszył przepisu art. 381 k.p.c. Oceny tej w niczym nie zmienia podnoszona
przez skarżącą okoliczność, że art. 381 k.p.c. nie ogranicza w działaniu samego
8
sądu. Istotnie, jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 lutego 2004 r., I CK
213/03 (IC 2004, nr 10, s. 41), nie stanowi naruszenia art. 381 k.p.c.
przeprowadzenie przez sąd drugiej instancji z urzędu (art. 232 k.p.c.) dowodu
powołanego przez stronę dopiero w postępowaniu apelacyjnym, mimo że strona nie
wykazała, iż nie mogła powołać go w postępowaniu przed sądem pierwszej
instancji albo że potrzeba powołania się na ten dowód wynikła później (zob. też
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2006 r., III CK 341/05, OSNC 2006, nr
10, poz. 174). Nie oznacza to jednak, że Sąd Apelacyjny – pomijając spóźniony fakt
i powołany dla jego wykazania dowód – naruszył art. 381 k.p.c. Skoro zaś do
naruszenia art. 381 k.p.c. nie doszło, nie może być również mowy o obrazie art.
316 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Miarodajny dla oceny trafności zarzutu
naruszenia prawa materialnego jest w tej sytuacji stan faktyczny sprawy stanowiący
podstawę wydania zaskarżonego wyroku. Skarżąca zresztą, mimo powołania się
na naruszenie wskazanych przepisów postępowania, które – jak twierdziła – miało
wpływ na wynik sprawy, przyznała, że ze względu na wiążące ją z powódką
porozumienie z dnia 6 czerwca 2004 r. uznała roszczenie co do zasady, a po
wydaniu zaskarżonego wyroku zapłaciła zasądzoną nim kwotę, którą „rozliczy
samodzielnie ze spółką z o.o. ZWiK”.
Pozostałe zarzuty podniesione w obu skargach kasacyjnych dotyczą kwestii
wymagalności dochodzonego roszczenia i związanej z nią początkowej daty
płatności odsetek za opóźnienie. Zdaniem powódki, kwestionującej orzeczenie
o oddaleniu powództwa o odsetki od kwoty 1 480 000 zł za okres od dnia
14 grudnia 1999 r. do dnia 28 sierpnia 2004 r., roszczenie o zwrot kwoty
wydatkowanej przez nią na budowę urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych stało
się wymagalne z chwilą ich przekazania pozwanej, co nastąpiło w dniu 13 grudnia
1999 r. Z tą chwilą powstało bowiem zobowiązanie pozwanej do zawarcia umowy
potwierdzającej tę czynność i do uiszczenia z tego tytułu stosownej opłaty.
Powstałe zobowiązanie miało przy tym charakter zobowiązania wzajemnego,
a świadczenia będące przedmiotem takich zobowiązań powinny być spełnione
jednocześnie (art. 488 § 1 k.c.). Skoro zaś termin spełnienia świadczenia przez
pozwaną wynikał z właściwości zobowiązania, powódka poniosła szkodę już
w momencie przekazania wybudowanych urządzeń, co również przemawia za
9
przyjęciem wymagalności roszczenia w dniu 13 grudnia 1999 r. W uzasadnieniu
skargi kasacyjnej skarżąca wywodziła, że dla powstania dochodzonego roszczenia
odszkodowawczego wystarczające było skierowanie do pozwanej wezwania do
zapłaty przed wejściem w życie ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym
zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, a ponieważ
potwierdzeniem odbioru takiego wezwania było pismo pozwanej z dnia 13 stycznia
2000 r., odsetki za opóźnienie powinny być naliczone choćby od dnia 14 stycznia
2000 r. Gdyby zaś uznać, że dla wymagalności roszczenia o odszkodowanie
konieczne było uprzednie wezwanie do zawarcia umowy, to nawet przy przyjęciu
takiego założenia dochodzone roszczenie stało się wymagalne najpóźniej z dniem
21 czerwca 2003 r., kiedy to upłynął tygodniowy termin zakreślony pozwanej
w wezwaniu z dnia 12 czerwca 2003 r.
Odnosząc się do powyższych wywodów, popartych obszerną argumentacją
zawartą w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, trzeba przede wszystkim zauważyć, że
skarżąca abstrahuje w nich zarówno od charakteru roszczenia z jakim wystąpiła
przeciwko pozwanej, jak i od stanu faktycznego sprawy stanowiącego podstawę
wydania zaskarżonego wyroku. W pozwie z dnia 10 września 2004 r. domagała się
od pozwanej odszkodowania w kwocie 1 480 000 zł, twierdząc, że swoje
roszczenie wywodzi z art. 31 ust. 1 u.z.z.w. i jego wykładni dokonanej przez Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 26 lutego 2003 r., II CK 40/02 (niepubl.), zgodnie
z którą w razie niewykonania przez gminę lub przedsiębiorstwo wodociągowo-
kanalizacyjne obowiązku zawarcia umowy odpłatnego przejęcia urządzeń, o ile
odpowiadają one warunkom technicznym określonym w odrębnych przepisach,
uprawnionemu do żądania zawarcia umowy przysługuje roszczenie
odszkodowawcze na podstawie art. 471 k.c. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 23 lutego 1999 r., I CKN 252/98, wskazanie przez powoda przepisów prawa
materialnego, mających stanowić podstawę prawną orzeczenia, jakkolwiek
niewymagane, nie pozostaje bez znaczenia dla przebiegu i wyniku sprawy,
albowiem pośrednio określa także okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie
pozwu (zob. OSNC 1999, nr 9, poz. 152). Skoro zatem skarżąca, w pozwie
sporządzonym przez profesjonalnego pełnomocnika, wystąpiła z roszczeniem
odszkodowawczym z tytułu niewykonania przez pozwaną obowiązku zawarcia
10
umowy wynikającego z art. 31 ust. 1 u.z.z.w. i żądanie oparte zarówno na tych
twierdzeniach, jak i na wskazanej podstawie zostało uwzględnione, skarżąca nie
może w skardze kasacyjnej skutecznie łączyć daty początkowej płatności odsetek
za opóźnienie z wymagalnością innych roszczeń, których w niniejszej sprawie nie
dochodziła. Wymagalność roszczenia odszkodowawczego dochodzonego na
zasadach ogólnych (art. 471 k.c.) ustala się natomiast przy zastosowaniu reguł
określonych w art. 455 k.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada
1999 r., III CKN 474/98, niepubl.). Podniesiony przez skarżącą zarzut naruszenia
art. 455 k.c. przez jego zastosowanie w niniejszej sprawie jest zatem
nieuzasadniony. Dalsze wywody skarżącej zmierzające do wykazania, że pozwana
została wezwana do zapłaty odszkodowania już w dniu 12 czerwca 2003 r.,
abstrahują z kolei od stanu faktycznego sprawy, z którego wynika, że dopiero
w dniu 21 czerwca 2004 r. uprawomocnił się wyrok Sądu Okręgowego z dnia 13
maja 2004 r. oddalający powództwo o zobowiązanie pozwanej do złożenia
oświadczenia woli o zawarciu umowy przenoszącej na nią własność
przedmiotowych urządzeń za zapłatą kwoty 1 580 947,80 zł. Trafnie w tej sytuacji
Sąd Apelacyjny uznał, że wymagalność dochodzonego roszczenia
odszkodowawczego należy łączyć dopiero z wezwaniem pozwanej do zapłaty
kwoty 1 480 000 zł pismem z dnia 15 sierpnia 2004 r.
Pozwana z kolei, kwestionując orzeczenie o odsetkach od kwoty 480 000 zł
za okres od dnia 29 sierpnia 2004 r. do dnia 5 grudnia 2005 r. oraz od kwoty
1 000 000 zł za okres od dnia 29 sierpnia 2004 r. do dnia 12 grudnia 2005 r.,
wywodziła, że wierzyciel nie może skutecznie wezwać dłużnika do niezwłocznego
spełnienia świadczenia, jeżeli wezwanie byłoby sprzeczne z jego społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem lub zasadami współżycia społecznego, wezwanie
takie bowiem nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Ze
względu na wynikający z art. 354 § 2 k.c. obowiązek współdziałania powódka
powinna brać pod uwagę czas potrzebny do przygotowania świadczenia, zwłaszcza
że z treści zobowiązania może wynikać, iż dłużnik jest obowiązany spełnić
świadczenie dopiero wtedy, gdy będzie miał ku temu odpowiednie środki. Takim
zaś zobowiązaniem było, zdaniem skarżącej, porozumienie z dnia 6 czerwca 2004
r., a następnie uchwała budżetowa na rok 2005 i proponowana powódce umowa.
11
Odmienne stanowisko Sądu Apelacyjnego w tej kwestii narusza, zdaniem
skarżącej, ustawowe uprawnienia organu stanowiącego jednostki samorządu
terytorialnego do zmiany budżetu, zwłaszcza że Sąd ten nie zbadał czy zasądzenie
dochodzonej kwoty nie spowoduje przekroczenia wydatków ustalonych w uchwale
budżetowej (art. 165 u.f.p.).
Skarżąca ma rację wywodząc, że użytego w art. 455 k.c. terminu
„niezwłocznie” nie należy utożsamiać z terminem natychmiastowym, termin
„niezwłocznie” oznacza bowiem termin realny, mający na względzie okoliczności
miejsca i czasu, a także regulacje zawarte w art. 354 i art. 355 k.c. Nie oznacza to
jednak, że Sąd Apelacyjny – określając termin wymagalności roszczenia
odszkodowawczego na dzień 29 sierpnia 2004 r. – naruszył powyższą wykładnię.
Wskazywane przez skarżącą przepisy art. 124 ust. 1 pkt 2 lit. „b” ustawy z dnia
26 listopada 1998 r. o finansach publicznych – czy obecnie art. 165 u.f.p. –
obowiązują ją jako jednostkę samorządu terytorialnego, dotyczą wewnętrznej sfery
jej funkcjonowania i nie świadczą bynajmniej o sprzeczności żądania przez
powódkę odsetek za opóźnienie od dnia 29 sierpnia 2004 r. ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem prawa do odsetek czy z zasadami współżycia
społecznego.
Z przytoczonych wyżej powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił obie skargi kasacyjne, postanawiając o kosztach postępowania
kasacyjnego po myśli art. 100 w związku z art. 398 21
i art. 391 § 1 k.p.c.
jc
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 grudnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Innowacyjno - Wdrożeniowego
Budownictwa "S." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
z siedzibą w Z.
przeciwko Miastu Z.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 13 grudnia 2006 r.,
skarg kasacyjnych obu stron
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 7 grudnia 2005 r.,
oddala obie skargi kasacyjne i znosi wzajemnie koszty
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Spółka z o.o. pod firmą Przedsiębiorstwo Innowacyjno – Wdrożeniowe
Budownictwa „S.” w pozwie z dnia 10 września 2004 r. wnosiła o zasądzenie od
Gminy Miasta Z. kwoty 1 480 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 grudnia
1999 r. z tytułu kosztów wykonania odcinka sieci wodociągowo-kanalizacyjnej na
użytkowanym terenie przeznaczonym pod budownictwo mieszkaniowe.
Wyrokiem z dnia 25 maja 2005 r. Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej na
rzecz powódki kwotę 1 480 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 stycznia 2005
r. do dnia zapłaty, natomiast w pozostałej części powództwo oddalił.
Istotne elementy stanu faktycznego przyjętego za podstawę orzeczenia
przedstawiały się następująco.
Powódka wybudowała w Z., na terenie oddanym jej w użytkowanie
wieczyste, budynki mieszkalne oraz wykonała na swój koszt instalację
wodociągowo-kanalizacyjną, która została odebrana przez pozwaną i przekazana
do eksploatacji. Na spotkaniu w dniu 28 lipca 2003 r. strony uzgodniły, że dla
wyceny kosztów budowy instalacji powołają biegłego, a wydatki związane
z wydaniem opinii poniosą po połowie. W opinii złożonej w październiku 2003 r. inż.
A. R. wycenił wartość wykonanych przez powódkę urządzeń wodociągowo-
kanalizacyjnych na kwotę 1 580 947,80 zł, a z uwzględnieniem stopnia zużycia – 1
487 463,70 zł. Powołując się na art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o
zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. Nr 72,
poz. 747 ze zm.; obecnie: jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 – dalej:
„u.z.z.w.”), powódka wezwała pozwaną do zawarcia umowy przenoszącej na nią
własność wykonanych urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych za zapłatą kwoty 1
580 947,80 zł, a – wobec bezskutecznego upływu zakreślonego terminu – w dniu
20 lutego 2004 r. wytoczyła powództwo o zobowiązanie pozwanej do złożenia
oświadczenia woli o zawarciu odnośnej umowy. Wyrokiem z dnia 13 maja 2004 r.
Sąd Okręgowy w Z. oddalił to powództwo, stwierdzając, że powódce nie
przysługuje roszczenie o zawarcie umowy dotyczącej przejęcia urządzeń
wodociągowo-kanalizacyjnych, a jedynie roszczenie odszkodowawcze
3
przewidziane w art. 471 k.c. Wyrok, o którym mowa, uprawomocnił się bez
zaskarżenia z dniem 21 czerwca 2004 r.
W dniu 6 czerwca 2004 r. strony zawarły porozumienie, w którym obniżyły
koszty wykonania urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych do kwoty 1 480 000 zł
i zadeklarowały, że polubowne rozliczenie tej kwoty nastąpi na podstawie odrębnej
umowy, zawartej po podjęciu uchwały w przedmiocie zabezpieczenia środków
finansowych na ten cel w budżecie miasta. Pismem z dnia 15 sierpnia 2004 r.
powódka wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 1 480 000 zł z odsetkami od dnia
15 grudnia 1999 r. W dniu 28 grudnia 2004 r. Rada Miasta podjęła uchwałę w
sprawie budżetu, w której przewidziała wypłatę powódce w 2005 r. dwóch rat w
wysokości 380 000 zł oraz 100 000 zł i stwierdziła, że wypłata reszty należności
nastąpi w latach 2006-2007 w ratach po 500 000 zł. W dniu 21 stycznia 2005 r.
pozwana przedłożyła powódce projekt umowy przewidującej zapłatę należności w
ratach ustalonych w uchwale, lecz powódka nie wyraziła zgody na jej zawarcie.
Sąd Okręgowy stwierdził, że, zgodnie z art. 31 ust. 1 u.z.z.w., osoby, które
wybudowały z własnych środków urządzenia wodociągowe i urządzenia
kanalizacyjne, mogą je przekazywać odpłatnie gminie lub przedsiębiorstwu
wodociągowo-kanalizacyjnemu, na warunkach uzgodnionych w umowie. Pozwana
nie wywiązała się z obowiązku wynikającego z art. 31 ust. 1 u.z.z.w., wobec czego
powódce przysługuje, zgodnie z art. 471 k.c., roszczenie o odszkodowanie
w kwocie 1 480 000 zł. Za nieuzasadnione uznał natomiast Sąd Okręgowy żądanie
od wymienionej kwoty odsetek za okres od dnia 14 grudnia 1999 r. do 31 grudnia
2004 r., doszedł bowiem do wniosku, że skoro strony ustaliły wartość robót na
kwotę 1 480 000 zł, to kwota ta – na dzień podpisania porozumienia –
wyczerpywała wszelkie roszczenia powódki. Zachodziły zatem podstawy do
przyjęcia, że powódka zrzekła się odsetek za opóźnienie. Odsetki od kwoty
1 480 000 zł mogą być naliczone ponownie od dnia 1 stycznia 2005 r., tj. od dnia
następnego po podjęciu przez Radę Miasta uchwały, która – zgodnie z zawartym
porozumieniem – była warunkiem domagania się przez powódkę dobrowolnego
rozliczenia kosztów wykonania urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych.
4
Wyrok ten zaskarżyły apelacją obie strony. Pozwana domagała się jego
zmiany przez oddalenie powództwa w całości, powódka natomiast przez
zasądzenie ustawowych odsetek od kwoty 1 480 000 zł za czas od dnia 14 grudnia
1999 r. do dnia 31 grudnia 2004 r.
Wyrokiem z dnia 7 grudnia 2005 r. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok
w ten sposób, że zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 1 000 000 zł oraz
ustawowe odsetki: od kwoty 480 000 zł za czas od dnia 29 sierpnia 2004 r. do dnia
5 grudnia 2005 r. i od kwoty 1 000 000 zł za czas od dnia 29 sierpnia 2004 r. do
dnia 5 grudnia 2005 r., natomiast w pozostałej części powództwo oraz apelacje
stron oddalił.
Aprobując ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji Sąd Apelacyjny
podkreślił, że między stronami nie doszło do zawarcia umowy przewidzianej w art.
31 ust. 1 u.z.z.w. Za umowę taką nie można uznać porozumienia z dnia 6 czerwca
2004 r., gdyż strony jedynie zadeklarowały w nim gotowość polubownego
rozliczenia na warunkach określonych w umowie, a umowy takiej nie zawarły. Brak
również podstaw do uznania porozumienia z dnia 6 czerwca 2004 r. za ugodę,
w której miałoby dojść do zrzeczenia się przez powódkę roszczenia o odsetki,
w porozumieniu tym bowiem nie określono ani wysokości zobowiązania, ani
terminu jego spełnienia. Niewykonanie obowiązku zawarcia umowy wskazanej
w art. 31 ust. 1 u.z.z.w. rodzi natomiast dla uprawnionego roszczenie o naprawienie
szkody na podstawie art. 471 k.c.
W toku postępowania apelacyjnego pozwana częściowo zaspokoiła
roszczenie powódki, gdyż w dniu 5 grudnia 2005 r. przelała na jej konto kwotę
322 152,49 zł, a kwotę 157 847,51 zł strony umorzyły przez potrącenie.
W odnośnym zakresie zatem Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i zasądził
od pozwanej na rzecz powódki pozostałą kwotę 1 000 000 zł. Pominął przy tym
fakt, przytoczony przez pozwaną dopiero w piśmie procesowym z dnia 23 listopada
2004 r., że od dnia 1 lipca 2004 r. istnieje spółka z o.o. pod firmą „Z. Wodociągi i
Kanalizacja”, której statutowym obowiązkiem jest wykonywanie zadań objętych
ustawą z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym
odprowadzaniu ścieków. Spółka ta bowiem została wpisana do Krajowego Rejestru
5
Sądowego w dniu 1 lipca 2004 r. i pozwana mogła powołać ten fakt już w
odpowiedzi na pozew. Przytaczając go w piśmie z dnia 23 listopada 2004 r. nie
twierdziła natomiast, że potrzeba taka powstała dopiero później (art. 381 k.p.c.).
Roszczenie odszkodowawcze powódki stało się wymagalne – stwierdził dalej
Sąd Apelacyjny – gdy pozwana nie wypełniła ustawowego obowiązku zawarcia
umowy przewidzianej w art. 31 ust. 1 u.z.z.w. Wyrok oddalający powództwo
o zobowiązanie pozwanej do złożenia odnośnego oświadczenia woli uprawomocnił
się z dniem 21 czerwca 2004 r., po czym powódka pismem z dnia 15 sierpnia 2004
r. wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 1 480 000 zł w terminie tygodniowym.
Powódce należą się zatem odsetki za opóźnienie od dnia 29 sierpnia 2004 r., w tym
od kwoty 480 000 zł za czas od dnia 29 sierpnia 2004 r. do dnia 5 grudnia 2005 r.,
a od kwoty 1 000 000 zł od dnia 29 sierpnia 2004 r. do dnia zapłaty.
Za pozbawione racji uznał Sąd Apelacyjny zapatrywanie pozwanej, jakoby –
ze względu na regulację wynikającą z art. 18 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 8 marca
1990 r. o samorządzie gminnym (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze
zm. – dalej: „u. sam.gm.”) i art. 124 ust. 1 pkt 2 lit. „b” ustawy z dnia 26 listopada
1998 r. o finansach publicznych (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148 ze zm.)
– świadczenie na rzecz powódki powinno być spełnione w ratach. Według art. 18
ust. 2 pkt 4 u.sam.gm., uchwalanie budżetu gminy należy wprawdzie do wyłącznej
kompetencji rady gminy, jednakże, zgodnie z art. 60 ust. 2 tej ustawy, wójtowi
gminy przysługuje wyłączne prawo do zaciągania zobowiązań mających pokrycie
w ustalonych w uchwale budżetowej kwotach wydatków, w ramach upoważnień
udzielonych przez radę gminy, zgłaszanie propozycji zmian w budżecie oraz
dysponowanie rezerwami budżetu gminy. Nie budzi również wątpliwości, że w myśl
art. 124 ust. 1 pkt 2 lit. „b” powołanej ustawy o finansach publicznych, uchwała
budżetowa jednostki samorządu terytorialnego powinna określać wydatki
majątkowe tej jednostki. Nie oznacza to jednak – stwierdził Sąd Apelacyjny – że
zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek w rozumieniu art. 320 k.p.c.
uzasadniający rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty. Pozwana bowiem już
od chwili wydania przez Sąd Najwyższy wyroku z dnia 26 lutego 2003 r., II CK
40/02, winna liczyć się z obowiązkiem zawarcia z powódką umowy przewidzianej
6
w art. 31 ust. 1 u.z.z.w. Był to dostatecznie długi okres, by mogła zgromadzić
potrzebne środki i zamieścić ten wydatek w uchwale budżetowej.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyły obie strony. Pozwana, w skardze
kasacyjnej opartej na obydwu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c.,
wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku w części dotyczącej zasądzonych
ustawowych odsetek od kwoty 480 000 zł za okres od dnia 29 sierpnia 2004 r. do
dnia 5 grudnia 2005 r. oraz od kwoty 1 000 000 zł za okres od dnia 29 sierpnia
2004 r. do dnia 12 grudnia 2005 r. i oddalenie powództwa ewentualnie przekazanie
sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej wskazała na naruszenie art. 455, art. 471 i art. 5 k.c. w związku z art. 31
ust. 1 u.z.z.w. i art. 165 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych
(Dz.U. Nr 249, poz. 2104 ze zm. – dalej: „u.f.p.”) przez przyjęcie, że miała
obowiązek odpłatnego przejęcia urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych
niezwłocznie po wezwaniu jej do zapłaty. W ramach drugiej podstawy postawiła
natomiast zarzut obrazy art. 316 § 1 i art. 381 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez
pominięcie dowodu, z którego wynika, że w dacie wydania zaskarżonego wyroku
przedsiębiorstwem prowadzącym na terenie Miasta Z. zbiorowe zaopatrzenie w
wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków była spółka z o.o. pod firmą Z. Wodociągi
i Kanalizacja.
Powódka, w skardze kasacyjnej opartej na podstawie określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku w części oddalającej
apelację odnośnie do ustawowych odsetek od kwoty 1 480 000 zł za okres od dnia
14 grudnia 1999 r. do dnia 28 sierpnia 2004 r. i uwzględnienie tego żądania
ewentualnie przekazanie sprawy w odnośnym zakresie do ponownego
rozpoznania. Wskazała na naruszenie przepisów art. 455 k.c. przez przyjęcie, że
przepis ten znajduje zastosowanie, podczas gdy w sprawie ma zastosowanie art.
488 § 1 k.c. dotyczący skutków niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych
i zakładający jednoczesne spełnienie świadczeń, oraz art. 49 w związku z art. 488 §
1 i art. 487 § 2 k.c. przez przyjęcie, że art. 49 k.c. nie ma zastosowania w sprawie,
a w szczególności, że pozostaje bez wpływu na ustalenie daty wymagalności
odszkodowania przysługującego w związku z wybudowaniem sieci wodociągowo-
kanalizacyjnej.
7
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozważenia trzeba rozpocząć od ustosunkowania się do zarzutu naruszenia
przepisów art. 316 § 1 i art. 381 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez pominięcie
dowodu, z którego wynika, że w dacie wydania zaskarżonego wyroku
przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym, prowadzącym na terenie Miasta
Z. działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i
zbiorowego odprowadzania ścieków, była spółka z o.o. pod firmą Z. Wodociągi i
Kanalizacja. Podnosząc ten zarzut pozwana zmierzała do wykazania, że
naruszenie powołanych przepisów postępowania miało istotny wpływ na wynik
sprawy, twierdziła bowiem, że skoro nie miała statusu przedsiębiorstwa
wodociągowo-kanalizacyjnego, nie mogła przejąć od powódki wybudowanych przez
nią urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych. Nie zaprzeczyła jednak, że spółka
z o.o. pod firmą „Z. Wodociągi i Kanalizacja”, utworzona w wyniku przekształcenia
Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w Z., została wpisana do rejestru w dniu 1 lipca
2004 r. oraz że skarżąca powołała się na ten fakt dopiero w piśmie z dnia 23
listopada 2005 r., złożonym w toku postępowania przed Sądem drugiej instancji.
Dodała jedynie, że potrzeba powołania się na tę okoliczność wynikła z
uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji.
Zarzut powyższy nie może być uznany za zasadny. Nowymi faktami
i dowodami, niewykorzystanymi przez stronę w sposób niezawiniony
w postępowaniu przez sądem pierwszej instancji, są te fakty i dowody, o których
strona nie wiedziała lub z których nie mogła w odpowiednim czasie skorzystać.
Wydanie niekorzystnego dla strony wyroku nie stanowi przy tym samoistnej
podstawy powołania się w apelacji na nowe fakty i dowody. Nie ulega wątpliwości,
że skarżąca już w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji mogła
powołać się na fakt utworzenia spółki z o.o. w celu prowadzenia działalności
gospodarczej w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego
odprowadzania ścieków, już wówczas istniała bowiem zarówno możność, jak
i potrzeba powołania się na tę okoliczność. Skoro tego nie uczyniła, Sąd Apelacyjny
– pomijając wspomniany fakt i powołany dla jego wykazania dowód z dokumentu –
nie naruszył przepisu art. 381 k.p.c. Oceny tej w niczym nie zmienia podnoszona
przez skarżącą okoliczność, że art. 381 k.p.c. nie ogranicza w działaniu samego
8
sądu. Istotnie, jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 lutego 2004 r., I CK
213/03 (IC 2004, nr 10, s. 41), nie stanowi naruszenia art. 381 k.p.c.
przeprowadzenie przez sąd drugiej instancji z urzędu (art. 232 k.p.c.) dowodu
powołanego przez stronę dopiero w postępowaniu apelacyjnym, mimo że strona nie
wykazała, iż nie mogła powołać go w postępowaniu przed sądem pierwszej
instancji albo że potrzeba powołania się na ten dowód wynikła później (zob. też
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2006 r., III CK 341/05, OSNC 2006, nr
10, poz. 174). Nie oznacza to jednak, że Sąd Apelacyjny – pomijając spóźniony fakt
i powołany dla jego wykazania dowód – naruszył art. 381 k.p.c. Skoro zaś do
naruszenia art. 381 k.p.c. nie doszło, nie może być również mowy o obrazie art.
316 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Miarodajny dla oceny trafności zarzutu
naruszenia prawa materialnego jest w tej sytuacji stan faktyczny sprawy stanowiący
podstawę wydania zaskarżonego wyroku. Skarżąca zresztą, mimo powołania się
na naruszenie wskazanych przepisów postępowania, które – jak twierdziła – miało
wpływ na wynik sprawy, przyznała, że ze względu na wiążące ją z powódką
porozumienie z dnia 6 czerwca 2004 r. uznała roszczenie co do zasady, a po
wydaniu zaskarżonego wyroku zapłaciła zasądzoną nim kwotę, którą „rozliczy
samodzielnie ze spółką z o.o. ZWiK”.
Pozostałe zarzuty podniesione w obu skargach kasacyjnych dotyczą kwestii
wymagalności dochodzonego roszczenia i związanej z nią początkowej daty
płatności odsetek za opóźnienie. Zdaniem powódki, kwestionującej orzeczenie
o oddaleniu powództwa o odsetki od kwoty 1 480 000 zł za okres od dnia
14 grudnia 1999 r. do dnia 28 sierpnia 2004 r., roszczenie o zwrot kwoty
wydatkowanej przez nią na budowę urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych stało
się wymagalne z chwilą ich przekazania pozwanej, co nastąpiło w dniu 13 grudnia
1999 r. Z tą chwilą powstało bowiem zobowiązanie pozwanej do zawarcia umowy
potwierdzającej tę czynność i do uiszczenia z tego tytułu stosownej opłaty.
Powstałe zobowiązanie miało przy tym charakter zobowiązania wzajemnego,
a świadczenia będące przedmiotem takich zobowiązań powinny być spełnione
jednocześnie (art. 488 § 1 k.c.). Skoro zaś termin spełnienia świadczenia przez
pozwaną wynikał z właściwości zobowiązania, powódka poniosła szkodę już
w momencie przekazania wybudowanych urządzeń, co również przemawia za
9
przyjęciem wymagalności roszczenia w dniu 13 grudnia 1999 r. W uzasadnieniu
skargi kasacyjnej skarżąca wywodziła, że dla powstania dochodzonego roszczenia
odszkodowawczego wystarczające było skierowanie do pozwanej wezwania do
zapłaty przed wejściem w życie ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym
zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, a ponieważ
potwierdzeniem odbioru takiego wezwania było pismo pozwanej z dnia 13 stycznia
2000 r., odsetki za opóźnienie powinny być naliczone choćby od dnia 14 stycznia
2000 r. Gdyby zaś uznać, że dla wymagalności roszczenia o odszkodowanie
konieczne było uprzednie wezwanie do zawarcia umowy, to nawet przy przyjęciu
takiego założenia dochodzone roszczenie stało się wymagalne najpóźniej z dniem
21 czerwca 2003 r., kiedy to upłynął tygodniowy termin zakreślony pozwanej
w wezwaniu z dnia 12 czerwca 2003 r.
Odnosząc się do powyższych wywodów, popartych obszerną argumentacją
zawartą w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, trzeba przede wszystkim zauważyć, że
skarżąca abstrahuje w nich zarówno od charakteru roszczenia z jakim wystąpiła
przeciwko pozwanej, jak i od stanu faktycznego sprawy stanowiącego podstawę
wydania zaskarżonego wyroku. W pozwie z dnia 10 września 2004 r. domagała się
od pozwanej odszkodowania w kwocie 1 480 000 zł, twierdząc, że swoje
roszczenie wywodzi z art. 31 ust. 1 u.z.z.w. i jego wykładni dokonanej przez Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 26 lutego 2003 r., II CK 40/02 (niepubl.), zgodnie
z którą w razie niewykonania przez gminę lub przedsiębiorstwo wodociągowo-
kanalizacyjne obowiązku zawarcia umowy odpłatnego przejęcia urządzeń, o ile
odpowiadają one warunkom technicznym określonym w odrębnych przepisach,
uprawnionemu do żądania zawarcia umowy przysługuje roszczenie
odszkodowawcze na podstawie art. 471 k.c. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 23 lutego 1999 r., I CKN 252/98, wskazanie przez powoda przepisów prawa
materialnego, mających stanowić podstawę prawną orzeczenia, jakkolwiek
niewymagane, nie pozostaje bez znaczenia dla przebiegu i wyniku sprawy,
albowiem pośrednio określa także okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie
pozwu (zob. OSNC 1999, nr 9, poz. 152). Skoro zatem skarżąca, w pozwie
sporządzonym przez profesjonalnego pełnomocnika, wystąpiła z roszczeniem
odszkodowawczym z tytułu niewykonania przez pozwaną obowiązku zawarcia
10
umowy wynikającego z art. 31 ust. 1 u.z.z.w. i żądanie oparte zarówno na tych
twierdzeniach, jak i na wskazanej podstawie zostało uwzględnione, skarżąca nie
może w skardze kasacyjnej skutecznie łączyć daty początkowej płatności odsetek
za opóźnienie z wymagalnością innych roszczeń, których w niniejszej sprawie nie
dochodziła. Wymagalność roszczenia odszkodowawczego dochodzonego na
zasadach ogólnych (art. 471 k.c.) ustala się natomiast przy zastosowaniu reguł
określonych w art. 455 k.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada
1999 r., III CKN 474/98, niepubl.). Podniesiony przez skarżącą zarzut naruszenia
art. 455 k.c. przez jego zastosowanie w niniejszej sprawie jest zatem
nieuzasadniony. Dalsze wywody skarżącej zmierzające do wykazania, że pozwana
została wezwana do zapłaty odszkodowania już w dniu 12 czerwca 2003 r.,
abstrahują z kolei od stanu faktycznego sprawy, z którego wynika, że dopiero
w dniu 21 czerwca 2004 r. uprawomocnił się wyrok Sądu Okręgowego z dnia 13
maja 2004 r. oddalający powództwo o zobowiązanie pozwanej do złożenia
oświadczenia woli o zawarciu umowy przenoszącej na nią własność
przedmiotowych urządzeń za zapłatą kwoty 1 580 947,80 zł. Trafnie w tej sytuacji
Sąd Apelacyjny uznał, że wymagalność dochodzonego roszczenia
odszkodowawczego należy łączyć dopiero z wezwaniem pozwanej do zapłaty
kwoty 1 480 000 zł pismem z dnia 15 sierpnia 2004 r.
Pozwana z kolei, kwestionując orzeczenie o odsetkach od kwoty 480 000 zł
za okres od dnia 29 sierpnia 2004 r. do dnia 5 grudnia 2005 r. oraz od kwoty
1 000 000 zł za okres od dnia 29 sierpnia 2004 r. do dnia 12 grudnia 2005 r.,
wywodziła, że wierzyciel nie może skutecznie wezwać dłużnika do niezwłocznego
spełnienia świadczenia, jeżeli wezwanie byłoby sprzeczne z jego społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem lub zasadami współżycia społecznego, wezwanie
takie bowiem nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Ze
względu na wynikający z art. 354 § 2 k.c. obowiązek współdziałania powódka
powinna brać pod uwagę czas potrzebny do przygotowania świadczenia, zwłaszcza
że z treści zobowiązania może wynikać, iż dłużnik jest obowiązany spełnić
świadczenie dopiero wtedy, gdy będzie miał ku temu odpowiednie środki. Takim
zaś zobowiązaniem było, zdaniem skarżącej, porozumienie z dnia 6 czerwca 2004
r., a następnie uchwała budżetowa na rok 2005 i proponowana powódce umowa.
11
Odmienne stanowisko Sądu Apelacyjnego w tej kwestii narusza, zdaniem
skarżącej, ustawowe uprawnienia organu stanowiącego jednostki samorządu
terytorialnego do zmiany budżetu, zwłaszcza że Sąd ten nie zbadał czy zasądzenie
dochodzonej kwoty nie spowoduje przekroczenia wydatków ustalonych w uchwale
budżetowej (art. 165 u.f.p.).
Skarżąca ma rację wywodząc, że użytego w art. 455 k.c. terminu
„niezwłocznie” nie należy utożsamiać z terminem natychmiastowym, termin
„niezwłocznie” oznacza bowiem termin realny, mający na względzie okoliczności
miejsca i czasu, a także regulacje zawarte w art. 354 i art. 355 k.c. Nie oznacza to
jednak, że Sąd Apelacyjny – określając termin wymagalności roszczenia
odszkodowawczego na dzień 29 sierpnia 2004 r. – naruszył powyższą wykładnię.
Wskazywane przez skarżącą przepisy art. 124 ust. 1 pkt 2 lit. „b” ustawy z dnia
26 listopada 1998 r. o finansach publicznych – czy obecnie art. 165 u.f.p. –
obowiązują ją jako jednostkę samorządu terytorialnego, dotyczą wewnętrznej sfery
jej funkcjonowania i nie świadczą bynajmniej o sprzeczności żądania przez
powódkę odsetek za opóźnienie od dnia 29 sierpnia 2004 r. ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem prawa do odsetek czy z zasadami współżycia
społecznego.
Z przytoczonych wyżej powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił obie skargi kasacyjne, postanawiając o kosztach postępowania
kasacyjnego po myśli art. 100 w związku z art. 398 21
i art. 391 § 1 k.p.c.
jc