Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 236/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 listopada 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
SSN Zbigniew Strus
w sprawie z powództwa J. N. i D. N.
przeciwko Bankowi […]
o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 23 listopada 2007 r.,
skargi kasacyjnej powoda J. N.
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 12 grudnia 2006 r.,
oddala skargę kasacyjną i odstępuje od obciążenia powoda
kosztami postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powodowie wnieśli o pozbawienie wykonalności bankowych tytułów
egzekucyjnych nr 55/2003/04 z dnia 28 stycznia 2003 r., oraz nr 58/2003 z dnia 29
stycznia 2003 r. zaopatrzonych w sądowe klauzule wykonalności. Podnieśli,
że z należnościami Banku potrącili wierzytelność w kwocie 230 428 zł z tytułu
szkody powstałej na skutek pozbawienia ich możliwości wyegzekwowania
wierzytelności od D. S.A. w T.
Wyrokiem z dnia 14 lutego 2006 r. Sąd Okręgowy w G. oddalił powództwo.
Ustalił, że w dniu 9 grudnia 1996 r. powodowie zawarli z pozwanym bankiem
umowę nr 249/280/I/P/96 o kredyt w kwocie 1 443 000 zł na urządzenie
gospodarstwa rolnego i jego zabezpieczenie stanowiła hipoteka, zastaw rejestrowy
na ciągniku rolniczym, przewłaszczenie maszyn i urządzeń oraz weksel in blanco.
Aneksem nr 8 z dnia 15 marca 1999 r. uzupełniono zabezpieczenie tego kredytu
o poręczenie S. N. oraz cesję wierzytelności z tytułu sprzedaży jaj D. S.A.
W dniu 18 września 1997 r. powodowie zawarli z pozwanym bankiem
umowę nr 204/116/I/P/97 o kredyt w kwocie 100 000 zł na urządzenie
gospodarstwa rolnego i jego zabezpieczenie stanowiły dwie hipoteki oraz
przewłaszczenie urządzeń zainstalowanych w kurniku.
Dnia 15 marca 1999 r. powodowie zawarli z pozwanym Bankiem umowę
o przelew wierzytelności, która dotyczyła zabezpieczenia wierzytelności
pozwanego Banku z tytułu udzielonego powodom kredytu w kwocie 143 000 zł na
podstawie umowy z dnia 16 września 1996 r. nr 175/236/I/P/96. W paragrafie
drugim tej umowy powodowie przelali na pozwany Bank celem zabezpieczenia jego
wierzytelności swoją wierzytelność przysługującą im od D. S.A. z tytułu sprzedaży
kurcząt rzeźnych w 1999 r. Na jej podstawie Bank został uprawniony do zaliczania,
po uprzednim wezwaniu dłużnika, na spłatę jego zobowiązań wobec Banku aż do
całkowitego potrącenia wszystkich kwot. Pismem z dnia 15 marca 1999 r.
powodowie poinformowali D. S.A. o zawartej z pozwanym umowie przelewu
3
wierzytelności, wskazując aby należne im kwoty przekazywać na rachunek powoda
w pozwanym Banku.
Pismem z dnia 15 kwietnia 1999 r. D. S.A. poinformowała pozwanego, że
zgodnie z porozumieniem zawartym w dniu 14 kwietnia 1999 r. z powodem jego
wierzytelność w kwocie 230 428 zł będzie przekazywana na rzecz pozwanego
począwszy od dnia 15 maja 1999 r. w ratach., które zostaną uzgodnione z
pozwanym. Do tego dokumentu został dołączony harmonogram ratalnej spłaty tej
wierzytelności.
W dniu 7 grudnia 1999 r. powodowie zawarli z Bankiem umowę nr
204/226/B/K/99 o kredyt w kwocie 80 000 zł na bieżącą działalność, który został
zabezpieczony wekslem in blanco. Także w dniu 7 grudnia 1999 r. powodowie
zawarli z pozwanym dwie umowy o przelew wierzytelności. Pierwsza dotyczyła
zabezpieczenia wierzytelności pozwanego Banku z tytułu udzielonego powodom
kredytu w wysokości 143 000 zł umową z dnia 16 września 1996 r. nr
175/236/I/P/96. W paragrafie drugim tej umowy powodowie przelali na pozwany
Bank celem zabezpieczenia jego wierzytelności swoją wierzytelność przysługującą
im od D. S.A. z tytułu sprzedaży kurcząt rzeźnych. Pozwany został w niej
uprawniony do zaliczania, po uprzednim wezwaniu dłużnika, na spłatę jego
zobowiązań wobec Banku aż do całkowitego potrącenia wszystkich kwot.
Druga umowa przelewu z dnia 7 grudnia 1999 r. zawierała analogiczną treść jak
pierwsza z tym, że dotyczyła zabezpieczenia kredytu w kwocie 80 000 zł
udzielonego powodom umową z dnia 7 grudnia 1999 r. nr 204/226/B/K/99. Umowy
o przelew z dnia 15 marca i z dnia 7 grudnia 1999 r., dotyczące kredytu na kwotę
143 000 zł, faktycznie odnosiły się do zabezpieczenia umowy nr 249/280/I/P/96
z dnia 9 grudnia 1996 r.
Pismem z dnia 7 grudnia 1999 r. powód poinformował D. S.A. o zawartych z
pozwanym umowach przelewu wierzytelności, wnosząc o przekazywanie
należnych mu kwot na rachunek powoda w pozwanym Banku. Spółka ta w piśmie z
dnia 5 października 1999 r. zwróciła się do Banku o przesunięcie trzech ostatnich
rat kredytu oznaczonych w piśmie z dnia 15 kwietnia 1999 r.
4
Postanowieniem z dnia 12 marca 2001 r. Sąd Rejonowy w G. ogłosił
upadłość D. S.A.
Pismem z dnia 21 listopada 2001 r. pozwany wypowiedział powodom
kredyt wynikający z umowy z dnia 9 grudnia 1996 r. nr 249/280/I/P/96, a także
kredyt wynikający z umowy z dnia 22 września 1997 r. nr 204/116/I/P/97.
Wtedy zadłużenie powodów wobec pozwanego wynosiło 390 208, 81 zł.
W dniu 28 stycznia 2003 r. Bank wystawił bankowy tytuł egzekucyjny nr
55/2003 obejmujący wierzytelność przysługującą pozwanemu względem powodów
w łącznej kwocie 115 278,83 zł z tytułu kredytu udzielonego w dniu 9 grudnia
1996 r. na podstawie umowy nr 249/280/I/P/96. W dniu 29 stycznia 2003 r.
pozwany Bank wystawił bankowy tytuł egzekucyjny nr 58/2003 obejmujący
wierzytelność przysługującą pozwanemu od powodów w łącznej kwocie 73 011,78
zł z tytułu udzielonego powodom kredytu umową nr 204/116/I/P/07 z dnia
18 września 1997 r. Postanowieniem z dnia 10 kwietnia 2003 r Sąd Rejonowy
w W. nadał temu tytułowi klauzulę wykonalności.
Postanowieniem z dnia 10 maja 2003 r. Sąd Rejonowy w W. nadał klauzulę
wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu nr 55/2003 z dnia 28 stycznia
2003 r do kwoty 84 500 zł wraz z odsetkami, nie więcej jednak niż do kwoty 195
000 zł. W piśmie z dnia 27 marca 2000 r. Bank zwrócił się do D. S.A. o
przekazywanie wszystkich należności z tytułu sprzedaży kurcząt rzeźnych przez J.
N. na jego rachunek u pozwanego. Pismem z dnia 29 stycznia 2002 r. pozwany
zgłosił wierzytelność przysługującą mu wobec D. S.A. do postępowania
upadłościowego. Upadła Spółka w 2000 r. wypłaciła różnym podmiotom kwotę 2
228 114,47 zł, zaś w 2001 r. do chwili ogłoszenia upadłości kwotę 15 832,22 zł.
Zgodnie z paragrafem 32 instrukcji windykacji należności zatwierdzonej
uchwałą nr 54/B/98 Zarządu Banku z dnia 7 lipca 1998 r., która weszła w życie
w dniu 1 sierpnia 1998 r., pozwanemu przysługiwało uprawnienie, w wypadku
niespłacenia kredytu lub jego raty i po bezskutecznym wezwaniu dłużnika do
zapłaty, do dochodzenia swoich wierzytelności od dłużnika kredytobiorcy, zgodnie
z zawartą umową cesji.
5
Powodowie zaprzestali spłacania kredytu nr 249/280/I/P/96 w październiku
2001 r. zaś kredytu nr 204/116/I/P/96 w grudniu 2001 r. Pismem z dnia 26 sierpnia
2002 r. powodowie wezwali pozwany Bank do zapłaty kwoty 230 428 zł
z ustawowymi odsetkami od dnia 7 grudnia 1999 r do dnia zapłaty.
Dokonując oceny dowodów Sąd pierwszej instancji nie dał wiary
przesłuchaniu J. N. oraz zeznaniom S. N. i A. M. jakoby powodowie uzgodnili z
Bankiem, że przez zawarcie przedmiotowych umów przelewu wierzytelności
pozwany zobowiązał się do egzekwowania tych wierzytelności od D. S.A., co miało
zwalniać kredytobiorców od spłaty kredytów.
Zauważając, że podstawą powództwa opozycyjnego może być potrącenie
Sąd Okręgowy podniósł, że powodowie stosownie do unormowania zawartego
w art. 6 k.c. powinni wykazać szkodę wyrządzoną im przez pozwanego oraz,
że przedstawione do kompensaty należne odszkodowanie równe jest co najmniej
kwocie wierzytelności kredytowej.
Odnosząc się do stanowiska powodów, że przelew na zabezpieczenie ma
charakter powierniczy i w konsekwencji powiernik ma obowiązek między innymi
zachowania wierzytelności w niepogorszonym stanie, a zatem powinien
egzekwować przelaną wierzytelność od dłużnika swojego dłużnika stosownie do
przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia Sąd Okręgowy wskazał,
że taka sesja unormowana w art. 101 Prawa bankowego, także wywołuje skutek
rozporządzający przenosząc wierzytelność na bank, niemniej ma na celu nie spłatę
kredytu, a zabezpieczenie jego spłaty. Funkcja ta ujawnia się w takiej umowie po
pierwsze przez wskazanie, że po spłacie kredytu wierzytelność stanie się
z powrotem własnością cedenta, a po drugie, przez zobowiązanie się
cesjonariusza, że będzie korzystał z przelanej wierzytelności w sposób
ograniczony, wyznaczony celem przelewu, którym jest zabezpieczenie spłaty
kredytu. Jego zdaniem, z treści umów przelewu zawartych przez strony wynika,
że Bank miał jedynie prawo do przyjmowania wpłat od dłużnika kredytobiorców,
zaś nie można z nich wyprowadzić wniosku, iż pozwany w sytuacji braku wpłat
dokonanych przez dłużnika kredytobiorców powinien albo egzekwować
wierzytelności będące przedmiotem przelewu albo dokonać przelewu zwrotnego.
6
Sąd pierwszej instancji skazał także, że na gruncie zawartych umów brak
podstaw do wniosku jakoby spłata kredytów powodów miała następować jedynie
przez wpłaty dokonywane przez dłużnika kredytobiorców. Powodowie w ramach
zawartych umów kredytowych pozostawali także po zawarciu umów przelewu na
zabezpieczenie głównymi zobowiązanymi do spłaty kredytów. Zauważając,
że instrukcja Banku wskazywała sposób postępowania w wypadku zabezpieczenia
spłaty kredytu umową przelewu wierzytelności wskazał, że nie miała zastosowana
wobec powodów, skoro nie uzupełniała umów, w których nie zostały zawarte żadne
postanowienia w tej materii. Jednocześnie zauważył, że w świetle jej treści Bank
powinien podejmować wskazane w niej działania dopiero w wypadku braku spłat rat
kredytu. Skoro spłata rat kredytu ustała w październiku 2001 r. i w grudniu 2001 r.,
to dopiero po tych terminach, na jej podstawie, pozwany mógł przedsięwziąć
ewentualne kroki celem wyegzekwowania od dłużnika powodów należności
objętych przelewami, a wtedy już D. S.A. znajdowała się w upadłości.
W rezultacie uznał, że brak jest podstaw do przyjęcia, iż pozwany
nienależycie wykonał umowy przelewu, względnie dopuścił się czynu
niedozwolonego, tj. przez swoje zaniechanie wyrządził powodom szkodę nie
egzekwując, bądź uniemożliwiając im egzekwowanie wierzytelności od D. S.A.
przed ogłoszeniem jej upadłości.
Wyrokiem z dnia 12 grudnia 2006 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
powoda. Sąd ten podzielił zarówno dokonane przez Sąd pierwszej instancji
ustalenia faktyczne, jak i jego ocenę jurydyczną sprawy. Uznał za niewiarygodne
twierdzenia powoda i wskazanych przez niego świadków jakoby Bank miał zlecenie
wyegzekwowania przelanych przez powodów wierzytelności na zabezpieczenie
pobranych kredytów. Podkreślił, że zgodnie z art. 65 § 2 k.c. Sąd pierwszej instancji
dokonał prawidłowej wykładni przedmiotowych umów, z których wynikała treść
łączącego strony stosunku prawnego, w tym tylko uprawnienie Banku do zaliczenia
wpłat dokonanych przez D. S.A. na konto powodów na poczet ich zadłużenia, aż
do jego wyczerpania. Jednoznacznie wskazał, że ani celem ani zamiarem stron
umów przelewu nie było nałożenie na pozwanego obowiązków związanych z
windykacją uzyskanych na zabezpieczenie wierzytelności. Według jego oceny,
powód nie udowodnił, jakoby zaistniały podstawy odpowiedzialności
7
odszkodowawczej Banku z tego względu, że nie podjął on w czasie kiedy D. S.A.
dysponował jeszcze środkami wobec niego działań windykacyjnych. Podkreślił, że
czynności windykacyjne pozwany mógłby podjąć dopiero wtedy, kiedy
kredytobiorca zaprzestał spłat kredytu, co nastąpiło w październiku i grudniu 2001
r., gdy tymczasem upadłość dłużnika powodów nastąpiła w dniu 12 marca 2001 r.
Powód w skardze kasacyjnej opartej na postawie naruszenia prawa
materialnego przez niezastosowanie art. 752 k.c. i 734 § 1 k.c. .w zw. z art. 510 § 1
k.c. na skutek nietrafnego przyjęcia, że wierzyciel, na którego dłużnik przelał
tytułem zabezpieczenia wierzytelności wobec osoby trzeciej, nie ma obowiązku
podejmowania działań wobec tej osoby trzeciej celem przymusowej ich realizacji,
oraz błędną wykładnię art. 361 § 1 k.c. na skutek przyjęcia, ze nie występuje
związek przyczynowy miedzy brakiem czynności po stronie pozwanego
zmierzających do windykacji przelanej na niego wierzytelności, a szkodą
poniesioną przez powoda, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i uwzględnienie
powództwa, bądź o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Umowa przelewu wierzytelności na zabezpieczenie spłaty kredytu
bankowego (art. 510 k.c.), o ile strony nie postanowiły inaczej, wywołuje skutek
rozporządzający i przenosi wierzytelność na cesjonariusza, a strony powinny
zawrzeć w niej postanowienie o powrotnym przejściu wierzytelności na cedenta po
spłacie przez niego kredytu, co może przybrać postać zastrzeżenia warunku
rozwiązującego, którego spełnienie powoduje ipso iure przejście wierzytelności
z powrotem na zbywcę. Może też zawierać charakterystyczne dla tego rodzaju
przelewu, zobowiązanie się cesjonariusza do korzystania z przelanej wierzytelności
w sposób ograniczony celem przelewu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
8 marca 2005 r., IV CK 628/04, niepublikowany).
Przedmiotowe cesje dotyczyły wierzytelności przyszłych przelanych
globalnie. W literaturze podniesiono, że strony w umowie dotyczącej
zabezpieczenia mogą ustalić, czy cesjonariusz jest tylko uprawniony, czy także
zobowiązany do egzekwowania uzyskanej wierzytelności. Sądy ustaliły jednak, co
wiąże Sąd Najwyższy (art. 39813
§ 2 k.p.c.), że Bank nie miał obowiązku
8
umownego egzekwowania przelanych przez powodów na jego rzecz wierzytelności,
których dłużnikiem była D. S.A., oraz że takich działań pozwany nie podejmował.
Skoro Bank nie miał takiego zlecenia, to chybiony był zarzut obrazy art. 374 § 1 k.c.
Poza tym, skoro pozwany faktycznie nie prowadził takich działań, to nie był
podmiotem do którego mógłby mieć zastosowanie art. 752 k.c.
Naruszenia art. 510 k.c. skarżący dopatrywał się w błędnej konkluzji Sądów,
że Bank, jako nabywca wierzytelności wobec D. S.A., nie był zobowiązany
względem powodów do tego, aby dochodzić od dłużnika kredytobiorców zapłaty
długu. Wyraził pogląd, że już z samej istoty stosunku przelewu na zabezpieczenie
wynika obowiązek nabywcy wierzytelności do podejmowania czynności
zachowawczych, których celem jest doprowadzenie do utrzymania wierzytelności
w stanie niepogorszonym.
Problem, jak kształtuje się treść stosunku prawnego w wypadku gdy
w umowie o przelew wierzytelności na zabezpieczenie nie rozstrzygnięto kwestii
wykonywania uprawnień z tytułu uzyskanej wierzytelności jest w doktrynie
zagadnieniem spornym. Wskazuje się, że w razie wątpliwości cesjonariusz jest
jedynie uprawniony do wykonania funkcji wierzyciela bądź, że jest on zobowiązany
do egzekwowania przelanej wierzytelności. Za trafny należy uznać pogląd,
że obowiązek realizacji wierzytelności może nałożyć na cesjonariusza tylko
umowna regulacja sposobu korzystania z przeniesionej na zabezpieczenia
wierzytelności. Z samego faktu zabezpieczenia nie wynika bowiem obowiązek
skorzystania z niego. Z uprawnienia nie można wywodzić obowiązku działania.
Wbrew stanowisku skarżącego, miał on środek ochrony w stosunku do przelanych
na zabezpieczenie wierzytelności. W wypadku tego rodzaju cesji (z warunkiem
rozwiązującym), gdy cesjonariusz nie realizuje wierzytelności, cedent
ustanawiający zabezpieczenie może zapobiec przedawnieniu roszczeń
wynikających z przelanej wierzytelności. Jako warunkowo uprawniony może
bowiem wykonywać czynności, które zmierzają do zachowania prawa (art. 91 k.c.),
a więc i czynności określone w art. 123 k.c. Należy podzielić wyrażony w literaturze
pogląd, że cedent w takim wypadku może wystąpić z roszczeniem o świadczenie,
ale nie na swoją rzecz, lecz na rzecz cesjonariusza.
9
W świetle powyższych uwag należało dojść do wniosku, że Bank nie miał
obowiązku realizacji przelanych przez kredytobiorcę wierzytelności od dłużnika
powodów D. S.A.
Skoro Bank nie miał obowiązku podejmowania działań wobec osoby trzeciej
celem przymusowej realizacji objętych przelewami wierzytelności, to kwestia
wystąpienia związku przyczynowego pomiędzy brakiem czynności po stronie
pozwanego zmierzających do windykacji przelanej na niego wierzytelności,
a ewentualną szkodą powoda stała się bezprzedmiotowa. W związku z tym, trzeba
przypomnieć, że podstawą skargi kasacyjnej mogą być tylko takie naruszenia
prawa materialnego, które pozostają w związku przyczynowym z rozstrzygnięciem
sprawy Na marginesie trzeba dodać, że z istoty zabezpieczenia wynika, że Bank
w okolicznościach sprawy miałby prawo do podejmowania czynności zmierzających
do realizacji objętych przelewami na zabezpieczenie wierzytelności dopiero po
zaprzestaniu dobrowolnej spłaty rat zabezpieczonych kredytów, co nastąpiło
w październiku 2001 r. i w grudniu 2001 r. Tymczasem, jak trafnie podkreślił Sąd
Apelacyjny, D. S.A. upadła już w dniu 12 marca 2001 r.
Z tych względów, skarga kasacyjna uległa oddaleniu (art. 39814
k.p.c.).
jz