Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 106/07
POSTANOWIENIE
Dnia 28 listopada 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSA Michał Kłos
w sprawie z powództwa „P." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
przeciwko „H.” Spółce Akcyjnej
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 28 listopada 2007 r.,
zażalenia strony powodowej na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 lipca 2007 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 3 lipca 2007 r. Sąd Apelacyjny odrzucił skargę
kasacyjną wniesioną przez powódkę – „P.” Spółka z o.o. od wyroku tego Sądu z
dnia 26 października 2006 r., albowiem skarga nie została opłacona – opłatą
w wysokości 48.661 zł – w wyznaczonym terminie. Jak wynika z uzasadnienia tego
postanowienia, powódka składając skargę kasacyjną wniosła o zwolnienie jej
od kosztów sądowych, lecz postanowieniem z dnia 12 kwietnia 2007 r. Sąd
Apelacyjny wniosek ten oddalił ponieważ powódka nie wykazała, że nie ma
dostatecznych środków na poniesienie kosztów sądowych (art. 103 ustawy z dnia
28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz.U. Nr 167,
poz. 1398 ze zm.; dalej – „u.k.s.c.”).
W zażaleniu na wymienione postanowienie powódka zarzuciła naruszenie
art. 103 u.k.s.c. i § 127 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
19 listopada 1987 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych
(Dz.U. Nr 38, poz. 208 ze zm.; dalej – „regulamin sądowy z 1987 r.”) i wniosła
o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżąca nie kwestionuje tego, że nie opłaciła skargi kasacyjnej
w wyznaczonym terminie. Nie kwestionuje więc zasadności zaskarżonego
postanowienia. Wydane ono zostało zgodnie z art. 3986
§ 2 k.p.c. W istocie
skarżąca zarzuca wadliwość poprzedzającego go postanowienia z dnia 12 kwietnia
2007 r., odmawiającego zwolnienia jej od kosztów sądowych. Na postanowienie to,
jako postanowienie sądu drugiej instancji nie wymienione w art. 3941
§ 1 k.p.c.
i nie będące postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie (art. 3941
§ 2
k.p.c.), zażalenie do Sądu Najwyższego nie przysługuje.
Wprawdzie skarżąca nie złożyła wyraźnie sformułowanego wniosku
o rozpoznanie postanowienia z dnia 12 kwietnia 2007 r., ani nawet nie powołała się
na przepis art. 380 k.p.c., ale treść zażalenia w sposób oczywisty wskazuje,
że kwestionuje jego prawidłowość, co pozwala Sądowi Najwyższemu, na podstawie
ostatnio powołanego przepisu w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. i art. 39821
k.p.c.,
na rozpoznanie postanowienia z dnia 12 kwietnia 2007 r., jako postanowienia, które
3
nie podlegało zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miało wpływ na rozstrzygnięcie
zawarte w postanowieniu zaskarżonym zażaleniem.
Regulamin sądowy z 1987 r. przestał obowiązywać z dniem 2 kwietnia
2007 r. (§ 387 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 lutego 2007 r.
Regulamin urzędowania sądów powszechnych, Dz.U. Nr 38, poz. 249; dalej
„regulamin sądowy z 2007 r.”), ale obowiązywał w chwili wniesienia przez powódkę
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych (dnia 5 marca 2007 r.). Nie
zastosowanie § 127 ust. 1 regulaminu przy rozpoznawaniu tego wniosku nie może
jednakże być podstawą skutecznego zarzutu. Po pierwsze, przepis ten zawiera
regulację wkraczającą w materię procesową, będącą przedmiotem ustawy
(kodeksu postępowania cywilnego), do uregulowania której Minister
Sprawiedliwości nie został upoważniony, ani w stanowiących podstawę wydania
regulaminu sądowego z 1987 r. art. 38 pkt 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r.
Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 31, poz. 137) i w art. 783 § 1
k.p.c., ani w żadnym innym przepisie ustawy. Po drugie, § 127 ust. 1 regulaminu
sądowego z 1987 r. mówiąc o stronie, która nie udokumentowała należycie
swojego stanu majątkowego i rodzinnego, wyraźnie nawiązuje do zwolnienia od
kosztów sądowych osoby fizycznej (art. 113 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym
do dnia 2 marca 2005 r. i art. 102 ust. 1 u.k.s.c.). Nie można przyjąć, by mógł on
mieć zastosowanie do zwolnienia od kosztów sądowych osoby prawnej lub
jednostki organizacyjnej nie będącej osobą prawną, której ustawa przyznaje
zdolność sądową. Ich zwolnienie od kosztów sądowych uregulowane zostało
bowiem w ustawie odrębnie, w sposób samodzielny (art. 113 § 2 k.p.c. w brzmieniu
obowiązującym do dnia 2 marca 2005 r. i art. 103 u.k.s.c.).
W regulaminie sądowym z 2007 r. brak jest przepisu odpowiadającego
przepisowi § 127 ust. 1 poprzedniego regulaminu sądowego.
Stosownie do art. 103 u.k.s.c. powinnością powódki było wykazanie,
że nie ma dostatecznych środków na uiszczenie kosztów sądowych. Rację ma Sąd
Apelacyjny, że nie są wystarczające dla tego wykazania dokumenty,
które dołączone zostały przez powódkę do poprzednio składanych przez nią
w sprawie wniosków o zwolnienie od kosztów sądowych, które dały podstawę
do częściowego zwolnienia jej od tych kosztów postanowieniem Sądu
4
Apelacyjnego z dnia 30 grudnia 2005 r. (zwolnienie od opłaty od pozwu ponad
kwotę 5000 zł) i postanowieniem Sądu Okręgowego w K. z dnia 28 czerwca 2006 r.
(zwolnienie od opłaty od apelacji). Powinnością powódki było bowiem wykazanie,
że w chwili składania kolejnego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych (dnia 5
marca 2007 r.) nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie. Od chwili złożenia
poprzedniego wniosku (dnia 23 czerwca 2006 r.), do którego zostały dołączone
dokumenty stwierdzające możliwość częściowego poniesienia kosztów sądowych,
upłynął bowiem czas, w ciągu którego sytuacja majątkowa powódki mogła ulec
zmianie.
Przepis art. 103 u.k.s.c. nie wskazuje, w jaki sposób ubiegająca się
o zwolnienie od kosztów sądowych osoba prawna lub jednostka organizacyjna
niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność sądową, powinna
wykazać, że nie ma dostatecznych środków na uiszczenie tych kosztów. Należy
wiec przyjąć, że może tego dokonać przedstawiając jakiekolwiek dokumenty, które
pozwalają określić jej sytuację majątkową, np. bilans roczny, sprawozdanie
finansowe, wyciągi z kont bankowych, raporty kasowe, deklaracje podatkowe,
umowy kredytowe i pisma banku oceniające zdolność kredytową, dokumenty
stwierdzające obciążenie nieruchomości hipoteką a ruchomości zastawem,
dokumenty stwierdzające wysokość zobowiązań itp. Nie jest wystarczające, tak jak
ma to miejsce w razie ubiegania się o zwolnienie od kosztów sądowych przez
osobę fizyczną (art. 102 ust. 1 u.k.s.c.), złożenie przez osobę prawną lub inną
jednostkę organizacyjną tylko oświadczenia obejmującego nawet szczegółowe
dane co do jej stanu majątkowego. Nie można jednakże nie brać pod uwagę
takiego oświadczenia złożonego przez osoby upoważnione do reprezentowania
osoba prawnej lub innej jednostki organizacyjnej, jeżeli złożone zostały dokumenty
dotyczące ich sytuacji majątkowej i w ich świetle można dokonać oceny złożonego
oświadczenia i ustalić, czy podmiot ubiegający się o zwolnienie od kosztów
sądowych ma dostateczne środki na ich uiszczenie czy też ich nie ma.
Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powódka dołączyła
oświadczenie podpisane przez wiceprezesa jej zarządu i prokurenta, zawierające
dane co do aktualnej sytuacji majątkowej powódki, z którego wynika brak środków
na uiszczenie kosztów sądowych (k. 363). Wprawdzie Sąd Apelacyjny dostrzegł to
5
oświadczenie, ale nie dokonał ani oceny jego wiarygodności, ani oceny jego treści.
Złożone oświadczenie powinno być poddane takiej ocenie w następstwie
uwzględnienia, że powódka uprzednio złożyła już dokumenty dotyczące jej sytuacji
majątkowej. Aczkolwiek określały one tę sytuację z chwili składania poprzedniego
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych (z dnia 20 czerwca 2006 r.),
ale ponieważ chodzi tu o czas sprzed kilku miesięcy, a złożone przez powódkę
dokumenty uznane zostały przez Sąd za wystarczające do częściowego zwolnienia
jej od kosztów sądowych postanowieniem z dnia 28 czerwca 2006 r., nie powinny
one obecnie zostać pominięte. Skonfrontowanie z nimi oświadczenia złożonego
przez powódkę może umożliwić ocenę tego oświadczenia co do jego wiarygodności
i przydatności – ze względu na jego treść – przy podejmowaniu decyzji co do
zwolnienia powódki od kosztów sądowych.
Z ostatnio przytoczonych względów należało uznać, że prawidłowość
odmowy zwolnienia powódki od kosztów sądowych, dokonanej postanowieniem
Sądu Apelacyjnego z dnia 12 kwietnia 2007 r., zasadnie została zakwestionowana
przez skarżącą. Zażalenie zasługuje zatem na uwzględnienie. Powoduje to
uchylenie zaskarżonego postanowienia (art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z art. 39815
§
1 zd. pierwsze k.p.c.; zob. też uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2004
r., III CZP 62/04, OSNC 2005, nr 11, poz. 181).