Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 208/08
POSTANOWIENIE
Dnia 18 grudnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K.
przy uczestnictwie S. E. i Gminy Miejskiej K.
o zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 18 grudnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w K. z dnia 6
lutego 2008 r., sygn. akt II Ca (…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy zaskarżonym postanowieniem oddalił apelację Skarbu Państwa -
Prezydenta Miasta K., wnioskodawcy w sprawie o zasiedzenie nieruchomości od
postanowienia Sądu Rejonowego oddalającego wniosek.
Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zgodził się z ustaleniami sądu pierwszej instancji
dotyczącymi odmowy uznania Skarbu Państwa za samoistnego posiadacza udziału 1
/2
części nieruchomości położonej w K. Posiadanie w tym zakresie zostało przywrócone L.
E. wyrokiem Sądu Grodzkiego z 1 kwietnia 1946 r. i nie było wykonywane ze względu
na emigrację współwłaścicielki, jednakże czynności podejmowane przez Skarb Państwa
zostały uznane za wykonywanie zarządu (funkcję administratora) a nie władanie
w charakterze właściciela.
2
Sąd uznał, że Skarb Państwa nie przekształcił swego władztwa w posiadanie i
powołał się na wpis - na wniosek Skarb Państwa - hipoteki z tytułu poniesionych
kosztów remontu budynku obciążającej udział L. E.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy zastąpionego przez Prokuratorię Generalną
Skarbu Państwa została oparta na obydwu podstawach (art. 3981
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c.).
Uchybienie przepisom postępowania skarżący upatruje w pominięciu nieobalonego
domniemania prawnego samoistnego posiadania (art. 234 k.c.), a naruszenie przepisów
postępowania dotyczy art. 172 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 336 k.c. oraz art. 50 § 2 i 296
pr. rzecz., w związku z art. XLI § 2 ustawy przepisy wprowadzające kodeks cywilny,
przez ich niewłaściwe zastosowanie oraz błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż
złożenie wniosku o wpis hipoteki w trybie art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 22 kwietnia 1959 r.
o remontach i odbudowie oraz o wykańczaniu budowy i nadbudowie budynków
wyklucza charakter samoistnego posiadania nieruchomości wykonywanego przez Skarb
Państwa. Zaskarżone orzeczenie według skarżącego narusza również art. 339 k.c. w
związku z art. 6 k.c. oraz art. 298 prawa rzeczowego przez przyjęcie, że nieruchomość
objęta wnioskiem pozostawała w zarządzie Skarbu Państwa.
Skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia oraz jego zmiany
przez uwzględnienie wniosku o stwierdzenie zasiedzenia własności udziału
wynoszącego 1
/2 część oznaczonej nieruchomości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z uzasadnienia postanowienia Sądu Rejonowego wynikają istotne okoliczności
nieuwzględniane w wywodzie skargi kasacyjnej Skarbu Państwa. Dotyczą one
kwalifikacji nieruchomości jako majątku opuszczonego w rozumieniu dekretu z dnia 8
marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. Nr 13, poz. 87).
Urzędy likwidacyjne utworzone w myśl art. 7 dekretu miały obowiązek zabezpieczenia
majątków opuszczonych do czasu objęcia ich w zarząd przez władze, właściwe ze
względu na rodzaj majątku. Art. 12 ust. 4 stwierdzał, że przejęcie przez właściwe
ministerstwo lub organ samorządu terytorialnego majątków wymienionych w ust. 2 oraz
oddanie ich w zarząd i użytkowanie instytucjom określonym w tymże ustępie, tudzież
oddanie tych majątków w najem lub dzierżawę nie narusza wynikających z art. 15, 16 i
17 praw osób, którym miało być przywrócone posiadanie. W razie sprzedaży majątku
osobom tym wypłacało się uzyskana ze sprzedaży cenę. Z art. 13 wynikało, że koszty
nadzoru zabezpieczającego i zarządu majątków opuszczonych obciążało te majątki.
3
W świetle tych unormowań wskazujących na ochronny zakres władztwa
powierzonego organom państwowym uzasadniona była wykładnia wyłączająca
kwalifikację władania majątkami opuszczonymi jako posiadania samoistnego. Przepisy
dekretu nie miały bowiem charakteru nacjonalizacyjnego (uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 24 maja 1956 r. I CO 9/56, OSNCK 1957/1/1).
Wskazują na to przepisy stanowiące podstawę przywrócenia posiadania
właścicielowi lub posiadaczowi oraz szczególny tryb nabywania własności
nieruchomości, których posiadania nie przywrócono w odpowiednio długim okresie (art.
34 ust. 1). Skutki przywrócenia wynikały z rodzaju przysługującego prawa i mogły
ograniczyć się do posiadania zależnego (art. 18), jednak właściciel uzyskiwał posiadanie
w znaczeniu nadanym w art. 296 § 1 pr. rzecz. (obecne posiadanie samoistne).
Niekwestionowany tytuł własności L. E. oraz nabycie przez Skarb Państwa udziału tej
samej wielkości prowadzi do wniosku, że osoby te w rozpoznawanej sprawie łączył
stosunek współwłasności. Pod rządem przepisów prawa rzeczowego art. 89 i 90 w
następujący sposób określały uprawnienia współwłaścicieli: 1) każdy współwłaściciel
może wykonywać czynności, zmierzające do zachowania wspólnego prawa wszystkich
współwłaścicieli i 2) każdy współwłaściciel jest uprawniony do współposiadania rzeczy
wspólnej oraz do jej używania i korzystania z niej w zakresie, który nie wyłącza takiegoż
używania i korzystania z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Uprawnienie do
współposiadania ze względu na charakter podmiotu (tj. Państwa) modyfikowane było
dodatkowo przez jego publiczne zadania związane z zaspokajaniem potrzeb osób
niemających mieszkań i zadaniami odbudowy ze zniszczeń wojennych. Ponadto
musiało być wykonywane przez specjalne jednostki organizacyjne; w okolicznościach
rozpoznawanej sprawy był to Oddział Tymczasowego Zarządu Państwowego. W tak
złożonym stanie faktycznym i prawnym, w którym czynności faktyczne mogły stanowić
wyraz zupełnie różnych funkcji publicznych lub prywatnych, powoływanie się Skarbu
Państwa na władanie, o którym mowa w art. 296 § 1 pr. rzecz, i wywodzenie z tego
władania konsekwencji obejmujących zasiedzenie udziału należącego do
współwłaściciela musi być uznane za twierdzenie dowolne. Ujawnione przez Sąd
prawomocne postanowienia sądów: Powiatowego z 6 stycznia 1957 r., sygn. II Ns (…)
oraz Sądu Grodzkiego z 11 kwietnia 1946 r. wskazują, że udział wynoszący 1
/2 część
nieruchomości Skarb Państwa nabył nie przez zasiedzenie lecz na skutek
przemilczenia, natomiast posiadanie drugiego udziału tej samej wielkości zostało
przywrócone L. E. Okoliczności tych Sąd nie mógł pominąć, a tym samym Skarb
4
Państwa był obowiązany wykazać stan władania uznawany za posiadanie a nie np. za
dzierżenie sprawowane w ramach zarządu albo za wykonywanie swego uprawnienia do
współposiadania całości rzeczy w ramach przysługującego udziału we współwłasności.
Złożoność funkcji Skarb Państwa odzwierciedla również przeprowadzenie
remontu i zabezpieczenie hipoteką roszczeń o zwrot. Przepisy ustawy z dnia 22 kwietnia
1959 r. o remontach i odbudowie oraz o wykańczaniu budowy i nadbudowie budynków
mieszkalnych (Dz. U. 1959 r. Nr 27 poz. 166) stwarzały podstawę do ingerencji w prawo
własności i umożliwiały przejmowanie budynków wzniesionych przez inne niż państwo
podmioty. Adresatami uprawnień z tej ustawy były przede wszystkim organy gospodarki
mieszkaniowej a wystarczającą podstawę inwestowania w budynek stanowiła ocena
potrzeby przeprowadzenia robót. Ustawa zobowiązywała do zabezpieczenia hipoteką
kosztów remontu (rozdział IV) i umożliwiała przejęcie na rzecz Państwa nieruchomości
na podstawie decyzji administracyjnej.
Skarżący trafnie podnosi, że wpis hipoteki w tych warunkach nie może być
argumentem w kwestii samoistnego posiadania, jednak konsekwencje tego stanowiska
sięgają dalej, wykazując, że domniemanie samoistności posiadania nie zwalnia osoby,
na której spoczywa ciężar dowodu od wykazania, że określone działanie faktyczne
mieści się w pojęciu władania jak właściciel w rozumieniu art. 336 k.c. (przedtem art.
296 § 1 pr. rzecz).
Konkludując należy uznać, że stanowisko Sądu Okręgowego wymagające od
wnioskodawcy wykazania, zgodnie z art. 6 k.c., wyłącznego władania przez Skarb
Państwa całą nieruchomością w charakterze właściciela, przez okres potrzebny do
zasiedzenia, nie narusza domniemań wynikających z takiego władania, a w
konsekwencji nie narusza wskazanych przepisów prawa materialnego, co
usprawiedliwiało postanowienie oddalające apelację wnioskodawcy.
Nie znajdując usprawiedliwionej podstawy skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy
oddalił ją zgodnie z art. 39814
k.p.c.