Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 239/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Andrzej Wróbel (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania F. B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 19 maja 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 29 września 2008 r. Sąd Okręgowy w B. oddalił odwołanie
F. B. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 czerwca 2008 r.,
którą odmówiono wnioskodawcy prawa do emerytury, a wniosek o zaliczenie do
stażu ubezpieczeniowego okresu nauki zawodu przekazał do rozpoznania
organowi rentowemu.
2
Wyrokiem z dnia 19 maja 2009 r. Sąd Apelacyjny zmienił powyższe
rozstrzygnięcie i poprzedzającą je decyzję organu rentowego w ten sposób, że
przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od dnia 29 maja 2008 r.
Sąd drugiej instancji ustalił, że wnioskodawca ostatnio przed złożeniem
wniosku o emeryturę podlegał ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy
zlecenia. Organ rentowy nie uwzględnił w okresie ubezpieczenia wnioskodawcy ze
stosunku pracy okresu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę i naukę zawodu
od 1 września 1962 r. do 20 czerwca 1965 r. oraz okresu odbywania - w trakcie
zatrudnienia w Spółdzielni Inwalidów w B. od 6 stycznia 1967 r. do 30 listopada
1983 r. - zasadniczej służby wojskowej od 26 kwietnia 1967 r. do 18 kwietnia 1969
r. Po zaliczeniu tych okresów wnioskodawca legitymuje się łącznym okresem
zatrudnienia w ramach stosunku pracy w wymiarze 35 lat, 6 miesięcy i 12 dni.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Apelacyjny uznał, że wnioskodawca
spełnia warunki określone w art. 29 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, gdyż legitymuje się
ponad 35-letnim okresem ubezpieczenia społecznego z tytułu pozostawania w
stosunku pracy. Odnosząc się do kwestii zaliczenia okresu zasadniczej służby
wojskowej wnioskodawcy do „pracowniczych okresów składkowych”, Sąd drugiej
instancji wskazał, że wnioskodawca odbywał te służbę na podstawie przepisów
ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. Nr 44, poz. 220 ze zm.). Zgodnie z art. 120 ust. 1
tej ustawy w jego obecnym brzmieniu, pracownikowi, który w ciągu trzydziestu dni
od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej podjął pracę u pracodawcy, u
którego był zatrudniony w dniu powołania do tej służby, czas odbywania służby
wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia u tego pracodawcy w zakresie
wszystkich uprawnień wynikających ze stosunku pracy. Okres czynnej
niezawodowej służby wojskowej jest również tytułem obowiązkowego podlegania
ubezpieczeniom społecznym na podstawie 6 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Wykładnia gramatyczna
art. 120 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej
prowadzi więc do wniosku, że okresy odbytej służby wojskowej traktuje się tak
samo jak wykonywanie pracy, a więc zalicza się je do stażu pracy wymaganego do
3
nabycia prawa do emerytury również w wieku obniżonym. W tym zakresie Sąd
Apelacyjny powołał się przy tym na pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 6 czerwca 2006 r., III UK 5/06 (OSNP 2007 nr 7-8, poz. 108), wskazując, że
skoro możliwe jest zaliczenie okresu służby wojskowej do stażu
ubezpieczeniowego z tytułu pracy w szczególnych warunkach, to tym bardziej
okres takiej służby powinien być uwzględniony do zatrudnienia w „zwykłych
warunkach umowy o pracę”.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku organ rentowy zarzucił: I.
naruszenie prawa materialnego, to jest 1) art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poprzez jego błędną
wykładnię polegającą na uznaniu, że wnioskodawca spełnia warunki do przyznania
mu świadczenia emerytalnego, w sytuacji gdy przez cały wymagany okres nie
podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozostawania w stosunku pracy,
gdyż w okresie od 26 kwietnia 1967 r. do 18 września 1969 r. odbywał służbę
wojskową i w związku tym nie był objęty ubezpieczeniem społecznym z
jakiegokolwiek tytułu; 2) art. 6 ust. 1 pkt 4 tej ustawy, poprzez jego błędną
wykładnię polegającą na uznaniu okresu czynnej służby wojskowej jako okresu
podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy, w sytuacji gdy jest to okres
zaliczany do okresów składkowych niezależnie od tego czy okres odbytej służby był
poprzedzony stosunkiem pracy lub innym stosunkiem prawnym; 3) art. 120 ust. 1
ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony
Rzeczypospolitej Polskiej, poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu,
iż okres odbytej służby wojskowej wliczony do okresu zatrudnienia u danego
pracodawcy w zakresie uprawnień wynikających ze stosunku pracy podlega
zaliczeniu również jako okres ubezpieczenia z tytułu pozostawania w stosunku
pracy, w sytuacji gdy przepis ten przewiduje zaliczenie okresu odbywania służby
wojskowej do okresu zatrudnienia u tego pracodawcy w zakresie wszystkich
uprawnień wynikających ze stosunku pracy, a nie uprawnień wynikających z ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; II. naruszenie
przepisów procesowych mogących mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a to art.
386 § 1 k.p.c., poprzez uwzględnienie apelacji wnioskodawcy pomimo zaistnienia
4
podstaw do jej oddalenia w świetle materiału dowodowego sprawy,
potwierdzającego, iż wnioskodawca nie udowodnił 35-letniego okresu podlegania
ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu
pozostawania w stosunku pracy, uprawniającego do przyznania mu świadczenia
emerytalnego.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i jego zmianę poprzez oddalenie apelacji wnioskodawcy.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że po pierwsze - nie ma
znaczenia długość udowodnionego okresu składkowego i nieskładkowego, ale
istotne jest to czy w ramach tego łącznego okresu okres podlegania ubezpieczeniu
społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym wyłącznie z tytułu
pozostawania w stosunku pracy jest co najmniej równy minimalnemu stażowi
wymaganemu od ubezpieczonego, który w przypadku wnioskodawcy wynosi 35 lat;
po drugie - nieistotne jest podleganie w obowiązującym stanie prawnym żołnierzy
niezawodowych obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, gdyż
chociaż okres ten, podobnie jak okres pozostawania w stosunku pracy, podlega
uwzględnieniu do uprawnień emerytalnych jako okres składkowy, to stanowi
samodzielny tytuł ubezpieczenia; w spornym okresie żołnierze odbywający
zasadniczą służbę wojskową nie podlegali ubezpieczeniu społecznemu z
jakiegokolwiek tytułu; po trzecie - art. 120 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku
obrony Rzeczpospolitej Polskiej stanowi o wliczaniu okresu odbywania służby
wojskowej do okresu zatrudnienia u tego samego pracodawcy w zakresie
wszystkich uprawnień wynikających ze stosunku pracy, a nie uprawnień
emerytalnych; w konsekwencji okres służby wojskowej jest okresem składkowym
dla każdego ubezpieczonego, który odbył taką służbę (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), nie jest natomiast
okresem podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu pozostawania w
stosunku pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Stosownie do art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, powoływanej dalej jako o emeryturach i rentach) w
5
brzmieniu nadanym z dniem 1 lipca 2004 r. ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o
zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264) oraz z dniem 8 maja 2008
r. ustawą z dnia 28 marca 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 67,
poz. 411), mężczyzna urodzony przed dniem 1 stycznia 1949 r., który nie osiągnął
wieku emerytalnego określonego w art. 27 pkt 1 tej ustawy, może przejść na
emeryturę po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 35-letni okres
składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i
nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy. Przepis art.
29 ust. 2 ustawy określa kolejne warunki wymagane do nabycia prawa do
wcześniejszej emerytury, po pierwsze - bycie pracownikiem ostatnio przed
zgłoszeniem wniosku o emeryturę (pkt 1) oraz po drugie - pozostawanie w
stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy w okresie ostatnich 24 miesięcy
podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowym, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę ubezpieczony jest
uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy (pkt 2). Spełnienia warunków
określonych w ust. 2 nie wymaga się od ubezpieczonych, którzy przez cały
wymagany okres, o którym mowa w ust. 1, podlegali ubezpieczeniu społecznemu
lub ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku
pracy (art. 29 ust. 3).
Dla oceny zasadności skargi kasacyjnej kluczowe znaczenie ma
rozstrzygnięcie kwestii czy wnioskodawca legitymuje się 35-letnim okresem
składkowym i nieskładkowym w związku z podleganiem ubezpieczeniu
społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu
pozostawania w stosunku pracy, a konkretnie - rozstrzygnięcie zagadnienia
czy możliwe jest zaliczenie do stażu ubezpieczeniowego wnioskodawcy, w
rozumieniu art. 29 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach, okresu zasadniczej
służby wojskowej odbywanej przez niego od 26 kwietnia 1967 r. do 18
września 1969 r., poprzedzonej zatrudnieniem w zakładzie pracy, do którego
wnioskodawca powrócił po odbyciu tej służby. Jak bowiem wynika z
poczynionych i niezakwestionowanych przez skarżącego ustaleń, zaliczenie
6
to powoduje, że wnioskodawca legitymuje się ponad 35-letnim okresem
podlegania ubezpieczeniu społecznemu i ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy.
Podobne zagadnienie było już przedmiotem rozstrzygnięć Sądu
Najwyższego w wyrokach z dnia 22 października 2009 r., I UK 126/09 oraz I
UK 136/09 (dotychczas niepublikowanych), w których zajęto stanowisko, iż
jeżeli zostały spełnione przesłanki zaliczenia okresu zasadniczej służby
wojskowej, według obowiązujących w tym czasie przepisów, do okresu
zatrudnienia, to okres zasadniczej służby wojskowej podlega zaliczeniu do
okresu, o którym stanowi art. 29 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach. Sąd
Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą skargę kasacyjną pogląd ten
co do zasady podziela.
Należy zgodzić się ze stanowiskiem wyrażonym w powyższych
wyrokach, że rozstrzygnięcie przedmiotowego problemu powinno być
dokonane z uwzględnieniem regulacji prawnej odnoszącej się do zaliczania
okresów zasadniczej służby wojskowej do uprawnień związanych z
zatrudnieniem i obowiązującej w okresie odbywania, a w szczególności
zakończenia tej służby. Przepis art. 29 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach
stanowi bowiem nie tylko o okresie podlegania ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy na
podstawie przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze
zm., zwanej dalej ustawą systemową), ale również o okresie podlegania z
tego tytułu ubezpieczeniu społecznemu, a więc niewątpliwie odnosi się do
stanu prawnego sprzed 1 stycznia 1999 r. Jest to usprawiedliwione również
tym, że zgodnie z art. 4 pkt 13 ustawy o emeryturach i rentach
ubezpieczonym (a o takim mowa w art. 29 tej ustawy) jest także osoba, która
przed dniem jej wejścia w życie podlegała ubezpieczeniu społecznemu lub
zaopatrzeniu emerytalnemu, z wyłączeniem ubezpieczenia społecznego
rolników. Już tylko dlatego błędne jest zarówno utożsamianie podlegania
ubezpieczeniu społecznemu (zaopatrzeniu emerytalnemu) w rozumieniu art.
29 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z okresami składkowymi w
7
rozumieniu art. 6 ust. 1 tej ustawy jak i z okresami podlegania obowiązkowym
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym określonym w art. 6 ust. 1 ustawy
systemowej, jak czynią to Sąd drugiej instancji i skarżący. W art. 29 ust. 3 tej
ustawy chodzi bowiem o to, aby okresy składkowe i nieskładkowe w
rozmiarze określonym w ust. 1 tego artykułu wynikały z podlegania
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym lub ubezpieczeniu społecznemu
(zaopatrzeniu emerytalnemu) z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Inaczej
rzecz ujmując, art. 29 ust. 3 ustanawia warunek, aby przez cały wymagany
okres określony w ust. 1 tego artykułu (tu: 35 lat) ubezpieczony podlegał
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym lub ubezpieczeniu społecznemu
(zaopatrzeniu emerytalnemu) z tytułu pozostawania w stosunku pracy.
Rację ma skarżący, że art. 120 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r.
o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity tekst:
Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 ze zm., zwanej dalej ustawą o
powszechnym obowiązku obrony) stanowi o wliczaniu czasu odbywania
czynnej służby wojskowej do okresu zatrudnienia u pracodawcy, u którego
pracownik był zatrudniony w dniu powołania do tej służby, w zakresie
wszelkich uprawnień wynikających ze stosunku pracy. Należy jednak
przypomnieć, że wnioskodawca odbywał służbę wojskową w latach 1967-
1969, a zatem do jego sytuacji prawnej znajdują zastosowanie przepisy
wskazanej ustawy w brzmieniu obowiązującym w tym okresie. W myśl
pierwotnej i obowiązującej do dnia 31 grudnia 1974 r. treści art. 108 ust. 1
ustawy o powszechnym obowiązku obrony, okres odbytej zasadniczej służby
wojskowej podlegał zaliczeniu do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich
uprawnień związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy po odbyciu tej
służby podjęli zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli
zatrudnieni przed powołaniem do służby. Z mocy art. 108 ust. 3 powołanej
ustawy, warunkiem tego zaliczenia było zachowanie przez pracownika
terminu określonego w art. 106 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym zakład pracy,
który zatrudniał pracownika w dniu powołania do zasadniczej służby
wojskowej był obowiązany zatrudnić go na poprzednio zajmowanym lub
równorzędnym stanowisku, jeżeli najpóźniej w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia
8
z tej służby pracownik zgłosił swój powrót do zakładu pracy w celu podjęcia
zatrudnienia, a niezachowanie tego terminu powodowało rozwiązanie
stosunku pracy z mocy prawa, chyba że nastąpiło z przyczyn niezależnych od
pracownika. Oznacza to, że pracownik powołany do odbycia zasadniczej
służby wojskowej pozostawał w zatrudnieniu pracowniczym (stosunku pracy)
co najmniej do upływu terminu z art. 106 ust. 1 ustawy.
Z unormowaniami tymi pozostawały w zgodności uregulowania ustawy
z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 3, poz. 6 ze zm.), zgodnie z którymi:
powszechne zaopatrzenie emerytalne stanowiło system obowiązkowego
zabezpieczenia społecznego pracowników - w razie osiągnięcia wieku
emerytalnego lub w razie inwalidztwa (art. 1 pkt 1), pracownikiem w
rozumieniu tej ustawy była osoba pozostająca w stosunku pracy (art. 5), za
okresy zatrudnienia uważało się okresy pozostawania w stosunku pracy na
obszarze Państwa Polskiego, jeżeli osoby zatrudnione pobierały w tych
okresach wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego na wypadek
choroby i macierzyństwa (art. 8 ust. 1), a okres niezawodowej służby w
Wojsku Polskim po dniu 1 listopada 1918 r. stanowił okres zaliczalny do
okresu zatrudnienia, od którego zależały uprawnienia emerytalne (art. 20 ust.
2) bądź na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 4, bądź art. 10 ust. 1 pkt 15, jeżeli
został uznany w odrębnych przepisach za zaliczalny do okresów zatrudnienia,
za wyjątkiem jednego tylko przypadku, jeżeli ten sam okres już został
uwzględniony z tytułu zatrudnienia (art. 10 ust. 2 tej ustawy). Należy zatem
uznać, że po pierwsze - obowiązujący wówczas system obowiązkowego
zaopatrzenia społecznego pracowników odpowiadał systemowi
obowiązkowego ubezpieczenia społecznego pracowników wprowadzonemu
ustawą z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń
społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.) oraz po
drugie - okres zasadniczej służby wojskowej zaliczony do okresu zatrudnienia
w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem na podstawie
art. 108 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony w brzmieniu
obowiązujących przed 1 stycznia 1975 r. stanowił okres podlegania
9
zaopatrzeniu emerytalnemu z tytułu pracowniczego zatrudnienia
(pozostawania w stosunku pracy), a zatem należy go uznać za okres
równoznaczny z okresem podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu
pozostawania w stosunku pracy w rozumieniu art. 29 ust. 3 ustawy o
emeryturach i rentach.
Zbieżne stanowisko zostało również zaprezentowane w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 6 stycznia 2010 r., I UK 251/09.
Z tych względów należało uznać, że zaskarżony wyrok - mimo częściowo
błędnego uzasadnienia - odpowiada prawu, co uzasadnia oddalenie skargi
kasacyjnej na podstawie art. 39814
k.p.c.