Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 60/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Andrzej Wróbel
w sprawie z odwołania M. K.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o rentę uczniowską,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej odwołującego się od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 22 kwietnia 2009 r.,
oddala skargę.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 30 września 2008 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie wnioskodawcy M. K. od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 lipca 2007 r. odmawiającej
2
wnioskodawcy prawa do dalszej wypłaty renty uczniowskiej przewidzianej w art. 63
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
Sąd Okręgowy – na podstawie opinii biegłych sądowych lekarzy: ortopedy –
traumatologa, lekarza o specjalności z zakresu neurologii i medycyny pracy oraz
okulisty – ustalił, ze wnioskodawca jest osobą częściowo i trwale niezdolną do
pracy. W swojej opinii biegły ortopeda – traumatolog rozpoznał u wnioskodawcy
stan po urazowej amputacji kończyny górnej prawej dłoni na wysokości 1/3 bliższej
ramienia, oparzenia powłok ciała prądem elektrycznym. Biegły zmianę stopnia
niezdolności do pracy wnioskodawcy z całkowitej na częściową uzasadnił bardzo
dobrym przystosowaniem aktualnej sprawności i czynności narządu ruchu do pracy
w charakterze informatyka. Wnioskodawca jest w stanie podjąć pracę na otwartym
rynku pracy, co udowodnił podejmując zatrudnienie. Biegły wyraził przy tym opinię,
że tylko stałe wykonywanie pracy spowoduje utrzymanie narządu ruchu w należytej
sprawności. Pogląd ten potwierdził w swojej opinii biegły lekarz o specjalności z
zakresu neurologii i medycyny pracy. Biegła lekarz okulista po rozpoznaniu u
wnioskodawcy zaćmy obu oczu nie potwierdziła istnienia z tego powodu
niezdolności do pracy wnioskodawcy.
Sąd Okręgowy ocenił opinie biegłych jako miarodajne i wiarygodne; uznał, że
wnioskodawca nie jest całkowicie niezdolny do pracy co oznacza, że nie ma on
prawa do renty uczniowskiej. Podstawę wyroku stanowiły przepisy art. 12 i art. 180
ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982
r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył apelacją wnioskodawca.
Wyrokiem z dnia 22 kwietnia 2009 r. Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385
k.p.c. oddalił apelację wnioskodawcy. Sąd drugiej instancji – podzielając podstawę
faktyczną oraz podstawę prawną zaskarżonego rozstrzygnięcia – podkreślił, że
prawo do renty uczniowskiej jest świadczeniem, którego wypłata jest uzależniona
od spełnienia podstawowej przesłanki - całkowitej niezdolności do pracy. Definicja
niezdolności do pracy jest zawarta w art. 12 ust. 1 – 3 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. Osobą niezdolną do pracy jest osoba, która
3
utraciła całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej z powodu
naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej sprawności po
przekwalifikowaniu. Całkowita niezdolność do pracy jest tożsama z utratą zdolności
do wykonywania jakiejkolwiek pracy, a częściowa niezdolność do pracy jest
ustalana w przypadku utraty w znacznym stopniu zdolności do pracy zgodnej z
poziomem posiadanych kwalifikacji. Określanie niezdolności do pracy oraz jego
stopni następuje przy uwzględnieniu czynników natury medycznej (stopień
naruszenia sprawności organizmu oraz możliwość przywrócenia niezbędnej
sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji) i socjalnej (możliwość wykonywania
dotychczasowej pracy lub podjęcia innej, celowość przekwalifikowania
zawodowego przy uwzględnieniu rodzaju i charakteru dotychczas wykonywanej
pracy, poziomu wykształcenia, wieku i predyspozycji psychofizycznych) – art. 13
ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Sąd drugiej instancji przeprowadził dodatkowe postępowanie dowodowe w
postaci dowodu z opinii biegłych z zakresu ortopedii i medycyny pracy. Biegli ci w
opinii łącznej potwierdzili zarówno rozpoznanie jak i końcowy wniosek o braku
możliwości uznania wnioskodawcy za całkowicie niezdolnego do pracy. Biegli
zauważyli, że dotychczasowe ustalanie istnienia całkowitej niezdolności do pracy
wnioskodawcy wynikało z jego wieku, jak i faktu kontynuowania przez niego nauki
na poziomie szkoły średniej a następnie wyższej. Aktualnie wnioskodawca posiada
wyuczony zawód i wykonuje w jego ramach pracę koordynatora projektów z
użyciem komputera. Nie jest więc osobą całkowicie niezdolną do pracy. Sąd drugiej
instancji uznał powyższy dowód za wiarygodny. Opinia jest obszerna i wskazuje
jednoznacznie, jakimi okolicznościami faktycznymi kierowali się biegli nie ustalając
całkowitego stopnia niezdolności do pracy pomimo istnienia nadal stanu po
amputacji kończyny górnej prawej. Sąd drugiej instancji na poparcie swojego
stanowiska powołał wyrok z dnia 8 maja 2007 r., II UK 192/06 (OSNP 2008/11-
12/173), w którym Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że: osoba, której stopień
naruszenia sprawności organizmu pozwala na wykonywanie pracy jedynie na
specjalnych stanowiskach, dostępnych dla osób nie w pełni sprawnych, jest
częściowo niezdolna do pracy w rozumieniu art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia
4
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego w całości zaskarżył skargą kasacyjną
wnioskodawca. Opierając skargę na podstawie z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. skarżący
zarzucił błędną wykładnię art. 12 ust. 1, ust. 2 i ust. 3 oraz art. 13 ust. 1 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS przez przyjęcie, że sama okoliczność ukończenia
odbywania nauki w szkole przesądza o zmianie stopnia całkowitej niezdolności do
pracy na niezdolność częściową przy braku jakiejkolwiek poprawy stanu zdrowia,
który stanowił podstawę do ustalenia pierwotnie całkowitej niezdolności do pracy, i
wykonywaniu pracy jedynie na stanowisku specjalnie przystosowanym.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w
całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania,
ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku w całości przez ustalenie że
wnioskodawcy przysługuje prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, a także o
zasądzenie od organu rentowego na rzecz skarżącego kosztów postępowania
według norm przepisanych.
W uzasadnieniu podstawy skargi kasacyjnej skarżący podniósł, że całkowita
niezdolność do jakiejkolwiek pracy jest równoznaczna z utratą zdolności do pracy w
normalnych warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2000 r. II
UKN 134/00 – OSNAPiUS 2002/15/369).
Skarżący podkreślił, że art. 13 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS
stanowi, że zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w przepisach
o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
nie stanowi przeszkody do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy. Ustawa o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
określa m.in. sposób ustalania stopnia niepełnosprawności. Wnioskodawca M. K.
posiada orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym.
Zdaniem skarżącego przy ocenie niezdolności do pracy określonej w art. 12
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS nie można pomijać
stopnia niepełnosprawności ubezpieczonego ustalonego na podstawie art. 3, art. 4 i
art. 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (por. wyrok SN z dnia 11 lutego 2005 r., I UK
5
177/04, wyrok SN z dnia 16 lutego 2005 r., I UK179/05, wyrok SN z dnia 28
stycznia 2004 r., II UK 222/03). Zgodnie z przepisem art. 5 ustawy o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych orzeczenie
lekarza orzecznika ZUS o całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie
art. 12 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest traktowane na równi z
orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
Zdaniem skarżącego powołane w skardze orzecznictwo sądowe, a także
przepis art. 5 ustawy o rehabilitacji zawodowej świadczą o istotnej roli w
postępowaniu o ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy stopnia
niepełnosprawności wnioskodawcy. Przy prawidłowej – według skarżącego –
wykładni przepisu art. 13 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS osoba, która
posiada orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, z którego
wynikają wskazania do zatrudnienia na przystosowanym stanowisku pracy,
powinna zostać uznana za osobę całkowicie niezdolną do pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 39813
§ 2 k.p.c. w postępowaniu kasacyjnym nie jest
dopuszczalne powołanie nowych faktów i dowodów, a Sąd Najwyższy jest
związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego
orzeczenia.
Tylko ustalenia faktyczne zaskarżonego wyroku mogą być brane pod uwagę
przy rozpoznaniu zarzutów pierwszej podstawy skargi – naruszenia prawa
materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.).
Tymczasem rozpatrywana skarga chociaż oparta została wyłącznie na
podstawie pierwszej, a w jej ramach – wyłącznie na zarzucie błędnej wykładni
wskazanych przepisów – to określenie tego zarzutu oparte zostało na sytuacji która
nie odpowiada ustaleniom faktycznym stanowiącym podstawę zaskarżonego
orzeczenia.
W ocenie prawnej wyroku (przedstawionej w uzasadnieniu wyroku jego
podstawie prawnej) nie ma zaskarżonego podstawą skargi „przyjęcie, że sama
6
okoliczność ukończenia odbywania nauki w szkole przesądza o zmianie stopnia
całkowitej niezdolności do pracy na niezdolność częściową, przy braku
jakiejkolwiek poprawy stanu zdrowia, który stanowił podstawę do ustalenia
pierwotnie całkowitej niezdolności do pracy i wykonywaniu pracy jedynie na
stanowisku specjalnie przystosowanym”.
Zaskarżony wyrok nie tylko nie zawiera interpretacji imputowanej mu
bezpodstawnie przez skarżącego, ale opiera swą ocenę prawną na wyraźnie
odmiennych ustaleniach. Dotyczy to w szczególności rzekomego ograniczenia
oceny Sądu do faktu ukończenia szkoły przez ubezpieczonego i braku
jakichkolwiek zmian w jego stanie zdrowia.
Zupełnie inaczej niż to przedstawia autor skargi Sąd brał wprawdzie pod
uwagę ukończenie przez ubezpieczonego odbywania nauki i to w zakresie szkoły
wyższej ale nie jako okoliczność samą przez się powodującą zmianę stopnia
niezdolności do pracy. Istotny jest tu znacznie szerszy kontekst ustaleń, w
szczególności uzyskanie przez ubezpieczonego kwalifikacji połączonej z
odpowiednią sprawnością dla jej realizacji – wyuczenia się i wykonywania zawodu
koordynatora projektów z użyciem komputera. „Wnioskodawca jest w stanie podjąć
pracę na otwartym rynku pracy, co udowodnił podejmując zatrudnienie”, przy czym
– zgodnie z zaaprobowanymi przez Sąd opiniami biegłych stałe wykonywanie tej
pracy przez ubezpieczonego „spowoduje utrzymanie narządu ruchu w należytej
sprawności”.
Nie jest więc tak jak bezpodstawnie w oderwaniu od ustaleń zaskarżonego
wyroku twierdzi skarżący jakoby nie zdarzyło się nic takiego co uzasadniałoby
ustalenie, że ubezpieczony obecnie jest osobą – jak ustalił Sąd – częściowo i trwale
niezdolną do pracy. Ubezpieczonemu została przyznana renta uczniowska na
podstawie art. 63 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin. Mimo nieobowiązywania tej ustawy ubezpieczony –
zgodnie z art. 180 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zachowałby nadal tzw. rentę
uczniowską gdyby był całkowicie niezdolny do pracy (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 30 sierpnia 2001 r. II UKN 517/00 – OSNAPiUS 2003/10/259).
Sytuacja taka nie zachodzi po uzyskaniu przez ubezpieczonego określonych
7
kwalifikacji i wykonywaniu pracy w wyuczonym zawodzie zgodnie z posiadaną do
tego sprawnością, pomimo stanu po amputacji kończyny górnej prawej dłoni.
Nie budzi zastrzeżeń wynikająca z oceny prawnej wyroku wykładnia
wskazanych w skardze przepisów. W szczególności, zgodnie z przepisami art. 12
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Sąd ustalił
częściową niezdolność do pracy ze względu na utratę przez ubezpieczonego w
znacznym stopniu zdolności do pracy zgodnej z poziomem posiadanych
kwalifikacji. Miał Sąd na uwadze – co jasno wynika z uzasadnienia zaskarżonego
wyroku – wszystkie, określone w art. 13 ust. 1 powołanej ustawy, czynniki „natury
medycznej” i socjalne mające znaczenie dla określenia niezdolności do pracy oraz
jego stopnia.
Odnosząc się do argumentacji podstawy skargi kasacyjnej należy podkreślić,
że kwestionowana w skardze wykładnia art. 12 i art. 13 ust. 1 ustawy o
emeryturach i rentach – wbrew gołosłownym stwierdzeniom skarżącego –
dokładnie odpowiada treści wskazanych przepisów, w szczególności uwzględnia
stan zdrowia ubezpieczonego i ograniczenia związane z trwałym uszkodzeniem
„narządu ruchu” a z drugiej strony adaptacyjne przystosowania do pracy w
wyuczonym zawodzie, pracy faktycznie wykonywanej.
Nie ma też racji skarżący, że ustalenie zaskarżonego wyroku pozostaje w
jakiejś nieuzgadnialnej sprzeczności z posiadaniem przez ubezpieczonego
orzeczenia o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym. W danym przypadku
nie jest to pominięcie tej okoliczności ale jej rozpatrzenie w zespole wszystkich
okoliczności istotnych z punktu widzenia zastosowanych przepisów ustawy o
emeryturach i rentach. Nie jest uprawnione twierdzenie skarżącego, że
wnioskowany stopień niepełnosprawności w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia
1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób
niepełnosprawnych jest równoznaczny z całkowitą niezdolnością do pracy w
rozumieniu art. 12 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach. Z art. 5 ust. 2 pierwszej z
tych ustaw wynika, że orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o całkowitej niezdolności
do pracy jest traktowane w sprawach określonych w ustawie o rehabilitacji na równi
z orzeczeniem o wnioskowanym stopniu niepełnosprawności. Ta zasada
podobnego traktowania sytuacji określonych w art. 5 ust. 2 ustawy o rehabilitacji nie
8
stwarza podstawy do przekształcenia jej elementów ze skutkiem zmieniającym
przesłanki częściowej niezdolności do pracy. Nie jest bowiem tak, że osoba która
ze względów dotyczących rehabilitacji uzyskała orzeczenie o umiarkowanym
stopniu niepełnosprawności staje się tylko z mocy tego orzeczenia osobą
całkowicie niezdolną do pracy, z pominięciem warunków całkowitej niezdolności do
pracy określonych w ustawie o emeryturach i rentach.
Argumenty uzasadnienia skargi jakoby „z analizy przeprowadzonego w
sprawie postępowania dowodowego wynika, że wnioskodawca nie jest zdolny do
wykonywania jakiejkolwiek pracy w normalnych warunkach” – nie odnosi się do
ustaleń faktycznych zaskarżonego wyroku, nie pozostaje też w odpowiednim
związku z podstawą skargi ograniczoną do wykładni wskazanych przepisów prawa
materialnego.
Z powyższych względów uznając, że skarga kasacyjna nie ma uzasadnionej
podstawy Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 39814
k.p.c.