Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PZ 1/10
POSTANOWIENIE
Dnia 11 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z powództwa T. B.
przeciwko Z.W. prowadzącej działalność gospodarczą pod nazwą „B." w J.
o wypłatę diet,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 lutego 2010 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 30 czerwca 2009 r.,
odrzuca zażalenie.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. – Sąd Pracy wyrokiem z 5 marca 2009 r., w sprawie z
powództwa T. B. przeciwko Z. W., prowadzącej działalność gospodarczą pod firmą
„B.” w J., o zapłatę kwoty 14.200 zł z tytułu diet za podróże służbowe odbywane
przez powoda w czasie zatrudnienia u pozwanej, oddalił apelację T. B. od wyroku
Sądu Rejonowego w J. – Sądu Pracy z 10 kwietnia 2008 r., oddalającego
powództwo.
Po wydaniu wyroku przez Sąd Okręgowy powód złożył wniosek o
ustanowienie dla niego pełnomocnika „z urzędu” w celu wniesienia skargi
kasacyjnej. Postanowieniem z 21 kwietnia 2009 r. Sąd Okręgowy ustanowił dla
2
powoda pełnomocnika „z urzędu” w osobie radcy prawnego, którego miała
wyznaczyć Okręgowa Izba Radców Prawnych w K.
Ustanowiony przez Sąd Okręgowy i wyznaczony przez OIRP jako
pełnomocnik powoda radca prawny R. T. złożył opinię prawną o braku podstaw do
wniesienia skargi kasacyjnej. W opinii został zawarty wniosek o przyznanie mu
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej „z urzędu” powodowi.
Postanowieniem z 30 czerwca 2009 r. Sąd Okręgowy zasądził od Skarbu
Państwa na rzecz radcy prawnego R. T. jako pełnomocnika „z urzędu” powoda T.
B. kwotę 900 zł wraz z 22% podatkiem VAT w kwocie 198 zł, czyli łącznie 1.098 zł,
tytułem sporządzenia opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej.
W uzasadnieniu powyższego postanowienia Sąd Okręgowy stwierdził, że
zgodnie z § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) - za
sporządzenie i wniesienie skargi kasacyjnej oraz za sporządzenie opinii o braku
podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej przysługują koszty w wysokości 50%
stawki minimalnej, a jeżeli sprawy nie prowadził w drugiej instancji ten sam adwokat
- 75% stawki minimalnej, w obu wypadkach nie mniej niż 120 zł. Przedmiotem
sprawy było roszczenie o zapłatę diet z tytułu podróży służbowych, a wartość
przedmiotu sporu powód określił na kwotę 14.200 zł. Zdaniem Sądu Okręgowego,
zgodnie z § 11 ust. 1 pkt 2 powołanego rozporządzenia przy takiej wartości
przedmiotu sporu minimalna stawka w sprawach z zakresu prawa pracy wynosi
1.800 zł (2.400 zł x 75%). Koszty należne za sporządzenie opinii o braku podstaw
do wniesienia skargi kasacyjnej w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy określił - na
podstawie § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia - na kwotę 900 zł wraz z 22%
podatkiem VAT w kwocie 198 zł.
Zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego z 30 czerwca 2009 r. wniósł
„w imieniu powoda” jego pełnomocnik, zaskarżając je w części, w której Sąd nie
zasądził na rzecz radcy prawnego R. T. tytułem sporządzenia opinii o braku
podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej kwoty 1.350 zł powiększonej o podatek
VAT w kwocie 297 zł.
3
Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez zasądzenie
od Skarbu Państwa na rzecz radcy prawnego R. T. kwoty 1.350 zł powiększonej o
podatek VAT w kwocie 297 zł, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania „przez Sąd pierwszej instancji” oraz o zasądzenie na rzecz
pełnomocnika kosztów postępowania zażaleniowego. Zażalenie zostało
zaadresowane do Sądu Apelacyjnego w […].
W uzasadnieniu zażalenia skarżący podniósł, że zaskarżone postanowienie
„pozostaje w sprzeczności” z § 12 ust. 4 pkt 2 w związku z § 11 ust. 1 pkt 2 i § 6 pkt
5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z
urzędu. Zgodnie z § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia, stawki minimalne w
postępowaniu kasacyjnym za sporządzenie opinii o braku podstaw do wniesienia
skargi kasacyjnej wynoszą 50% stawki minimalnej, a jeżeli nie prowadził sprawy w
drugiej instancji ten sam radca prawny - 75 % stawki minimalnej. Zgodnie zaś z §
11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia, stawki minimalne za prowadzenie spraw z zakresu
prawa pracy o wynagrodzenie za pracę lub odszkodowanie inne niż wymienione w
pkt 4 – wynoszą 75% stawki obliczonej na podstawie § 6 od wartości
wynagrodzenia lub odszkodowania będącego przedmiotem sprawy. Treść § 6 pkt 5
rozporządzenie stanowi, że stawki minimalne przy wartości przedmiotu sprawy
powyżej 10.000 zł do 50.000 zł wynoszą 2.400 zł. Na podstawie przytoczonych
przepisów Sąd Okręgowy powinien był zasądzić na rzecz radcy prawnego R. T.
tytułem sporządzenia opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej kwotę
1.350 zł powiększoną o podatek VAT w kwocie 297 zł, ponieważ stawka minimalna
za prowadzenie przedmiotowej sprawy z zakresu prawa pracy wynosiła 1.800 zł. Z
uwagi na fakt, że pełnomocnik nie prowadził sprawy przed Sądem drugiej instancji
(został ustanowiony dopiero po wydaniu prawomocnego wyroku przez Sąd drugiej
instancji), Sąd Okręgowy powinien był zasądzić na jego rzecz 75% stawki
minimalnej, czyli kwotę 1.350 zł, która powinna być podwyższona o stawkę podatku
od towarów i usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach o
4
podatku od towarów i usług, obowiązującą w dniu orzekania o tych opłatach, czyli o
kwotę 297 zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozważenia wymagała przede wszystkim dopuszczalność wniesionego
zażalenia. Zostało ono bowiem wniesione od postanowienia wydanego przez Sąd
Okręgowy jako Sąd drugiej instancji po wydaniu przez ten Sąd prawomocnego
wyroku. W zażaleniu nie powołano w żadnym miejscu podstawy prawnej jego
wniesienia, skarżący oznaczył jako sąd, do którego wnoszone jest zażalenie, Sąd
Apelacyjny, a w samym zażaleniu parokrotnie traktuje się zaskarżone
postanowienie jako wydane przez sąd pierwszej instancji. Tymczasem do oceny
dopuszczalności zaskarżenia postanowienia Sądu Okręgowego z 30 czerwca 2009
r. nie można w żadnym stopniu stosować art. 394 § 1 k.p.c.
Zażalenie do Sądu Najwyższego może być wniesione jedynie na te
postanowienia sądu drugiej instancji, które są wymienione w przepisach Kodeksu
postępowania cywilnego jako objęte możliwością zaskarżenia (art. 3941
k.p.c.).
Według art. 3941
§ 1 k.p.c., zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje na
postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną oraz skargę o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (pkt 1), a także na
postanowienie sądu drugiej instancji co do kosztów procesu, które nie były
przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji (pkt 2). Według art. 3941
§ 2
k.p.c., w sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie przysługuje
także na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie, z
wyjątkiem postanowień, o których mowa w art. 3981
k.p.c. (w przedmiocie
odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania, od których przysługuje skarga
kasacyjna), a także postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na
postanowienie sądu pierwszej instancji.
Zaskarżone postanowienie dotyczy takiej materii (przyznania od Skarbu
Państwa wynagrodzenia pełnomocnikowi strony ustanowionemu przez sąd - tzw.
pełnomocnikowi „z urzędu”), która z pewnością nie może być traktowana w
kategoriach orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie w rozumieniu art.
5
3941
§ 2 k.p.c. Dopuszczalność jego zaskarżenia może być co najwyżej rozważana
według art. 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c.
Zgodnie z art. 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c. - dodanym przez ustawę z dnia 19 marca
2009 r. zmieniającą Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 69, poz. 592), który
wszedł w życie 22 maja 2009 r. - zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
także na postanowienie sądu drugiej instancji co do k o s z t ó w p r o c e s u,
które nie były przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji. Przepis ten
rozszerza krąg wyjątków od zasady (wynikającej z art. 3941
§ 2 k.p.c.), że zażalenie
do Sądu Najwyższego przysługuje jedynie na postanowienia sądu drugiej instancji
kończące postępowanie w sprawie i nie przysługuje na postanowienia innego
rodzaju (z wyłączeniem kategorii wymienionych w art. 3941
§ 1 k.p.c.). Jako przepis
o charakterze wyjątkowym powinien być on interpretowany ściśle.
Ustawową definicję kosztów procesu zawiera art. 98 k.p.c. Zgodnie z tym
przepisem, regulującym zwrot kosztów procesu, strona przegrywająca sprawę
obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do
celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Do kosztów tych
zalicza się, między innymi, koszty zastępstwa procesowego strony przez radcę
prawnego lub adwokata. Przepisy o zwrocie kosztów procesu dotyczą rozliczeń z
tego tytułu między stronami (powodem i pozwanym, współuczestnikami sporu,
interwenientem ubocznym), nie dotyczą natomiast rozliczeń między Skarbem
Państwa a adwokatem lub radcą prawnym, którzy – jako ustanowieni przez sąd
pełnomocnicy „z urzędu” – udzielali stronie pomocy prawnej. Zwrot kosztów
procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, należy się stronie, na zasadach
określonych w art. 98 k.p.c. (wówczas, gdy wygrała sprawę) od przeciwnika
procesowego, a nie od Skarbu Państwa. Jeżeli strona przegrała sprawę a
korzystała z pomocy prawnej udzielonej przez pełnomocnika ustanowionego przez
sąd (tzw. pełnomocnika „z urzędu”), nie otrzyma zwrotu kosztów procesu na
podstawie art. 98 k.p.c., a więc nie otrzyma też kosztów związanych z działaniem
(reprezentowaniem jej przez) pełnomocnika „z urzędu”. W takiej sytuacji powstaje
subsydiarny obowiązek Skarbu Państwa wypłacenia pełnomocnikowi, będącemu
radcą prawnym, ustanowionemu przez sąd wynagrodzenia za świadczoną pomoc
prawną, o czym stanowi art. 223
ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach
6
prawnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65) oraz § 15 - 17 wydanego
na jego podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz.1349 ze zm.). Świadczenie pomocy
prawnej „z urzędu” jest działaniem dla dobra publicznego, umożliwiającym
realizację w postępowaniu cywilnym zasady równości i prawa do sądu. Obowiązek
pokrycia tych kosztów, spoczywający na Skarbie Państwa, ma charakter
publicznoprawny i nie jest obowiązkiem pokrycia kosztów procesu w rozumieniu
przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dotyczących tych kosztów (art. 98 i
nast.). Rozstrzygnięcie sądu w takiej sytuacji o kosztach nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej stronie „z urzędu” nie jest orzeczeniem w przedmiocie kosztów
procesu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 17 listopada 2009 r., III CZ
53/09, niepubl. oraz uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 25 czerwca 2009
r., III CZP 36/09, OSNC 2010 nr 2, poz. 24).
Z tych względów postanowienie o przyznaniu radcy prawnemu od Skarbu
Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu nie jest
postanowieniem „co do kosztów procesu” w rozumieniu art. 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c.,
który, z przyczyn wcześniej wspomnianych, powinien być wykładany ściśle.
Wszystko to prowadzi do wniosku, że także na gruncie nowej regulacji,
przewidzianej w powyższym przepisie, niedopuszczalne jest zażalenie do Sądu
Najwyższego na postanowienie sądu drugiej instancji w przedmiocie przyznania od
Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie z urzędu
w postępowaniu kasacyjnym (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 17 listopada
2009 r., III CZ 53/09, niepubl.).
Biorąc to pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 3941
§ 3 w związku z
art. 39821
i art. 373 k.p.c. odrzucił zażalenie.
Na marginesie jedynie należy zaznaczyć, że Sąd Okręgowy przyznał radcy
prawnemu R. T. zaniżone koszty pomocy prawnej udzielonej stronie (powodowi) „z
urzędu”. Należy przyznać rację radcy prawnemu R. T., że według § 12 ust. 4 pkt 2
w związku z § 11 ust. 1 pkt 2 i § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z
dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz
7
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu, powinien on otrzymać od Skarbu Państwa
zwrot kosztów w kwocie 1.350 zł powiększonej o podatek VAT w kwocie 297 zł.
Zgodnie z § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia, stawki minimalne w postępowaniu
kasacyjnym za sporządzenie opinii o braku podstaw do wniesienia skargi
kasacyjnej wynoszą 50% stawki minimalnej, a jeżeli sprawy nie prowadził w drugiej
instancji ten sam radca prawny - 75% stawki minimalnej. W rozpoznawanej sprawie
radca prawny R. T. nie prowadził sprawy w drugiej instancji, a zatem jego
wynagrodzenie powinno być obliczone jako 75% (a nie 50% jak przyjął Sąd
Okręgowy) stawki minimalnej. Zgodnie z § 11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia, stawki
minimalne za prowadzenie spraw z zakresu prawa pracy o wynagrodzenie za pracę
lub odszkodowanie inne niż wymienione w pkt 4, wynoszą 75% stawki obliczonej
na podstawie § 6 od wartości wynagrodzenia lub odszkodowania będącego
przedmiotem sprawy. Według § 6 pkt 5 rozporządzenia, stawki minimalne przy
wartości przedmiotu sprawy powyżej 10.000 zł do 50.000 zł wynoszą 2.400 zł. Na
podstawie przytoczonych przepisów Sąd Okręgowy powinien był zasądzić od
Skarbu Państwa na rzecz radcy prawnego R. T. tytułem sporządzenia opinii o
braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej kwotę 1.350 zł, czyli 75% od kwoty
1.800 zł, powiększoną o podatek VAT w kwocie 297 zł, ponieważ stawka minimalna
za prowadzenie przedmiotowej sprawy z zakresu prawa pracy wynosiłaby 1.800 zł.
Skoro pełnomocnik nie prowadził sprawy przed sądem drugiej instancji (został
ustanowiony dopiero po wydaniu prawomocnego wyroku przez sąd drugiej
instancji), Sąd Okręgowy powinien był zasądzić na jego rzecz 75% stawki
minimalnej, czyli kwotę 1.350 zł, podwyższoną o stawkę podatku od towarów i
usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach o podatku od towarów
i usług, obowiązującą w dniu orzekania o tych opłatach, czyli o kwotę 297 zł.
Błędne wyliczenie wysokości wynagrodzenia należnego pełnomocnikowi powinno
być skorygowane przez Sąd Okręgowy przez wydanie postanowienia
obejmującego brakującą część należnego wynagrodzenia.
8