Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 209/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z wniosku B. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanej P. Sp. z o.o. w W.
o odpowiedzialność członka zarządu spółki za zaległe składki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 6 lutego 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 11 czerwca 2008 r. Sąd Okręgowy - Sąd Ubezpieczeń
Społecznych w W. zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 24 września 2004 r. w ten sposób, iż stwierdził, że B. K. nie ponosi
2
odpowiedzialności za zaległości „P." spółki z o.o. z tytułu składek na ubezpieczenie
społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od 1 stycznia 2001 r. do 31
grudnia 2002 r. i nie jest zobowiązana do zapłaty składek za ten okres (pkt 1), w
pozostałym zakresie odwołanie oddalił (pkt 2) i zniósł wzajemnie między stronami
koszty procesu (pkt 3).
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył częściowo Zakład Ubezpieczeń
Społecznych, wnosząc o zmianę objętego apelacją pkt 1 sentencji orzeczenia
poprzez oddalenie odwołania B. K.
Zaskarżonemu wyrokowi apelujący zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego i procesowego, a w szczególności art. 116 § 1 i 2, art. 116a ustawy z
dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137 ze zm.) w związku z
art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz.U. nr 137 ze zm.) przez przyjęcie, że do dnia 31 grudnia 2002 r.
odpowiedzialność członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
ustawodawca uzależniał od skierowania egzekucji do wszystkich składników
majątku spółki, niezależnie od tego, czy istniały i jaką wartość przedstawiały
poszczególne składniki tego majątku, oraz wykazania przez wierzyciela w
powyższy sposób bezskuteczności egzekucji z całego majątku spółki; art. 13 § 1
rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 24 października 1934 r. prawo
upadłościowe (Dz.U. z 1991 r. Nr 118 ze zm.), przez przyjęcie, że postanowienie
Sądu Rejonowego XVII Wydział Gospodarczy z dnia 26 listopada 2002 r., sygn. akt
XVII U …/02, oddalające wniosek o ogłoszenie upadłości spółki P. z powodu braku
majątku dłużnika nie jest, w rozumieniu art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej,
równoznaczne z bezskutecznością egzekucji składek należnych za okres do dnia
31 grudnia 2002 r.; sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego
materiału dowodowego i przyjęcie, że spółka do dnia 31 grudnia 2002 r. posiadała,
poza środkami wpływającymi na jej konto, inne składniki majątku, z których możliwe
było zaspokojenie wierzyciela, i nieuwzględnienie w tym zakresie w szczególności
ustaleń Sądu Rejonowego w sprawie sygn. akt XVII U …/02.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła częściowo również B. K., wnosząc o
zmianę objętego apelacją pkt 2 sentencji orzeczenia poprzez zmianę decyzji ZUS i
3
orzeczenie, że wnioskodawczyni nie odpowiada za zaległości P. Sp. z o.o. z tytułu
składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, w tym i tych powstałych po
1 stycznia 2003r. oraz zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania za drugą
instancję. Powyższemu wyrokowi apelująca zarzuciła naruszenie art. 116 §1
Ordynacji podatkowej przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie,
polegające na przyjęciu, że zachodzą przesłanki jej odpowiedzialności za zaległości
P. Sp. z o.o. z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie
zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
za okres po 1 stycznia 2003r. oraz wadliwe ustalenie stanu faktycznego
(sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału
dowodowego) przez przyjęcie, że egzekucja z majątku P. Sp. z o.o. zaległości z
powyższych tytułów za okres po 1 stycznia 2003r. okazała się w całości lub w
części bezskuteczna.
Wyrokiem z dnia 6 lutego 2009 r. Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych zmienił zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym i odwołanie B. K.
oddalił. Sąd zauważył, że zarówno z sentencji wyroku, jak i z jego uzasadnienia
wynika, iż Sąd Okręgowy zróżnicował odpowiedzialność wnioskodawczyni jako
członka zarządu spółki z o.o. P. z tytułu zaległych składek należnych organowi
rentowemu, „zwolnił" ją z tej odpowiedzialności za okres od 1 stycznia 2001 r. do 31
grudnia 2002 r. stwierdzając, że B. K. nie ponosi odpowiedzialności za
niezapłacone przez spółkę składki na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne oraz na
Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i nie jest
zobowiązana do zapłaty składek za podany okres. Oddalając odwołanie od decyzji
z dnia 24 września 2004 r. w pozostałym zakresie Sąd pierwszej instancji
„potwierdził" odpowiedzialność wnioskodawczyni z tytułu niezapłaconych składek
za okres od 1 stycznia 2003 r. do lipca 2003 r.
Uzasadniając to rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy stwierdził, że jeśli chodzi o
pierwszy okres (od stycznia 2001 r. do grudnia 2002 r.) to Zakład Ubezpieczeń
Społecznych ograniczył się tylko do prowadzenia egzekucji z rachunków
bankowych spółki i nie wykorzystał wszystkich możliwych sposobów
wyegzekwowania długów. Egzekucja nie była prowadzona do całego majątku firmy
4
i dlatego nie można uznać, że została spełniona przesłanka bezskuteczności
egzekucji o której mowa w art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej, w brzmieniu
obowiązującym do 31 grudnia 2002 r. Egzekucja skierowana do rachunków
bankowych spowodowała częściowe pokrycie należności. Natomiast głównym
motywem odmiennego orzeczenia jeśli chodzi o okres od dnia 1 stycznia 2003 r.
Sąd Okręgowy uczynił zmianę przesłanek odpowiedzialności członka zarządu
spółki, jaka nastąpiła po tej dacie na skutek nowelizacji art. 116 § 1 Ordynacji
podatkowej. Sąd pierwszej instancji podkreślił, że od tej daty przesłanką
umożliwiającą przyjęcie odpowiedzialności członka zarządu spółki stała się także
częściowa bezskuteczność egzekucji z majątku spółki, co w przedmiotowej sprawie
miało miejsce. Sąd Okręgowy argumentował ponadto, że nie zostały spełnione w
tym drugim okresie przesłanki egzoneracyjne (zgłoszenie wniosku o ogłoszenie
upadłości lub wykazanie, że nie zgłoszenie takiego wniosku nastąpiło bez winy
strony).
W ocenie Sądu drugiej instancji zróżnicowania odpowiedzialności
wnioskodawczyni nie da się prawidłowo uzasadnić zmianą treści art. 116 §1
Ordynacji podatkowej. Pomimo częściowej zmiany treści tego przepisu jego
znaczenie prawne nie zmieniło się. Zdaniem Sądu Apelacyjnego niesłuszny jest
zarzut, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych w pierwszym okresie nie wykorzystał
wszystkich możliwych sposobów egzekucji, a w szczególności nie skierował jej do
całego majątku spółki. Taki zarzut byłby skuteczny tylko wtedy gdyby
wnioskodawczyni jako członek zarządu spółki wskazała inne składniki majątku firmy
a egzekucja skierowana do nich - była realna. Tymczasem z przesłuchania
Barbary Kowalskiej wynika, że majątek spółki na styczeń 2003 r. obejmował: sprzęt
komputerowy, dwuletni samochód Fiat Punto i sprzęt laboratoryjny kupiony dla
innej filii za około 100.000 zł. Majątek, jego aktywa, były jednak pozorne, samochód
został skradziony jesienią 2002 r., a sprzęt laboratoryjny został przejęty przez bank
w zamian za kredyt. Spółka nie miała nieruchomości ani innych ruchomości, miała
natomiast długi wobec innych firm. Natomiast efektywny majątek spółki wedle
bieżącej oceny z listopada 2002 r. stanowiła gotówka w kwocie niewiele ponad
7.000 zł, samochód wartości około 1000 zł oraz należności w kwocie około 20.000
zł. (dowód - akta sprawy XVII U …/02 - k-63). Taki stan majątku spółki najlepiej
5
świadczył o nierealnych możliwościach prowadzenia egzekucji do całego majątku
firmy. Potwierdzeniem złej sytuacji finansowej spółki było oddalenie wniosku o
ogłoszenie upadłości spółki, co nastąpiło 26 listopada 2002 r. a więc jeszcze w
„pierwszym okresie odpowiedzialności" (dowód: akta sprawy XVII U …/02 - koperta
k-74 a.s.). Powyższe dowodziło, iż wnioskodawczyni jako członek zarządu spółki
nie wykazała, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości
lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie
układowe) lub że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie
postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego)
nastąpiło bez jej winy. Czyniąc powyższe ustalenia faktyczne Sąd Apelacyjny
doszedł do wniosku, że okoliczności sprawy przemawiają za uwzględnieniem
apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a w konsekwencji za zmianą
zaskarżonej części wyroku i oddaleniem odwołania B. K.
Na powyższe orzeczenie wnioskodawczyni wniosła skargę kasacyjną
zarzucając w niej naruszenie prawa materialnego przez oczywiście błędną
wykładnię art. 108 § 3 i § 4 i art. 116 § 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja
podatkowa (tekst jednolity: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60), polegającą na przyjęciu
przez Sąd Apelacyjny, że kryteria odpowiedzialności skarżącej Barbary Kowalskiej
za cały okres objęty decyzją organu rentowego z 24 września 2004 r. są jednolite
(nie są zróżnicowane) podczas, gdy prawidłowa wykładnia wskazanych przepisów
Ordynacji podatkowej prowadzi do wniosku, że inne były kryteria odpowiedzialności
skarżącej B. K. za zaległości z tytułu składek objętych powyższą decyzją powstałe
przed 1 stycznia 2003 r., a inne za zaległości z powyższego tytułu powstałe po tej
dacie, to jest na podstawie art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. Wskazując na powyższe,
wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w całości i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się nieuzasadniona. Przepisy regulujące
odpowiedzialność osób trzecich za zobowiązania podatkowe podatnika podlegają
ścisłej wykładni. Nie jest jednak dopuszczalna taka wykładnia, która podważałaby
sens istnienia przepisu. Przepis art. 116 Ordynacji podatkowej, mający z mocy art.
6
31 i 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205 poz. 1585) zastosowanie do składek
na ubezpieczenie i inne fundusze, podobnie jak przepis art. 299 Kodeksu spółek
handlowych, chroni prawa wierzyciela niewypłacalnej spółki i w tym celu
wprowadza odpowiedzialność członków jej zarządu. Odpowiedzialność ta byłaby
iluzoryczna, gdyby przepis interpretować w ten sposób, że odpowiedzialność
członka zarządu była uzależniona od bezskuteczności egzekucji wyłącznie w
całości. Przy takiej wykładni wyegzekwowanie od spółki minimalnej części
zaległości podatkowych, i brak możliwości skutecznej egzekucji do pozostałej
części majątku, powodowałby niemożność dochodzenia pozostałej części od osób
trzecich - członków zarządu spółki. W takiej sytuacji wierzyciel utraciłby możliwość
dochodzenia zagwarantowanych przepisami prawa roszczeń. Ponadto okoliczność
prowadzenia egzekucji do części majątku spółki powodowałaby odwrócenie sytuacji
prawnej stron, gdzie na wierzycielu spoczywałby obowiązek udowodnienia, że
egzekucja należności do pozostałej części nie była możliwa, co kłóci się z treścią
art. 116 § 1 pkt 2, który pozwala uwolnić się osobie trzeciej od odpowiedzialności w
sytuacji, gdy wskaże mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie
zaległości podatkowych spółki w znacznej części. Słusznie zatem Sąd Apelacyjny
uznał, że przepis nie może być interpretowany w sposób oczywiście krzywdzący
wierzyciela. Tym samym zastosowanie zaprezentowanej w skardze kasacyjnej
metody interpretacji, polegającej na porównaniu poprzedniego i obecnego
brzmienia przepisu w celu wykazania zasadności zwolnienia wnioskodawczyni z
odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki za sporny okres sprzed 1
stycznia 2003 r. nie ma uzasadnionych podstaw. W poprzednim stanie prawnym
przepis art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej stanowił, że członkowie zarządu ponoszą
odpowiedzialność „jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna", a w
obecnym brzmieniu użyte zostało określenie: „jeżeli egzekucja z majątku spółki
okazała się w całości lub w części bezskuteczna". Porównując oba sformułowania,
wskazać należy, iż pierwotną wersję przepisu należy interpretować w kontekście
regulacji zawartej w art. 108 § 3 Ordynacji podatkowej, co prowadzi do wniosku, że
odpowiedzialność osób trzecich występuje wówczas, gdy egzekucja z majątku
podatnika okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a późniejsze dodanie
7
do art. 116 Ordynacji podatkowej treści „w całości lub w części bezskuteczna” w
istocie niczego nie zmieniło (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2007
r. II UK 250/06, OSNP 2008 nr 15 – 16, poz. 234).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.