Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 336/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Zbigniew Hajn
w sprawie z odwołania M. G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 maja 2010 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 5 maja 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
2
Uzasadnienie
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z 9 października 2007 r. odmówił
M. G. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą
zawodową.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. wyrokiem z
dnia 6 sierpnia 2008 r., zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał
ubezpieczonemu prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w
związku z choroba zawodową od 1 lipca 2007 r. na stałe.
Sąd Okręgowy ustalił że M. G. urodzony 5 marca 1949 r., z zawodu ślusarz,
pracował jako pracownik fizyczny w pyłach związków organicznych, w tym w
azbeście. Ośrodek Medycyny Pracy w K. wydał w dniu 13 lutego 2001 r. orzeczenie
lekarskie o rozpoznaniu u odwołującego się choroby zawodowej - pylicy azbestowej
płuc w stanie wydolności układu oddechowego. Decyzją Powiatowego Inspektora
Sanitarnego w C. z dnia 12 marca 2001 r. stwierdzono u odwołującego się chorobę
zawodową - pylicę azbestową płuc.
Na podstawie przeprowadzonego postępowania dowodowego przed Sądem
Okręgowym, Sąd ten ustalił, że u odwołującego się stwierdzono pylicę azbestową
płuc w fazie wydolności wentylacyjnej płuc. Schorzenie to powoduje niezdolność do
pracy w związku z chorobą zawodową, wobec czego, odwołujący się jest trwale,
częściowo niezdolny do pracy w charakterze ślusarza i do jakiejkolwiek innej
ciężkiej pracy fizycznej. Częściowa niezdolność do pracy w narażeniu na czynniki
drażniące, w tym azbest, powstała najprawdopodobniej już w latach
siedemdziesiątych, a potwierdzona została dopiero w 2001 r. Stan zdrowia
odwołującego się wynika z wcześniejszego narażenia na czynniki szkodliwe, w tym
azbest, które to narażenie skutkuje aktualnym obrazem klinicznym w postaci
odchyleń w badaniu fizykalnym oraz obrazem radiologicznym śródmiąższa płuc.
Powrót odwołującego się do pracy w charakterze ślusarza lub do ciężkiej pracy
fizycznej czy pracy przy narażeniu na zawodowy czynnik szkodliwy może
skutkować uaktywnieniem przewlekłego schorzenia śródmiąższowego płuc.
Odwołujący się w postępowaniu przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych nie był
opiniowany czy badany przez specjalistę chorób płuc.
3
Zakład Ubezpieczeń Społecznych w piśmie procesowym z dnia 20 lutego
2008 r. nie zgodził się z opinią biegłego lekarza sądowego specjalisty chorób płuc
uznającą odwołującego się za niezdolnego do pracy. Organ rentowy podniósł, że
niemożność powrotu odwołującego się na stanowisko pracy, na którym powstała
choroba zawodowa nie jest jednoznaczna z orzeczeniem częściowej niezdolności
do pracy, bowiem istnieje możliwość zatrudnienia go na innym stanowisku pracy
zgodnie z poziomem posiadanych kwalifikacji. W ocenie organu rentowego choroba
zawodowa nie spowodowała u odwołującego się takich następstw, które
powodowałyby niezdolność do pracy na innym stanowisku bez narażenia na
czynniki szkodliwe, bowiem pylica płuc jest w fazie wydolności wentylacyjnej płuc.
Natomiast w piśmie procesowym z dnia 23 maja 2008 r. Zakład Ubezpieczeń
Społecznych podniósł, iż schorzenie płuc z istniejącymi zmianami w RTG nie
powoduje niewydolności oddechowej ani wentylacyjnej i stanowi tylko
przeciwwskazanie do pracy w narażeniu na azbest. Odwołujący się nie wniósł
zarzutów do opinii biegłego lekarza sądowego specjalisty chorób płuc.
Sąd Okręgowy, w celu wyjaśniania wątpliwości podniesionych przez organ
rentowy, zlecił biegłemu sądowemu sporządzenie opinii uzupełniających.
Sąd podkreślił, że jedną z trzech wymienionych w art. 57 ust. 1 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353 ze zm.) przesłanek
niezbędnych do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy jest stwierdzenie
niezdolności do pracy w rozumieniu art. 12-14 tej ustawy. Według Sądu pierwszej
instancji odwołujący się cierpi na pylicę azbestową płuc, która zgodnie z
jednoznaczną i wiarygodną opinią biegłego sądowego specjalisty chorób płuc, którą
Sąd przyjął za postawę ustaleń - istotnie ogranicza jego zdolność do pracy zgodnie
z posiadanymi kwalifikacjami pracownika fizycznego. Orzeczony okres niezdolności
do pracy na stałe jest wynikiem przyjęcia - za biegłym sądowym specjalistą chorób
płuc, że mimo kontynuowanego leczenia nie można w przyszłości uzyskać poprawy
stanu zdrowia odwołującego się, a ewentualne podjęcie pracy fizycznej z
narażeniem na wysiłek fizyczny może przynieść pogorszenie stanu zdrowia.
Powyższy wyrok został zaskarżony apelacją wniesioną przez organ rentowy.
4
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 5
maja 2009 r., oddalił apelację.
Sąd Apelacyjny uznał, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było
prawo wnioskodawcy do renty z tytułu stwierdzonej u niego choroby zawodowej -
pylicy azbestowej płuc. Prawo do renty z tytułu choroby zawodowej przysługuje w
myśl art. 6 ust.1 pkt 6 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199,
poz. 1673 ze zm.) ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy do pracy
wskutek choroby zawodowej. Definicję niezdolności do pracy zawiera art. 12
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), zgodnie z
którym niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy jest osoba, która całkowicie lub
częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności
organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu (ust.
1). Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do
wykonywania jakiejkolwiek pracy (ust. 2), natomiast częściowo niezdolną do pracy
jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z
poziomem posiadanych kwalifikacji (ust. 3). Przepis ten ma zastosowanie w
niniejszej sprawie w związku z art. 17 ust.1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Wobec podniesionych przez organ rentowy zarzutów Sąd Apelacyjny uznał za
niezbędne uzupełnienie zebranego w sprawie materiału dowodowego. W tym celu
dopuścił dowód z opinii innego specjalisty pulmonologa, na okoliczność, czy
wnioskodawca jest niezdolny do pracy w związku z chorobą zawodową.
Przeprowadzone uzupełniające postępowanie dowodowe dało, w ocenie Sądu
Apelacyjnego, pełną podstawę do przyjęcia, że wnioskodawca jest częściowo
niezdolny do pracy w związku z chorobą zawodową na stałe, zgodnie z powołanymi
przepisami. Sąd Apelacyjny uznał powyższą opinię za miarodajny dowód w sprawie
mając na uwadze to, że została ona wydana z uwzględnieniem załączonej do akt
dokumentacji lekarskiej i wyników przeprowadzonych badań oraz wyczerpująco i w
sposób przekonywający uzasadniona. Biegła rozpoznała u wnioskodawcy pylicę
płuc azbestową, rozsianą ze zgrubieniami i zwapnieniami opłucnowymi w fazie
5
progresji, z następowym, dużego stopnia upośledzeniem sprawności układu
oddechowego, z ograniczeniem pojemności życiowej łagodnego stopnia. Biegła
podkreśliła, że od chwili wykrycia azbestozy, proces chorobowy u wnioskodawcy
był zaawansowany, ze zmianami miąższowymi i opłucnowymi. Azbestoza jest
schorzeniem bardzo obciążającym, powodującym nieodwracalne rozlane
włóknienie tkanki płucnej i opłucnej, z tendencją do samoistnej progresji. Biegła
wskazała, iż jakkolwiek nie stwierdziła u wnioskodawcy (w spoczynku) cech
niewydolności oddechowej, ale badania wysiłkowe, przeprowadzone w czasie
pobytu w szpitalu wykazały, że w toku tych badań występowały kliniczne objawy
niedotlenienia organizmu. W ocenie biegłej, powyższe dolegliwości w dużym
stopniu upośledzają organizm wnioskodawcy, powodując ograniczenie zdolności do
wykonywania pracy w znacznym stopniu, w związku z chorobą zawodową.
Ustosunkowując się do zarzutów organu rentowego biegła podała, iż
nieujawniająca się w spoczynku niewydolność oddechowa, nie wyklucza w żadnym
stopniu istnienia niewydolności oddechowej występującej w czasie obciążenia
wysiłkiem (prawidłowy wynik badania pirograficznego nie ma znaczenia w ocenie
stopnia zdolności do pracy).
Na podstawie powyższej opinii sądowo-lekarskiej, zgodnej z wcześniejszą
opinią, Sąd Apelacyjny ustalił, że wnioskodawca jest częściowo, na stałe niezdolny
do pracy w związku z chorobą zawodową, albowiem utracił w znacznym stopniu
zdolność do wykonywania zatrudnienia, zgodnego z posiadanymi kwalifikacjami -
co w świetle powołanych wyżej przepisów uzasadnia przyznanie mu prawa do renty
z tego tytułu.
Wobec tego, iż organ rentowy nie zgłosił zastrzeżeń do powyższej opinii,
Sąd Apelacyjny przyjął, że wnioskodawca wobec stwierdzonych dolegliwości utracił
niewątpliwie w znacznym stopniu zdolność do pracy, do której posiada kwalifikacje.
Możliwość przekwalifikowania nie jest równoznaczna z pojęciem jakiejkolwiek pracy
prostej, lecz oznacza albo przekwalifikowanie w ramach posiadanych już ogólnych
kwalifikacji, albo zdobycie nowego zawodu. Mając jednakże na uwadze zarówno
stan zdrowia wnioskodawcy, jak i jego wiek oraz zdolności psychofizyczne,
zdobycie nowego zawodu bądź przekwalifikowanie w ramach nabytych uprawnień
jest, w ocenie Sądu drugiej instancji, praktycznie niemożliwe. Sąd wskazał, że
6
możliwość podjęcia jakiejkolwiek prostej pracy, w sytuacji, gdy ubezpieczony utracił
zdolność do pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami, nie oznacza
przekwalifikowania warunkującego odzyskanie zdolności do pracy zarobkowej, o
którym mowa w art. 12 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, i nie stanowi przeszkody do uznania częściowej
niezdolności do pracy w rozumieniu art. 12 ust. 3 tej ustawy.
Powyższy wyrok został w całości zaskarżony skargą kasacyjną wniesioną
przez organ rentowy, w której zarzucono naruszenie przepisów postępowania: „art.
217 § 1 k.p.c., 227 k.p.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c. poprzez: pozbawienie organu
rentowego możliwości zgłaszania zarzutów przeciwko dodatkowej opinii biegłego
pulmonologa powołanego przez Sąd Apelacyjny, pominięcie stanowiska organu
rentowego oraz przyjęcie, że opinia ta wyjaśniła sprawę mimo naruszenia zasady
równego traktowania stron i naruszenia zasady wnikliwego przeprowadzania
postępowania dowodowego a w konsekwencji do naruszenia zasady swobodnej
oceny dowodów, poprzez nie rozważenie w sposób wszechstronny zebranego w
sprawie materiału dowodowego”. Organ rentowy podniósł, że nie została mu
doręczona opinia z 22 marca 2009r. w związku z czym nie mógł się do niej
ustosunkować ani zgłaszać dowodów.
W związku z powyższym wniesiono o uchylenie w całości zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się uzasadniona aczkolwiek jej zarzuty nie zostały
w większości powiązane z odpowiednimi przepisami postępowania. Przede
wszystkim trzeba zauważyć, że zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie może
odnieść skutku, ponieważ skarga kasacyjna nie może być oparta na zarzutach
dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.) a przepis art.
233 § 1 k.p.c. wprost odnosi się do oceny dowodów określając jej ramy. Zarzut
naruszenia art. 227 k.p.c. nie jest właściwie postawiony, gdyż przepis ten dotyczy
przedmiotu postępowania dowodowego a skarżący organ rentowy nie twierdzi, że
Sąd Apelacyjny prowadził postępowanie dowodowe na okoliczność ustalenia
7
faktów niemających istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia lub zaniechał
przeprowadzenia dowodów dla ustalenia faktów o takim znaczeniu.
Istotą zarzutu kasacyjnego jest pozbawienie strony możliwości
wypowiedzenia się co do dowodu mającego istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy w postaci opinii biegłego lekarza pulmonologa. Strona ma prawo aż do
zamknięcia rozprawy przytaczać okoliczności faktyczne i dowody na uzasadnienie
swych wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej, co
wynika z art. 217 § 1 k.p.c. będącego podstawą skargi. Organ rentowy utrzymuje,
że nie otrzymał odpisu opinii biegłego sporządzonej w wyniku postanowienia Sądu
Apelacyjnego i nie mógł się do niej ustosunkować, natomiast Sąd uznał (w
uzasadnieniu wyroku), że nie zgłosił on zastrzeżeń do tej opinii.
Przewodniczący Wydziału w Sądzie Apelacyjnym wydał zarządzenie o
przeprowadzeniu rozprawy w dniu 5maja 2009 r. oraz o zawiadomieniu stron o tej
rozprawie wraz z doręczeniem im odpisów opinii (k. 89). Sąd dysponował
dowodami doręczenia zawiadomień, z których jednakże nie wynikało, że zostało
wykonane zarządzenie o doręczeniu organowi rentowemu odpisu opinii. W treści
dowodu doręczenia zawiadomienia widnieje jedynie wzmianka o doręczeniu
zawiadomienia o rozprawie (k. 92). W takiej sytuacji, bez wyjaśnienia, czy strona
otrzymała odpis opinii nie było możliwe zamknięcie rozprawy i wydanie wyroku.
Rozprawa winna ulec odroczeniu na podstawie art. 214 k.p.c. Doręczenie
wezwania bez doręczenia odpisu opinii a zatem dowodu, którego roztrząsaniu
poświęcona miała być rozprawa, było nieprawidłowe w rozumieniu tego przepisu.
Pozbawienie strony możliwości wypowiedzenia się co do
przeprowadzonego przez sąd dowodu oznacza takie naruszenie zasad
postępowania, które musi być ocenione jako pozbawienie możliwości obrony jej
praw prowadzące do nieważności postępowania (art. 379 pkt 5 w związku z art.
391 § 1 k.p.c.). Sąd Najwyższy z urzędu bierze te okoliczności pod rozwagę (art.
39813
§ 1 k.p.c.). Pogląd o takiej wadze rozważanego uchybienia był już wyrażany
w orzecznictwie Sądu Najwyższego w wielu orzeczeniach. Tytułem przykładu
można wymienić wyrok z dnia 3 lipca 2007 r. I UK 40/07 (OSNP 2008 nr 15-16,
poz. 236) i wyrok z dnia 16 lipca 2008 r. I UK 3/08 (nieopublikowany). Analogiczne
poglądy wyrażał też Europejski Trybunał Praw Człowieka badający przestrzeganie
8
prawa do sądu przez państwa – strony Konwencji o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1959 r. (Dz.U. z
1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.). Miedzy innym w orzeczeniu z dnia 18 lutego 1997
r. w sprawie Niedrost- Huber przeciwko Szwajcarii (RJD 1997 – I) Trybunał
podkreślił, że strona ma prawo zapoznania się i skomentowania każdego dowodu.
Bez dostatecznej wiedzy o tym, że strona otrzymała odpis opinii biegłego ten
standard postępowania nie został zachowany.
Z tych względów zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu a sprawa
przekazaniu do ponownego rozpoznania (art. 398 15
§ 1 k.p.c.).