III PK 73/09
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:20-10-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III PK 73/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
SSN Andrzej Wróbel
w sprawie z powództwa "S." w R.
przeciwko […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 maja 2010 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej B. P.
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 9 czerwca 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
pozwanej B. P. i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie
2
Strona powodowa „S.” Powszechna Spółdzielnia Spożywców w R. wniosła o
zasądzenie od pozwanych: B. P. kwoty 38.150,65 zł., M. G. kwoty 38.150,65 zł., D.
B. kwoty 33.911,70 zł., D. D. kwoty 33.911,70 zł., I. S. kwoty 33 911,70 zł., J. W.
kwoty 33.911,70 zł. – wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 15 stycznia 2002 r. do
dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki kosztów
postępowania.
Wyrokiem z dnia 30 września 2008 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w R.:
- zasądził od pozwanej B. P. na rzecz strony powodowej kwotę 50.867 zł. z
ustawowymi odsetkami od 3 października 2002 r. do dnia zapłaty oraz kwotę
6.527,40 zł. tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym 3.600 zł. tytułem zwrotu
kosztów zastępstwa procesowego (pkt I.);
- zasądził od pozwanej M. G. na rzecz strony powodowej kwotę 16.956,15 zł.
z ustawowymi odsetkami od 3 października 2002 r. do dnia zapłaty oraz kwotę
975,80 zł. tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt II.);
- zasądził od pozwanych: D. B., D. D., I. S. oraz J. W. na rzecz strony
powodowej kwoty po 4.239 zł. z ustawowymi odsetkami od 3 października 2002 r.
do dnia zapłaty oraz kwoty po 843,95 zł. tytułem zwrotu kosztów postępowania, w
tym 600 zł. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt III.);
- oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt IV.);
- zasądził od strony powodowej PSS „S.” w R. na rzecz pozwanych: D. B., D.
D., I. S. oraz J. W. kwoty 2.400 zł. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w zakresie oddalonego w stosunku do nich powództwa (pkt V.);
- wzajemnie zniósł koszty zastępstwa procesowego między stroną
powodową a pozwaną M. G. (pkt VI.);
- obciążył stronę powodową kosztami opinii biegłego (pkt VII.).
Sąd pierwszej instancji ustalił, że pozwane były zatrudnione u strony
powodowej, w Spółdzielczym Domu Handlowym „P.” na stoisku nr […]. W dniu 21
sierpnia 2000 r. pozwane zawarły z pracodawcą umowę o wspólnej od-
powiedzialności materialnej za powierzone mienie. Na podstawie tej umowy pra-
cownice wyraziły zgodę na przyjęcie wspólnej odpowiedzialności materialnej za
mogące powstać szkody w towarach, w gotówce lub w innych składnikach
3
majątkowych, wynikłych wskutek niedoborów. Przyjęcie mienia nastąpiło na
podstawie spisu z natury stanowiącego załącznik do umowy oraz na podstawie
dowodu każdej kolejnej dostawy. Zgodnie z umową, odpowiedzialność pracownic
za powierzone mienie kształtowała się w ten sposób, że B. P. (kierownik stoiska) i
M. G. (zastępca kierownika) odpowiadały za niedobór w 18 % części, a D. B., D. D.,
I. S. i J. W. w 16 % części. Zgodnie z § 5 umowy pracownik objęty umową miał
prawo wglądu w księgi rachunkowe Spółdzielni w zakresie rozliczania
powierzonego mienia oraz uczestnictwa w przyjmowaniu i wydawaniu tego mienia.
W umowie znalazł się zapis, że w razie zaistnienia niemożności pełnienia przez
pracownika obowiązków przez okres przekraczający 60 dni pracodawca będzie
zobowiązany do przeprowadzenia inwentaryzacji w ciągu 7 dni. Pozwana B. P. była
zatrudniona na stanowisku kierownika stoiska Spółdzielczego Domu Handlowego
„P.” od 13 października 1994 r. do 11 października 2001 r. W tym okresie funkcję
zastępcy kierownika pełniła pozwana M. G. W dniach 7-8 września 1999 r. została
przeprowadzona inwentaryzacja zdawczo – odbiorcza w związku z urlopem
macierzyńskim jednej ze sprzedawczyń – I. S. Inwentaryzacja ta nie wykazała
niedoboru. Kolejna inwentaryzacja miała miejsce w dniach 21-22 sierpnia 2000 r. i
także nie wykazała niedoborów na tym stoisku. W okresie od 16 marca 2001 r. do
13 września 2001 r. pozwana B. P. przebywała na urlopie macierzyńskim. Nie
przeprowadzono w tym okresie inwentaryzacji zdawczo-odbiorczej. W dniach 11 i
12 października 2001 r. spis inwentaryzacyjny przeprowadziły 4 komisje spisowe w
obecności osób materialnie odpowiedzialnych z wyjątkiem nieobecnej B. P. Po
zakończeniu spisu uczestniczące w inwentaryzacji pozwane oświadczyły, że
wszystkie towary, opakowania, gotówka oraz inne składniki majątkowe podlegające
inwentaryzacji zostały w ich obecności przeliczone i ujęte w spisie. Osoby
materialnie odpowiedzialne nie wniosły żadnych zastrzeżeń co do prawidłowości
przeprowadzenia spisu inwentaryzacyjnego. Zgodnie z protokołem nr 130/2001
ustalono niedobór w kwocie 224.300,49 zł. Zarządzeniem Prezesa Zarządu z dnia
5 listopada 2001 r. wszczęto kontrolę specjalną w celu wyjaśnienia okoliczności i
przyczyn powstania niedoboru. W wyniku tej kontroli ustalono niedobór towarów na
kwotę 211.948,10 zł. Tak wyliczonym niedoborem obciążono pracownice stoiska nr
[…] w częściach zgodnych z umową z dnia 21 sierpnia 2000 r. Pomimo wezwań
4
pozwane nie uregulowały należności. Sąd Okręgowy ustalił, że niedobór w
wysokości 211.948,10 zł. powstał w okresie od 14 października 1994 r. do 10
października 2001 r. Nie można przy tym wskazać w jakiej wysokości powstał
niedobór w poszczególnych latach, ponieważ przeprowadzone w tym okresie
inwentaryzacje są nierzetelne, a rzetelna inwentaryzacja została przeprowadzona
dopiero w dniach 11-12 października 2001 r. Sąd Okręgowy ustalił także, że w
trakcie działalności stoiska oraz podczas przeprowadzonych inwentaryzacji w
latach 1999-2000 doszło do szeregu nieprawidłowości takich jak m. in.: brak
nadzoru nad działalnością stoiska, pobieżna analiza stanu zapasów i dowodów
dostaw podczas ich akceptacji, sprzedaż rejestrowana w kasach fiskalnych nie
odzwierciedlała rzeczywistych zdarzeń, ujawniono sprzedaż towarów, które nie
miały podstaw w dostawach i zapasach oraz wykazano stany zapasów, które nie
powinny istnieć przy uwzględnieniu sprzedaży, a także brak przeprowadzenia
inwentaryzacji przed przejściem pozwanej B. P. na urlop macierzyński, brak zabez-
pieczenia magazynu przed przystąpieniem do inwentaryzacji, brak sprzeciwu
komisji inwentaryzacyjnej wobec dokonywania zliczania towarów w magazynie
przez pozwaną B. P. zamiast osób materialnie odpowiedzialnych przydzielonych do
tej komisji, brak kontroli ze strony komisji przy liczeniu towarów w magazynie,
nieprzestrzeganie Instrukcji Wewnętrznej w sprawie zasad przeprowadzania
inwentaryzacji w PSS “S.”, dopuszczanie do sytuacji, w których dochodziło do
podrabiania podpisów osób odpowiedzialnych materialnie przydzielonych do
komisji przez inną osobę. Zakres czynności ułatwił pozwanej B. P. ukrywanie
niedoborów. Pozostałe pracownice stoiska, pomimo świadomości wspólnej
odpowiedzialności materialnej za powierzone mienie nie kontrolowały obrotu
towarowego na stoisku, co przyczyniło się do powstania niedoboru. Prokuratura
Rejonowa dla Miasta R. prowadziła przeciwko pozwanej B. P. postępowanie karne.
Podejrzana była ona o czyny – popełnione na szkodę pracodawcy w okresie, gdy
była kierowniczką – z art. 296 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k.;
z art. 286 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k. i w związku z art. 12
k.k.; z art. 286 § 1 k.k. oraz z art. 270 § 1 k.k. Postępowanie karne zostało prawo-
mocnie umorzone.
5
W oparciu o dokonane ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy przyjął, że
pozwane ponoszą odpowiedzialność za powstały niedobór na podstawie art. 124
k.p., ale do powstania niedoboru przyczyniła się także strona powodowa PSS “S”.
Przyczynienie to ocenił Sąd na 60% powstałego niedoboru i w związku z tym w tej
części zwolnił pozwane od odpowiedzialności. Uzasadniając przyjęcie tak
ustalonego stopnia przyczynienia się strony powodowej Sąd Okręgowy wskazał na
szereg nieprawidłowości w działaniu strony powodowej w zakresie organizacji
pracy, przede wszystkim: błędy i nierzetelność w przeprowadzanych
inwentaryzacjach w okresie od 1994 r. do 2000 r., zgoda na odstąpienie od
inwentaryzacji przy odejściu pozwanej B. P. na urlop macierzyński, zgoda na
składowanie w rozładowni towarów stanowiących własność kilku stoisk i dostęp do
nich osób trzecich, ustalenie zakresu czynności kierownika stoiska w sposób
umożliwiający możliwość ukrywania niedoborów w okresach między in-
wentaryzacjami, ustalenie zbyt niskiej kwoty ubytków, dopuszczenie do sytuacji, w
której przy kilkuosobowej obsłudze sklepu na jednej zmianie pracowały tylko dwie
pozwane, co faktycznie wykluczało ich bezpośredni nadzór nad towarami na
stoisku, nieanalizowanie stanu zapasów, brak kontroli i nadzoru w zakresie
dokumentacji księgowej, nieprawidłowy obieg dokumentów, brak zabezpieczenia
magazynu przed przystąpieniem do inwentaryzacji, udostępnianie w czasie
inwentaryzacji pasków kontrolnych pozwanej B. P. i dopuszczenie do zliczania
przez nią towarów w magazynie bez uczestnictwa osób materialnie odpowie-
dzialnych przydzielonych do komisji, brak reakcji na informacje o wydłużonej rotacji
towarów. Przyczynienie się w 60 % powoduje zmniejszenie odpowiedzialności
pozwanych o łączną kwotę 127.168,80 zł. W konsekwencji pozostała kwota
(84.779,30 zł.) obciąża pozwane. Pozwana B. Pi. ponosi odpowiedzialność w
wysokości 60% pozostałej kwoty niedoboru, tj. w wysokości 50. 867 zł. Za takim
stanowiskiem przemawiają w ocenie Sądu Okręgowego takie okoliczności jak:
wykorzystywanie zakresu czynności kierownika stoiska w celu ukrycia niedoborów
w inwentaryzacjach, wyrażenie zgody na odstąpienie strony powodowej od
przeprowadzenia inwentaryzaji w związku z jej odejściem na urlop macierzyński,
brak kontroli w zakresie przechowywania towarów, dopuszczenie do
6
przechowywania towarów w rozładowni, niszczenie dowodów, brak kontroli w
zakresie zapasów towarów, wydawanie towarów bez gotówki.
Sąd Okręgowy stwierdził, że podnoszony przez pozwane w toku
postępowania zarzut, że brak właściwej organizacji stoiska mógł doprowadzić do
kradzieży towaru, stanowi tylko hipotetyczne założenia. Bez skonkretyzowania nie
wystarcza on do uwolnienia się od odpowiedzialności. Niezbędne jest przynajmniej
wykazanie okoliczności uprawdopodobniających powstanie szkody z przyczyn od
pracownika niezależnych, za które nie ponosi on odpowiedzialności, w sposób
pozwalający na wniosek, że tak było w rzeczywistości. Uzasadniając swoje
stanowisko w tym zakresie, Sąd Okręgowy powołał się na pogląd wyrażony w
wyroku Sądu Najwyższego z 7 marca 2001 r., I PKN 288/00 – OSNP 2002/23/570.
Zdaniem Sądu Okręgowego pozwane nie wykazały, że szkoda jest następstwem
zdarzeń całkowicie od nich niezależnych, ani że nie obciążają ich żadne
uchybienia, ani że nie było z ich strony żadnych niedociągnięć i że wykonywały
swoje zobowiązania z należytą starannością. Bierna postawa pozwanych,
wyrażenie zgody na nieprzeprowadzanie inwentaryzacji dały Sądowi podstawę do
przypisania również im odpowiedzialności za powstały niedobór.
Od powyższego wyroku Sądu Okręgowego apelacje wnieśli: pozwana B. P.
oraz pozostałe pozwane, a także powodowa Spółdzielnia.
B. P. swoją apelacją zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego w jego pkt I. i
zarzuciła naruszenie przepisów postępowania: art. 321 § 1 k.p.c. przez zasądzenie
na rzecz powoda kwoty przekraczającej żądanie pozwu, art. 231 k.p.c. przez jego
niezastosowanie, art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie jednostronnej oceny materiału
dowodowego, głównie w oparciu o opinię biegłego, bez dokonania szczegółowej
analizy dowodów zebranych w trakcie postępowania przed Sądem; zarzuciła także
naruszenie prawa materialnego – art. 124 § 3 k.p. przez jego niezastosowanie oraz
przyjęcie, że powód prawidłowo powierzył pozwanym mienie do rozliczenia.
Wyrokiem z dnia 9 czerwca 2009 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelacje.
Sąd drugiej instancji podzielił w całości podstawę faktyczną oraz podstawę
prawną zaskrżonego wyroku Sądu Okręgowego. Co do apelacji pozwanej B. P.
Sąd drugiej instancji, rozpoznając zarzut naruszenia art. 321 §1 k.p.c., wskazał, że
7
powód dochodził pozwem kwoty 211.948,10 zł. będącej wartością niedoboru
ujawnionego w wyniku inwentaryzacji przeprowadzonej w dniach 11 – 12
października 2001 r. na stoisku, gdzie osobami materialnie odpowiedzialnymi były
wszystkie pozwane – także B. P. Wskazując na umowę o wspólnej
odpowiedzialności powód określił kwoty przypadające na poszczególne osoby, w
tym B. P. – 38.150,65 zł. Sąd drugiej instancji przyjął, że zasadą jest, że osoby
materialnie odpowiedzialne odpowiadają za szkodę w częściach określonych w
umowie. Jeżeli jednak powód określił zakres odpowiedzialności poszczególnych
pozwanych stosownie do stopnia przyjętego w umowie o wspólnej
odpowiedzialności materialnej, Sąd nie jest związany takim określeniem zakresu
odpowiedzialności, gdy ustali, że za całość niedoboru ponosi odpowiedzialność
jeden pozwany. Sąd drugiej istancji uzasadniając swoje stanowisko w tym zakresie
powołał się na pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z 5 lipca 1989 r., I
PR 228/89 – OSP 1990/9/318.
Podzielając stanowisko zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego co do
ustalenia stopnia przyczynienia się pozwanej B. P. do powstania szkody, Sąd
drugiej instancji uznał rownież za trafne stanowisko zaskarżonego wyroku co do
czasookresu powstania niedoboru jak i prawidłowości powierzenia mienia
pozwanym przez stronę powodową. Sąd drugiej instancji podkreślił przy tym, że
samo powierzenie mienia musi stwarzać pracownikowi możliwość obiektywnej
kontroli ilości, rodzaju, gatunku i stanu mienia, za które przejmuje on
odpowiedzialność. Uczestnicząc w ostatniej inwentaryzacji jak i w poprzednich
inwentaryzacjach pozwane przy dołożeniu należytej staranności miały możliwość
takiej obiektywnej kontroli, zarówno pod względem faktycznym (spis z natury) jak i
księgowym (możliwość wglądu w dokumentację). Brak właśnie takiej staranności,
jakiej oczekuje się od pracowników rzetelnie wypełniających swoje obowiązki, był
przyczyną opóźnienia w ujawnieniu niedoboru.
Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyła skargą kasacyjną pozwana
B. P. w części oddalającej jej apelację. Skarga kasacyjna ma dwie podstawy (art.
3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c.). W ramach podstawy naruszenia przepisów prawa
materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) skarżąca zarzuciła:
8
a) niewłaściwe zastosowanie art. 125 § 2 k.p. przez przyjęcie przez Sądy
obydwu instancji, że odpowiedzialność B. P. jest szersza niż przewiduje to umowa
o wspólnej odpowiedzialności materialnej, pomimo braku wykazania, że szkoda w
szerszych granicach została spowodowana wyłącznie przez B. P. Uzasadniając ten
zarzut skarżąca wskazała, że w razie obciążenia pracownika w zakresie szerszym,
niż przewidują to postanowienia umowy o współodpowiedzialności materialnej
należy wykazać, że szkoda w tych szerszych granicach została spowodowana
wyłącznie przez tego pracownika (por. wyrok SN z 4 sierpnia 1977 r., IV PR
184/77). Nie wystarczy ogólne wskazanie, że pozwana jest odpowiedzialna za
niedobór w 60%. Sąd powinien szczegółowo uzasadnić przyjęty stopień
odpowiedzialności pozwanej. Ogólnikowe powołanie się na „wykorzystanie zakresu
czynności w kierunku ukrycia niedoborów”, „brak kontroli w zakresie
przechowywania towarów i zapasów towarów” bez jednoczesnego wskazania jakie
czynności pozwana wykorzystała, aby ukryć niedobór, a jakich nie dopełniła
kontrolując zapasy i przechowywanie towarów, trzeba uznać za niewystarczające.
Ponadto, z uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w żaden sposób nie wynika
czym kierował się Sąd przyjmując, że ta właśnie część niedoboru została
spowodowana wyłącznie przez pozwaną. Według skarżącej, pozwaną B. P.
obciążono w zakresie szerszym, niż pozwalała na to umowa z dnia 21 sierpnia
2000 r. o wspólnej odpowiedzialności materialnej, nie wykazano przy tym, że
szkoda w tych szerszych granicach została spowodowana wyłącznie przez
pozwaną;
b) niezastosowanie art. 114 – art. 119 k.p. przez przyjęcie, że niedobór
powstał w okresie obowiązywania umów o wspólnej odpowiedzialności materialnej
za mienie powierzone podczas, gdy nie ustalono, że umowy te – z wyjątkiem
umowy zawartej w dniu 21 sierpnia 2000 r. – istniały. Skarżąca wskazała, że
przepisy art. 114 – 119 k.p. ustanawiają zasady odpowiedzialności pracowników za
szkodę, które znajdują zastosowanie wówczas, gdy odpowiedzialność pracownika
nie jest uregulowana umową, w tym umową o współodpowiedzialności materialnej
lub nie doszło do udokumentowanego powierzenia mienia pracownikowi. Sąd
ustalił, że pozwana B. P. 21 sierpnia 2000 r. zawarła ze stroną powodową umowę o
wspólnej odpowiedzialności materialnej za powierzone mienie. Z uzasadnienia
9
wyroku wynika, że była to jedyna tego rodzaju umowa, która wiązała pozwaną z
pracodawcą. Wobec tego, do czasu zawarcia tej umowy (do 21 sierpnia 2000 r.)
odpowiedzialność B. P. za powstały niedobór, który powstawał systematycznie od
1994 r., regulowały przepisy art. 114 – 119 k.p. Strona powodowa nie wykazała
istnienia innych umów o współodpowiedzialności majątkowej. W związku z
powyższym, w ocenie skarżącej, Sąd nie stosując norm art. 114- 119 k.p. do
odpowiedzialności pozwanej za niedobór powstały w okresie od 1994 r. do 20
sierpnia 2000 r. dopuścił się naruszenia prawa materialnego.
W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c.) skarżąca zarzuciła naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. przez “zasądzenie ponad
żądanie pozwu”. Zgodnie z treścią pozwu strona powodowa żądała zasądzenia na
swoją rzecz od B. P. kwoty 38 150, 65 zł., a Sąd zasądził od pozwanej B. P. kwotę
50 867 zł., co w oczywisty sposób naruszyło normę art. 321 § 1 k.p.c. Skarżąca
powołała się na pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z 9 maja 2008 r., III
CSK 17/08 – Lex nr 424385. Jednakże wobec uchylenia § 2 tego przepisu pogląd
wyrażony w przytoczonym orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 1989 r., I
PR 228/89, stracił na aktualności (por. J. Iwulski, W Sanetra, Komentarz do
kodeksu Pracy, Lexis Nexis 2009 r., s. 777). Obecnie zatem w każdym wypadku
sąd jest związany zakresem odpowiedzialności ustalonym w umowie o
odpowiedzialności majątkowej łączącej pracodawcę i pracownika. Zgodnie z
umową z dnia 21 sierpnia 2000 r., B. P. ponosiła odpowiedzialność za 18%
niedoboru. Przyjęcie stopnia tej odpowiedzialności na poziomie 60%, nawet przy
uwzględnieniu przyczynienia się powoda do powstania szkody, oznacza orzeczenie
ponad żądanie pozwu i tym samym stanowi naruszenie zasady wynikającej z art.
321 k.p.c.
We wnioskach skargi kasacyjnej skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku w części oddalającej apelację pozwanej B. P., a także o uchylenie w części
tj. w pkt I poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie
sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania za wszystkie instancje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
10
Zarzut “zasądzenia ponad żądanie pozwu” nie może odnosić się do wyroku
Sądu drugiej instancji, ponieważ Sąd ten rozpatrywał wyłącznie apelację i orzekał o
apelacji z uwzględnieniem jej zakresu. Nieadekwatnie do przedmiotu postępowania
kasacyjnego wskazane w skardze kasacyjnej przepisy nie dotyczą postępowania
przed Sądem drugiej instancji. Zarzucone naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. dotyczy
wyłącznie wyroku Sądu pierwszej instancji. W związku z tym należy przypomnieć,
że na podstawie art. 3981
§ 1 k.p.c. skarga kasacyjna przysługuje od wyroku Sądu
drugiej instancji, a określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. podstawy skargi mogą dotyczyć
zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji.
Zasadny jest natomiast podnoszony w skardze kasacyjnej zarzut
niewłaściwego zastosowania art. 124 k.p. do ustalonej przez Sąd podstawy
faktycznej. Stosownie do uzasadnienia zaskarżonego wyroku odpowiedzialność
pozwanej B. P. wynika z art. 124 k.p., i dotyczy niedoboru powstałego w latach
1994 – 2001, ale zasadza się na podstawie umowy o wspólnej odpowiedzialności
materialnej za powierzone mienie zawartej w dniu 21 sierpnia 2000 r. Pomimo
ustalenia odpwiedzialności pozwanej na zasadach art. 124 k.p. (za mienie
powierzone pracownikowi) za okres poprzedzający zawarcie umowy dotyczącej
odpowiedzialności materialnej, nie ma ustaleń faktycznych, które taki zakres
czasowy odpowiedzialności pozwanej usprawiedliwiałyby. Z ustaleń faktycznych
stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku nie wynika, czy w okresie od 1994 r.
do sierpnia 2000 r. łączyła stronę powodową z pozwaną umowa o wspólnej od-
powiedzialności materialnej za powierzone mienie albo, czy pozwanej powierzano
mienie. W tej sytuacji zachodzi wyraźna rozbieżność pomiędzy oceną prawną
wyroku (art. 124 k.p.) a jego podstawą faktyczną. Zachodzi zatem konieczność
uzgodnienia podstaw rozstrzygnięcia o dochodzonym w sprawie roszczeniu;
zwrócić przy tym należy uwagę na ustalenie zakresu przedmiotu sprawy. Wymaga
wyjaśnienia zakres dochodzonego w sprawie roszczenia odszkodowawczego, które
– jak to wynika z pozwu – dotyczy odpowiedzialności na podstawie umowy z 21
sierpnia 2000 r. Kwestia ta nie znalazła w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
odpowiedniego wyjaśnienia. Trzeba mieć na uwadze to, że zakres żądania
powoda, poddanego rozpoznaniu w danej sprawie wynika nie tylko z określenia
11
bezpośrednio dotyczącego dochodzonego roszczenia, ale także ze wskazanej
podstawy tego roszczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2008 r., III
CSK 17/08 – Lex nr 424385).
Ocena zarzutu naruszenia art. 125 § 2 k.p., który skarżąca upatruje w jego
niewłaściwym zastosowaniu przez dowolne przyjęcie szerszego zakresu
odpowiedzialności skarżącej niż przewidziany w umowie z sierpnia 2000 r., pomimo
braku wykazania, że szkoda w szerszych granicach została spowodowana
wyłącznie przez skarżącą B. P. jest przedwczesna. Wymaga bowiem ustalenia –
przy ponownym rozpoznaniu sprawy – przesłanek odpowiedzialności za
powierzone mienie pozwanej B. P. za okres poprzedzający zawarcie umowy z dnia
21 sierpnia 2000 r. Należy jednak zauważyć, że Sąd Apelacyjny w zaskarżonym
wyroku – podzielając ocenę Sądu pierwszej instancji co do przyjętego stopnia
odpowiedzialności pozwanej – podzielił ustalenia Sądu pierwszej instancji
dotyczące okoliczności faktycznych, w szczególności, że: pozwana B. P.
wykorzystywała zakres czynności kierownika stoiska w celu ukrycia niedoborów w
inwentaryzacjach, wyraziła zgodę na odstąpienie strony powodowej od
przeprowadzenia inwentaryzacji w związku z jej odejściem na urlop macierzyński; a
także niszczenie dowodów, nie sprawowanie kontroli w zakresie przechowywania
towarów, dopuszczanie do przechowywania towarów w rozładowni, brak kontroli w
zakresie zapasów towarów, wydawanie towarów bez gotówki. Tych ustaleń
skarżąca nie zakwestionowała w ramach podstawy naruszenia przepisów
postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Ustalenia te są wiążące dla Sądu
Najwyższego (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Nie mniej jednak rację ma skarżąca o ile
zarzuca zbytnią ogólnikowość także w tym zakresie podstawy faktycznej wyroku.
Zgodnie bowiem z zastosowanym w sprawie art. 125 § 2 k.p., przesłanką tego
przepisu powinno być ustalenie, że szkoda w całości lub w części “została
spowodowana” przez niektórych “pracowników”. Potrzebne jest w szczególności
skonkretyzowanie związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem się
(zaniedbaniami) pozwanej, a szkodą.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
SSN Andrzej Wróbel
w sprawie z powództwa "S." w R.
przeciwko […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 maja 2010 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej B. P.
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 9 czerwca 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
pozwanej B. P. i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie
2
Strona powodowa „S.” Powszechna Spółdzielnia Spożywców w R. wniosła o
zasądzenie od pozwanych: B. P. kwoty 38.150,65 zł., M. G. kwoty 38.150,65 zł., D.
B. kwoty 33.911,70 zł., D. D. kwoty 33.911,70 zł., I. S. kwoty 33 911,70 zł., J. W.
kwoty 33.911,70 zł. – wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 15 stycznia 2002 r. do
dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki kosztów
postępowania.
Wyrokiem z dnia 30 września 2008 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w R.:
- zasądził od pozwanej B. P. na rzecz strony powodowej kwotę 50.867 zł. z
ustawowymi odsetkami od 3 października 2002 r. do dnia zapłaty oraz kwotę
6.527,40 zł. tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym 3.600 zł. tytułem zwrotu
kosztów zastępstwa procesowego (pkt I.);
- zasądził od pozwanej M. G. na rzecz strony powodowej kwotę 16.956,15 zł.
z ustawowymi odsetkami od 3 października 2002 r. do dnia zapłaty oraz kwotę
975,80 zł. tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt II.);
- zasądził od pozwanych: D. B., D. D., I. S. oraz J. W. na rzecz strony
powodowej kwoty po 4.239 zł. z ustawowymi odsetkami od 3 października 2002 r.
do dnia zapłaty oraz kwoty po 843,95 zł. tytułem zwrotu kosztów postępowania, w
tym 600 zł. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt III.);
- oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt IV.);
- zasądził od strony powodowej PSS „S.” w R. na rzecz pozwanych: D. B., D.
D., I. S. oraz J. W. kwoty 2.400 zł. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w zakresie oddalonego w stosunku do nich powództwa (pkt V.);
- wzajemnie zniósł koszty zastępstwa procesowego między stroną
powodową a pozwaną M. G. (pkt VI.);
- obciążył stronę powodową kosztami opinii biegłego (pkt VII.).
Sąd pierwszej instancji ustalił, że pozwane były zatrudnione u strony
powodowej, w Spółdzielczym Domu Handlowym „P.” na stoisku nr […]. W dniu 21
sierpnia 2000 r. pozwane zawarły z pracodawcą umowę o wspólnej od-
powiedzialności materialnej za powierzone mienie. Na podstawie tej umowy pra-
cownice wyraziły zgodę na przyjęcie wspólnej odpowiedzialności materialnej za
mogące powstać szkody w towarach, w gotówce lub w innych składnikach
3
majątkowych, wynikłych wskutek niedoborów. Przyjęcie mienia nastąpiło na
podstawie spisu z natury stanowiącego załącznik do umowy oraz na podstawie
dowodu każdej kolejnej dostawy. Zgodnie z umową, odpowiedzialność pracownic
za powierzone mienie kształtowała się w ten sposób, że B. P. (kierownik stoiska) i
M. G. (zastępca kierownika) odpowiadały za niedobór w 18 % części, a D. B., D. D.,
I. S. i J. W. w 16 % części. Zgodnie z § 5 umowy pracownik objęty umową miał
prawo wglądu w księgi rachunkowe Spółdzielni w zakresie rozliczania
powierzonego mienia oraz uczestnictwa w przyjmowaniu i wydawaniu tego mienia.
W umowie znalazł się zapis, że w razie zaistnienia niemożności pełnienia przez
pracownika obowiązków przez okres przekraczający 60 dni pracodawca będzie
zobowiązany do przeprowadzenia inwentaryzacji w ciągu 7 dni. Pozwana B. P. była
zatrudniona na stanowisku kierownika stoiska Spółdzielczego Domu Handlowego
„P.” od 13 października 1994 r. do 11 października 2001 r. W tym okresie funkcję
zastępcy kierownika pełniła pozwana M. G. W dniach 7-8 września 1999 r. została
przeprowadzona inwentaryzacja zdawczo – odbiorcza w związku z urlopem
macierzyńskim jednej ze sprzedawczyń – I. S. Inwentaryzacja ta nie wykazała
niedoboru. Kolejna inwentaryzacja miała miejsce w dniach 21-22 sierpnia 2000 r. i
także nie wykazała niedoborów na tym stoisku. W okresie od 16 marca 2001 r. do
13 września 2001 r. pozwana B. P. przebywała na urlopie macierzyńskim. Nie
przeprowadzono w tym okresie inwentaryzacji zdawczo-odbiorczej. W dniach 11 i
12 października 2001 r. spis inwentaryzacyjny przeprowadziły 4 komisje spisowe w
obecności osób materialnie odpowiedzialnych z wyjątkiem nieobecnej B. P. Po
zakończeniu spisu uczestniczące w inwentaryzacji pozwane oświadczyły, że
wszystkie towary, opakowania, gotówka oraz inne składniki majątkowe podlegające
inwentaryzacji zostały w ich obecności przeliczone i ujęte w spisie. Osoby
materialnie odpowiedzialne nie wniosły żadnych zastrzeżeń co do prawidłowości
przeprowadzenia spisu inwentaryzacyjnego. Zgodnie z protokołem nr 130/2001
ustalono niedobór w kwocie 224.300,49 zł. Zarządzeniem Prezesa Zarządu z dnia
5 listopada 2001 r. wszczęto kontrolę specjalną w celu wyjaśnienia okoliczności i
przyczyn powstania niedoboru. W wyniku tej kontroli ustalono niedobór towarów na
kwotę 211.948,10 zł. Tak wyliczonym niedoborem obciążono pracownice stoiska nr
[…] w częściach zgodnych z umową z dnia 21 sierpnia 2000 r. Pomimo wezwań
4
pozwane nie uregulowały należności. Sąd Okręgowy ustalił, że niedobór w
wysokości 211.948,10 zł. powstał w okresie od 14 października 1994 r. do 10
października 2001 r. Nie można przy tym wskazać w jakiej wysokości powstał
niedobór w poszczególnych latach, ponieważ przeprowadzone w tym okresie
inwentaryzacje są nierzetelne, a rzetelna inwentaryzacja została przeprowadzona
dopiero w dniach 11-12 października 2001 r. Sąd Okręgowy ustalił także, że w
trakcie działalności stoiska oraz podczas przeprowadzonych inwentaryzacji w
latach 1999-2000 doszło do szeregu nieprawidłowości takich jak m. in.: brak
nadzoru nad działalnością stoiska, pobieżna analiza stanu zapasów i dowodów
dostaw podczas ich akceptacji, sprzedaż rejestrowana w kasach fiskalnych nie
odzwierciedlała rzeczywistych zdarzeń, ujawniono sprzedaż towarów, które nie
miały podstaw w dostawach i zapasach oraz wykazano stany zapasów, które nie
powinny istnieć przy uwzględnieniu sprzedaży, a także brak przeprowadzenia
inwentaryzacji przed przejściem pozwanej B. P. na urlop macierzyński, brak zabez-
pieczenia magazynu przed przystąpieniem do inwentaryzacji, brak sprzeciwu
komisji inwentaryzacyjnej wobec dokonywania zliczania towarów w magazynie
przez pozwaną B. P. zamiast osób materialnie odpowiedzialnych przydzielonych do
tej komisji, brak kontroli ze strony komisji przy liczeniu towarów w magazynie,
nieprzestrzeganie Instrukcji Wewnętrznej w sprawie zasad przeprowadzania
inwentaryzacji w PSS “S.”, dopuszczanie do sytuacji, w których dochodziło do
podrabiania podpisów osób odpowiedzialnych materialnie przydzielonych do
komisji przez inną osobę. Zakres czynności ułatwił pozwanej B. P. ukrywanie
niedoborów. Pozostałe pracownice stoiska, pomimo świadomości wspólnej
odpowiedzialności materialnej za powierzone mienie nie kontrolowały obrotu
towarowego na stoisku, co przyczyniło się do powstania niedoboru. Prokuratura
Rejonowa dla Miasta R. prowadziła przeciwko pozwanej B. P. postępowanie karne.
Podejrzana była ona o czyny – popełnione na szkodę pracodawcy w okresie, gdy
była kierowniczką – z art. 296 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k.;
z art. 286 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k. i w związku z art. 12
k.k.; z art. 286 § 1 k.k. oraz z art. 270 § 1 k.k. Postępowanie karne zostało prawo-
mocnie umorzone.
5
W oparciu o dokonane ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy przyjął, że
pozwane ponoszą odpowiedzialność za powstały niedobór na podstawie art. 124
k.p., ale do powstania niedoboru przyczyniła się także strona powodowa PSS “S”.
Przyczynienie to ocenił Sąd na 60% powstałego niedoboru i w związku z tym w tej
części zwolnił pozwane od odpowiedzialności. Uzasadniając przyjęcie tak
ustalonego stopnia przyczynienia się strony powodowej Sąd Okręgowy wskazał na
szereg nieprawidłowości w działaniu strony powodowej w zakresie organizacji
pracy, przede wszystkim: błędy i nierzetelność w przeprowadzanych
inwentaryzacjach w okresie od 1994 r. do 2000 r., zgoda na odstąpienie od
inwentaryzacji przy odejściu pozwanej B. P. na urlop macierzyński, zgoda na
składowanie w rozładowni towarów stanowiących własność kilku stoisk i dostęp do
nich osób trzecich, ustalenie zakresu czynności kierownika stoiska w sposób
umożliwiający możliwość ukrywania niedoborów w okresach między in-
wentaryzacjami, ustalenie zbyt niskiej kwoty ubytków, dopuszczenie do sytuacji, w
której przy kilkuosobowej obsłudze sklepu na jednej zmianie pracowały tylko dwie
pozwane, co faktycznie wykluczało ich bezpośredni nadzór nad towarami na
stoisku, nieanalizowanie stanu zapasów, brak kontroli i nadzoru w zakresie
dokumentacji księgowej, nieprawidłowy obieg dokumentów, brak zabezpieczenia
magazynu przed przystąpieniem do inwentaryzacji, udostępnianie w czasie
inwentaryzacji pasków kontrolnych pozwanej B. P. i dopuszczenie do zliczania
przez nią towarów w magazynie bez uczestnictwa osób materialnie odpowie-
dzialnych przydzielonych do komisji, brak reakcji na informacje o wydłużonej rotacji
towarów. Przyczynienie się w 60 % powoduje zmniejszenie odpowiedzialności
pozwanych o łączną kwotę 127.168,80 zł. W konsekwencji pozostała kwota
(84.779,30 zł.) obciąża pozwane. Pozwana B. Pi. ponosi odpowiedzialność w
wysokości 60% pozostałej kwoty niedoboru, tj. w wysokości 50. 867 zł. Za takim
stanowiskiem przemawiają w ocenie Sądu Okręgowego takie okoliczności jak:
wykorzystywanie zakresu czynności kierownika stoiska w celu ukrycia niedoborów
w inwentaryzacjach, wyrażenie zgody na odstąpienie strony powodowej od
przeprowadzenia inwentaryzaji w związku z jej odejściem na urlop macierzyński,
brak kontroli w zakresie przechowywania towarów, dopuszczenie do
6
przechowywania towarów w rozładowni, niszczenie dowodów, brak kontroli w
zakresie zapasów towarów, wydawanie towarów bez gotówki.
Sąd Okręgowy stwierdził, że podnoszony przez pozwane w toku
postępowania zarzut, że brak właściwej organizacji stoiska mógł doprowadzić do
kradzieży towaru, stanowi tylko hipotetyczne założenia. Bez skonkretyzowania nie
wystarcza on do uwolnienia się od odpowiedzialności. Niezbędne jest przynajmniej
wykazanie okoliczności uprawdopodobniających powstanie szkody z przyczyn od
pracownika niezależnych, za które nie ponosi on odpowiedzialności, w sposób
pozwalający na wniosek, że tak było w rzeczywistości. Uzasadniając swoje
stanowisko w tym zakresie, Sąd Okręgowy powołał się na pogląd wyrażony w
wyroku Sądu Najwyższego z 7 marca 2001 r., I PKN 288/00 – OSNP 2002/23/570.
Zdaniem Sądu Okręgowego pozwane nie wykazały, że szkoda jest następstwem
zdarzeń całkowicie od nich niezależnych, ani że nie obciążają ich żadne
uchybienia, ani że nie było z ich strony żadnych niedociągnięć i że wykonywały
swoje zobowiązania z należytą starannością. Bierna postawa pozwanych,
wyrażenie zgody na nieprzeprowadzanie inwentaryzacji dały Sądowi podstawę do
przypisania również im odpowiedzialności za powstały niedobór.
Od powyższego wyroku Sądu Okręgowego apelacje wnieśli: pozwana B. P.
oraz pozostałe pozwane, a także powodowa Spółdzielnia.
B. P. swoją apelacją zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego w jego pkt I. i
zarzuciła naruszenie przepisów postępowania: art. 321 § 1 k.p.c. przez zasądzenie
na rzecz powoda kwoty przekraczającej żądanie pozwu, art. 231 k.p.c. przez jego
niezastosowanie, art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie jednostronnej oceny materiału
dowodowego, głównie w oparciu o opinię biegłego, bez dokonania szczegółowej
analizy dowodów zebranych w trakcie postępowania przed Sądem; zarzuciła także
naruszenie prawa materialnego – art. 124 § 3 k.p. przez jego niezastosowanie oraz
przyjęcie, że powód prawidłowo powierzył pozwanym mienie do rozliczenia.
Wyrokiem z dnia 9 czerwca 2009 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelacje.
Sąd drugiej instancji podzielił w całości podstawę faktyczną oraz podstawę
prawną zaskrżonego wyroku Sądu Okręgowego. Co do apelacji pozwanej B. P.
Sąd drugiej instancji, rozpoznając zarzut naruszenia art. 321 §1 k.p.c., wskazał, że
7
powód dochodził pozwem kwoty 211.948,10 zł. będącej wartością niedoboru
ujawnionego w wyniku inwentaryzacji przeprowadzonej w dniach 11 – 12
października 2001 r. na stoisku, gdzie osobami materialnie odpowiedzialnymi były
wszystkie pozwane – także B. P. Wskazując na umowę o wspólnej
odpowiedzialności powód określił kwoty przypadające na poszczególne osoby, w
tym B. P. – 38.150,65 zł. Sąd drugiej instancji przyjął, że zasadą jest, że osoby
materialnie odpowiedzialne odpowiadają za szkodę w częściach określonych w
umowie. Jeżeli jednak powód określił zakres odpowiedzialności poszczególnych
pozwanych stosownie do stopnia przyjętego w umowie o wspólnej
odpowiedzialności materialnej, Sąd nie jest związany takim określeniem zakresu
odpowiedzialności, gdy ustali, że za całość niedoboru ponosi odpowiedzialność
jeden pozwany. Sąd drugiej istancji uzasadniając swoje stanowisko w tym zakresie
powołał się na pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z 5 lipca 1989 r., I
PR 228/89 – OSP 1990/9/318.
Podzielając stanowisko zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego co do
ustalenia stopnia przyczynienia się pozwanej B. P. do powstania szkody, Sąd
drugiej instancji uznał rownież za trafne stanowisko zaskarżonego wyroku co do
czasookresu powstania niedoboru jak i prawidłowości powierzenia mienia
pozwanym przez stronę powodową. Sąd drugiej instancji podkreślił przy tym, że
samo powierzenie mienia musi stwarzać pracownikowi możliwość obiektywnej
kontroli ilości, rodzaju, gatunku i stanu mienia, za które przejmuje on
odpowiedzialność. Uczestnicząc w ostatniej inwentaryzacji jak i w poprzednich
inwentaryzacjach pozwane przy dołożeniu należytej staranności miały możliwość
takiej obiektywnej kontroli, zarówno pod względem faktycznym (spis z natury) jak i
księgowym (możliwość wglądu w dokumentację). Brak właśnie takiej staranności,
jakiej oczekuje się od pracowników rzetelnie wypełniających swoje obowiązki, był
przyczyną opóźnienia w ujawnieniu niedoboru.
Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyła skargą kasacyjną pozwana
B. P. w części oddalającej jej apelację. Skarga kasacyjna ma dwie podstawy (art.
3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c.). W ramach podstawy naruszenia przepisów prawa
materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) skarżąca zarzuciła:
8
a) niewłaściwe zastosowanie art. 125 § 2 k.p. przez przyjęcie przez Sądy
obydwu instancji, że odpowiedzialność B. P. jest szersza niż przewiduje to umowa
o wspólnej odpowiedzialności materialnej, pomimo braku wykazania, że szkoda w
szerszych granicach została spowodowana wyłącznie przez B. P. Uzasadniając ten
zarzut skarżąca wskazała, że w razie obciążenia pracownika w zakresie szerszym,
niż przewidują to postanowienia umowy o współodpowiedzialności materialnej
należy wykazać, że szkoda w tych szerszych granicach została spowodowana
wyłącznie przez tego pracownika (por. wyrok SN z 4 sierpnia 1977 r., IV PR
184/77). Nie wystarczy ogólne wskazanie, że pozwana jest odpowiedzialna za
niedobór w 60%. Sąd powinien szczegółowo uzasadnić przyjęty stopień
odpowiedzialności pozwanej. Ogólnikowe powołanie się na „wykorzystanie zakresu
czynności w kierunku ukrycia niedoborów”, „brak kontroli w zakresie
przechowywania towarów i zapasów towarów” bez jednoczesnego wskazania jakie
czynności pozwana wykorzystała, aby ukryć niedobór, a jakich nie dopełniła
kontrolując zapasy i przechowywanie towarów, trzeba uznać za niewystarczające.
Ponadto, z uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w żaden sposób nie wynika
czym kierował się Sąd przyjmując, że ta właśnie część niedoboru została
spowodowana wyłącznie przez pozwaną. Według skarżącej, pozwaną B. P.
obciążono w zakresie szerszym, niż pozwalała na to umowa z dnia 21 sierpnia
2000 r. o wspólnej odpowiedzialności materialnej, nie wykazano przy tym, że
szkoda w tych szerszych granicach została spowodowana wyłącznie przez
pozwaną;
b) niezastosowanie art. 114 – art. 119 k.p. przez przyjęcie, że niedobór
powstał w okresie obowiązywania umów o wspólnej odpowiedzialności materialnej
za mienie powierzone podczas, gdy nie ustalono, że umowy te – z wyjątkiem
umowy zawartej w dniu 21 sierpnia 2000 r. – istniały. Skarżąca wskazała, że
przepisy art. 114 – 119 k.p. ustanawiają zasady odpowiedzialności pracowników za
szkodę, które znajdują zastosowanie wówczas, gdy odpowiedzialność pracownika
nie jest uregulowana umową, w tym umową o współodpowiedzialności materialnej
lub nie doszło do udokumentowanego powierzenia mienia pracownikowi. Sąd
ustalił, że pozwana B. P. 21 sierpnia 2000 r. zawarła ze stroną powodową umowę o
wspólnej odpowiedzialności materialnej za powierzone mienie. Z uzasadnienia
9
wyroku wynika, że była to jedyna tego rodzaju umowa, która wiązała pozwaną z
pracodawcą. Wobec tego, do czasu zawarcia tej umowy (do 21 sierpnia 2000 r.)
odpowiedzialność B. P. za powstały niedobór, który powstawał systematycznie od
1994 r., regulowały przepisy art. 114 – 119 k.p. Strona powodowa nie wykazała
istnienia innych umów o współodpowiedzialności majątkowej. W związku z
powyższym, w ocenie skarżącej, Sąd nie stosując norm art. 114- 119 k.p. do
odpowiedzialności pozwanej za niedobór powstały w okresie od 1994 r. do 20
sierpnia 2000 r. dopuścił się naruszenia prawa materialnego.
W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c.) skarżąca zarzuciła naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. przez “zasądzenie ponad
żądanie pozwu”. Zgodnie z treścią pozwu strona powodowa żądała zasądzenia na
swoją rzecz od B. P. kwoty 38 150, 65 zł., a Sąd zasądził od pozwanej B. P. kwotę
50 867 zł., co w oczywisty sposób naruszyło normę art. 321 § 1 k.p.c. Skarżąca
powołała się na pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z 9 maja 2008 r., III
CSK 17/08 – Lex nr 424385. Jednakże wobec uchylenia § 2 tego przepisu pogląd
wyrażony w przytoczonym orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 1989 r., I
PR 228/89, stracił na aktualności (por. J. Iwulski, W Sanetra, Komentarz do
kodeksu Pracy, Lexis Nexis 2009 r., s. 777). Obecnie zatem w każdym wypadku
sąd jest związany zakresem odpowiedzialności ustalonym w umowie o
odpowiedzialności majątkowej łączącej pracodawcę i pracownika. Zgodnie z
umową z dnia 21 sierpnia 2000 r., B. P. ponosiła odpowiedzialność za 18%
niedoboru. Przyjęcie stopnia tej odpowiedzialności na poziomie 60%, nawet przy
uwzględnieniu przyczynienia się powoda do powstania szkody, oznacza orzeczenie
ponad żądanie pozwu i tym samym stanowi naruszenie zasady wynikającej z art.
321 k.p.c.
We wnioskach skargi kasacyjnej skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku w części oddalającej apelację pozwanej B. P., a także o uchylenie w części
tj. w pkt I poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie
sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania za wszystkie instancje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
10
Zarzut “zasądzenia ponad żądanie pozwu” nie może odnosić się do wyroku
Sądu drugiej instancji, ponieważ Sąd ten rozpatrywał wyłącznie apelację i orzekał o
apelacji z uwzględnieniem jej zakresu. Nieadekwatnie do przedmiotu postępowania
kasacyjnego wskazane w skardze kasacyjnej przepisy nie dotyczą postępowania
przed Sądem drugiej instancji. Zarzucone naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. dotyczy
wyłącznie wyroku Sądu pierwszej instancji. W związku z tym należy przypomnieć,
że na podstawie art. 3981
§ 1 k.p.c. skarga kasacyjna przysługuje od wyroku Sądu
drugiej instancji, a określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. podstawy skargi mogą dotyczyć
zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji.
Zasadny jest natomiast podnoszony w skardze kasacyjnej zarzut
niewłaściwego zastosowania art. 124 k.p. do ustalonej przez Sąd podstawy
faktycznej. Stosownie do uzasadnienia zaskarżonego wyroku odpowiedzialność
pozwanej B. P. wynika z art. 124 k.p., i dotyczy niedoboru powstałego w latach
1994 – 2001, ale zasadza się na podstawie umowy o wspólnej odpowiedzialności
materialnej za powierzone mienie zawartej w dniu 21 sierpnia 2000 r. Pomimo
ustalenia odpwiedzialności pozwanej na zasadach art. 124 k.p. (za mienie
powierzone pracownikowi) za okres poprzedzający zawarcie umowy dotyczącej
odpowiedzialności materialnej, nie ma ustaleń faktycznych, które taki zakres
czasowy odpowiedzialności pozwanej usprawiedliwiałyby. Z ustaleń faktycznych
stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku nie wynika, czy w okresie od 1994 r.
do sierpnia 2000 r. łączyła stronę powodową z pozwaną umowa o wspólnej od-
powiedzialności materialnej za powierzone mienie albo, czy pozwanej powierzano
mienie. W tej sytuacji zachodzi wyraźna rozbieżność pomiędzy oceną prawną
wyroku (art. 124 k.p.) a jego podstawą faktyczną. Zachodzi zatem konieczność
uzgodnienia podstaw rozstrzygnięcia o dochodzonym w sprawie roszczeniu;
zwrócić przy tym należy uwagę na ustalenie zakresu przedmiotu sprawy. Wymaga
wyjaśnienia zakres dochodzonego w sprawie roszczenia odszkodowawczego, które
– jak to wynika z pozwu – dotyczy odpowiedzialności na podstawie umowy z 21
sierpnia 2000 r. Kwestia ta nie znalazła w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
odpowiedniego wyjaśnienia. Trzeba mieć na uwadze to, że zakres żądania
powoda, poddanego rozpoznaniu w danej sprawie wynika nie tylko z określenia
11
bezpośrednio dotyczącego dochodzonego roszczenia, ale także ze wskazanej
podstawy tego roszczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2008 r., III
CSK 17/08 – Lex nr 424385).
Ocena zarzutu naruszenia art. 125 § 2 k.p., który skarżąca upatruje w jego
niewłaściwym zastosowaniu przez dowolne przyjęcie szerszego zakresu
odpowiedzialności skarżącej niż przewidziany w umowie z sierpnia 2000 r., pomimo
braku wykazania, że szkoda w szerszych granicach została spowodowana
wyłącznie przez skarżącą B. P. jest przedwczesna. Wymaga bowiem ustalenia –
przy ponownym rozpoznaniu sprawy – przesłanek odpowiedzialności za
powierzone mienie pozwanej B. P. za okres poprzedzający zawarcie umowy z dnia
21 sierpnia 2000 r. Należy jednak zauważyć, że Sąd Apelacyjny w zaskarżonym
wyroku – podzielając ocenę Sądu pierwszej instancji co do przyjętego stopnia
odpowiedzialności pozwanej – podzielił ustalenia Sądu pierwszej instancji
dotyczące okoliczności faktycznych, w szczególności, że: pozwana B. P.
wykorzystywała zakres czynności kierownika stoiska w celu ukrycia niedoborów w
inwentaryzacjach, wyraziła zgodę na odstąpienie strony powodowej od
przeprowadzenia inwentaryzacji w związku z jej odejściem na urlop macierzyński; a
także niszczenie dowodów, nie sprawowanie kontroli w zakresie przechowywania
towarów, dopuszczanie do przechowywania towarów w rozładowni, brak kontroli w
zakresie zapasów towarów, wydawanie towarów bez gotówki. Tych ustaleń
skarżąca nie zakwestionowała w ramach podstawy naruszenia przepisów
postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Ustalenia te są wiążące dla Sądu
Najwyższego (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Nie mniej jednak rację ma skarżąca o ile
zarzuca zbytnią ogólnikowość także w tym zakresie podstawy faktycznej wyroku.
Zgodnie bowiem z zastosowanym w sprawie art. 125 § 2 k.p., przesłanką tego
przepisu powinno być ustalenie, że szkoda w całości lub w części “została
spowodowana” przez niektórych “pracowników”. Potrzebne jest w szczególności
skonkretyzowanie związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem się
(zaniedbaniami) pozwanej, a szkodą.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
12