Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I BU 4/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 czerwca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania E. G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do bezpłatnego węgla,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 czerwca 2010 r.,
skargi organu rentowego o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia - wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 13 października 2009 r.,
stwierdza, że zaskarżony wyrok jest niezgodny z prawem.
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 12 grudnia 2007r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił
ubezpieczonemu E. G. prawa do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do
2
bezpłatnego węgla, podnosząc w uzasadnieniu decyzji, że brak prawa do
świadczenia wynika z utraty prawa do bezpłatnego węgla.
Ubezpieczony w odwołaniu od decyzji, domagał się jej zmiany przez
przyznanie prawa do świadczenia z tytułu prawa do bezpłatnego węgla, wskazując,
że jest osobą uprawnioną do świadczenia w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 6
lipca 2007 r. o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla
osób uprawnionych z przedsiębiorstw górniczych (Dz.U. Nr 147, poz. 1031 ze zm.).
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń wyrokiem z dnia 27 października
2008 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo do
ekwiwalentu pieniężnego w ilości 2,5 tony za 2002 r.
Z ustaleń Sądu wynika, że ubezpieczony od 1984 r. uprawniony jest do
emerytury górniczej. Prawo do emerytury uzyskał po rozwiązaniu stosunku pracy z
ostatnim pracodawcą - Przedsiębiorstwem Robót Górniczych w J. Jako pracownik
powyższego przedsiębiorstwa był uprawniony do deputatu węglowego w ilości 8 ton
na podstawie Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników
Przedsiębiorstwa Robót Górniczych w J. z dnia 26 listopada 1994 r. oraz
Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Zakładów
Górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r. Po uzyskaniu uprawnień emerytalnych
ubezpieczony do 1995 r. otrzymywał deputat węglowy. Od dnia 1 stycznia 1996 r.
ubezpieczony nie otrzymał deputatu węglowego, ponieważ Przedsiębiorstwo Robót
Górniczych protokołem dodatkowym nr 5 z dnia 30 maja 1995 r. w zakładowym
układzie zbiorowym pracy wprowadziło zmiany i zaprzestało wydawania deputatu
węglowego lub jego pieniężnego ekwiwalentu emerytom i rencistom.
Sąd pierwszej instancji w motywach orzeczenia stwierdził, że w art. 2 pkt. 1
ustawy z dnia 6 lipca 2007 r. o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do
bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw górniczych zawarta
jest definicja ustawowa osoby uprawnionej, obejmująca także ubezpieczonego.
Apelację od wyroku złożył organ rentowy, domagając się jego zmiany i
oddalenia odwołania ewentualnie uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania, zarzucając naruszenie prawa materialnego - art. 2 pkt. 1
ustawy z dnia 6 lipca 2007 r. o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do
bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw górniczych.
3
Sąd Apelacyjny, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wyrokiem z
dnia 13 października 2009 r. oddalił apelację.
W uzasadnieniu Sąd drugiej instancji przywołał wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 12 grudnia 2005r., sygn. akt SK 20/04 (OTK-A z 2005r. Nr
11 poz. 183), podkreślając pracowniczy charakter prawa do deputatu węglowego,
mającego swoje źródło w postanowieniach Układu Zbiorowego Pracy dla
Pracowników Zakładów Górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r. Po przeprowadzeniu
analizy wcześniejszej regulacji prawnej dotyczącej tego świadczenia Sąd uznał, że
ustawa z dnia 6 lipca 2007 r. o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do
bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw robót górniczych jest
kontynuacją rozwiązań prawnych, zapoczątkowanych przez art. 55 ustawy z dnia
26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do
funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych
uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz. U. Nr 162, poz. 1112 ze zm.) i
przejętych w kolejnych aktach restrukturyzacyjnych: ustawie z dnia 28 listopada
2003 r. o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w latach 2003-2006 (Dz. U.
Nr 210, poz. 2037 ze zm.) oraz ustawie z dnia 7 września 2007 r. o funkcjonowaniu
górnictwa węgla kamiennego w latach 2008-2015 (Dz.U. 192, poz. 1379), a
jednocześnie stanowi ich dopełnienie zgodnie ze wskazaniami Trybunału
Konstytucyjnego, albowiem wypełnia lukę, jaka powstała w unormowaniach tych
ustaw w wyniku ograniczenia kręgu podmiotów uprawnionych do spornego
ekwiwalentu pieniężnego przez wyeliminowanie z niego byłych pracowników tychże
przedsiębiorstw.
Odnosząc się do regulacji układowej przewidującej prawo do deputatu
węglowego ubezpieczonego, Sąd Apelacyjny wskazał, że Układ Zbiorowy Pracy dla
Pracowników Zakładów Górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r. przekształcony został
następnie w ponadzakładowy układ zbiorowy pracy przed upływem rocznego
terminu od wejścia w życie ustawy zmieniającej Kodeks pracy (ustawa z dnia 29
września 1994 r.), a zatem wszystkie jego postanowienia wiązały pracodawców, dla
jakich został zawarty. Jednostki organizacyjne wymienione w załączniku nr 1 do
Układu nie mogły odstąpić od jego stosowania tak w trybie art. 9 ust. 3 cytowanej
ustawy, gdyż akt ten nie podpadał pod hipotezę tejże normy prawnej, jak i nie
4
podlegał zmianom w sposób przewidziany w art. 2419
k.p. – w drodze protokołów
dodatkowych do zakładowych układów zbiorowych pracy, a to ze względu na
regulację art. 24126
§ 1 k.p. W konsekwencji byli pracownicy przedsiębiorstw
objętych wspomnianym Układem, którzy uzyskali status emeryta lub rencisty pod
jego rządami, zachowali prawo do deputatu węglowego wynikające z art. 22 tego
aktu.
Sąd Apelacyjny przypomniał, że przepis ten w jego pierwotnym brzmieniu
zapewniał zamieszkałym w kraju emerytom i rencistom oraz wdowom, wdowcom i
sierotom po pracownikach zakładów podlegających Układowi możliwość
wystąpienia z wnioskiem do pracodawcy, od którego odeszli na emeryturę lub
rentę, o przyznanie bezpłatnego węgla w naturze w ilości 3 ton rocznie. Protokołem
dodatkowym nr 7 z dnia 21 listopada 1995r. dokonano jednak - zgodnie z art. 2419
k.p. - zmiany treści Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Zakładów
Górniczych, między innymi nadając nową redakcję art. 22 ust. 2 i wprowadzając do
tego artykułu ust. 8 oraz uzupełniając omawiany akt o art. 441
. Powołany art. 22
ust. 2 stanowił odtąd, iż uprawnienia do bezpłatnego węgla w naturze - z
zastrzeżeniem art. 441
- przysługują zamieszkałym w kraju emerytom i rencistom w
wymiarze:
1. 2,5 tony rocznie, których uprawnienia powstały na podstawie Układu
Zbiorowego Pracy dla Przemysłu Węglowego z dnia 1 lutego 1980 r. i którzy
korzystali z nich w dniu 25 listopada 1995 r.,
2. 3,0 tony rocznie, których uprawnienia powstały na podstawie Układu
Zbiorowego Pracy dla Pracowników Zakładów Górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r.
W ust. 8 tego artykułu dopuszczono możliwość wypłaty przedmiotowego
deputatu węglowego w ekwiwalencie pieniężnym. Natomiast art. 441
stanowił, że
„od dnia 26 listopada 1995 r. postanowienia art. 22 Układu nie dotyczą jednostek,
które do dnia 25 listopada 1995 r. w swoich zakładowych układach zbiorowych
pracy odstąpiły, na podstawie art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o
zmianie ustawy - kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1994 r.,
Nr 113, poz. 547 ze zm.), od stosowania świadczeń, o których mowa w art. 22 ust.
2 pkt 1 w wymiarze i na zasadach określonych w Układzie Zbiorowym Pracy dla
Przemysłu Węglowego z dnia 1 lutego 1980 r.".
5
Sąd Apelacyjny wskazał, że nowelizacja art. 22 ust. 2 Układu Zbiorowego
Pracy dla Pracowników Zakładów Górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r. nie
uzależniała dalszego trwania uprawnień deputatowych emerytów i rencistów,
wywodzonych z postanowień tegoż aktu, od woli stron zakładowych układów
zbiorowych pracy i nie pozwalała pracodawcom objętym jego unormowaniami na
odstąpienie od realizacji tych świadczeń w ich wewnętrznych przepisach
płacowych. Oznaczała natomiast włączenie do powołanego aktu regulacji Układu
Zbiorowego Pracy dla Przemysłu Węglowego z dnia 1 lutego 1980 r., w części
dotyczącej przyznania bezpłatnego węgla osobom przechodzącym na emeryturę
lub rentę pod jego rządami, ale przy respektowaniu sytuacji prawnej zaistniałej w
wyniku zastosowania przez partnerów społecznych unormowania art. 9 ust 3
ustawy z dnia 29 września 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie
niektórych zmieniającej dział XI Kodeksu pracy.
Sąd drugiej instancji stwierdził także, że skoro w omawianej sprawie strony
zawarły w trybie art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 29 września 1994 r. porozumienie o
odstąpieniu od stosowania świadczeń gwarantowanych emerytom i rencistom w
Układzie Zbiorowym Pracy dla Przemysłu Węglowego z dnia 1 lutego 1980 r., to
została spełniona negatywna przesłanka rozciągnięcia na ubezpieczonych
unormowania art. 22 ust. 2 pkt 1 Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników
Zakładów Górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r. Począwszy bowiem od dnia 26
listopada 1995 r. postanowienia art. 22 Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników
Zakładów Górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r. nie dotyczą byłych pracowników
Przedsiębiorstwa Robót Górniczych ROW w J. Z treści normy art. 9 ust. 3 ustawy
zmieniającej z dnia 29 września 2004 r. nie wynika, by ustawodawca skuteczność
zawarcia do dnia 25 listopada 1995r. porozumienia uprawnionych podmiotów o
odstąpieniu od stosowania świadczeń, objętych regulacją art. 22 ust. 2 pkt 1,
uzależniał także od zarejestrowania porozumienia do dnia 25 listopada 1995 r.
Zatem w konsekwencji - wbrew ocenie Sądu Okręgowego - należy uznać, że
ubezpieczony nie jest osobą uprawnioną w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 6 lipca
2007 r. o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób
uprawnionych z przedsiębiorstw górniczych, gdyż na dzień 14 stycznia 1999 r. nie
6
zachował prawa do bezpłatnego węgla w naturze bądź ekwiwalentu pieniężnego i
dochodzone świadczenie mu nie przysługuje.
Sąd Apelacyjny wskazał także, że: “odmienne rozstrzygnięcie zawarte w
sentencji wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 13 października 2009 r. wynika z
przeoczenia faktu, że ubezpieczony nabył prawo do górniczej emerytury w 1984 r.,
a nie - jak to błędnie przyjęto - w 1994 r. Błąd ten jest wynikiem dużej ilości spraw
jednorodnych będących przedmiotem rozpoznania na sesji.”
Organ rentowy wniósł skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem tego
wyroku, zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie
przepisu art. 2 ustawy z dnia 6 lipca 2007 r o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu
prawa do bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw robót
górniczych przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie obowiązujących
przepisów prawa, a to poprzez przyjęcie, iż ubezpieczony spełnia warunki
określone ustawą do uznania go za osobę uprawnioną do ekwiwalentu
pieniężnego za deputat węglowy za 2002 r. Podniósł, że uchylenie zaskarżonego
orzeczenia w drodze innych środków prawnych jest niemożliwe: brak jest
przesłanek uzasadniających wznowienie postępowania, zaś skarga kasacyjna ze
względu na wartość przedmiotu zaskarżenia nie przysługuje. Uprawdopodabniając
wyrządzenie szkody wskazał, że w przypadku wykonania wyroku organ rentowy
będzie obowiązany, wbrew przepisom ustawy, do wypłaty ubezpieczonemu kwoty
832,83 zł stanowiącej równowartość ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy
w wysokości 2,5 tony za 2002 r.
W uzasadnieniu skarżący podniósł, że Sąd Apelacyjny błędnie, za Sądem
pierwszej instancji, przyjął, iż ubezpieczony przeszedł na emeryturę w 1994 r.,
zamiast, jak wynika z dokumentacji emerytalnej, w 1984 r. W konsekwencji błędnie
przyjęto, iż sytuację prawną w zakresie uprawnień deputatowych ubezpieczonego
kształtuje Układ Zbiorowy Pracy dla Pracowników Zakładów Górniczych z dnia 21
grudnia 1991 r. W wyniku powyższego w sposób sprzeczny z obowiązującymi
przepisami prawa przyznano ubezpieczonemu - na podstawie ustawy o
ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób
uprawnionych z przedsiębiorstw robót górniczych - prawo do ekwiwalentu
pieniężnego za 2002 r.
7
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 4245
§ 1 k.p.c. określa w sześciu punktach wymagania, jakim
powinna odpowiadać skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia. Są to: oznaczenie orzeczenia, od którego jest
wniesiona, ze wskazaniem, czy jest ono zaskarżone w całości lub w części (pkt 1),
przytoczenie podstaw skargi oraz ich uzasadnienie (pkt 2), wskazanie przepisu
prawa, z którym zaskarżone orzeczenie jest niezgodne (pkt 3),
uprawdopodobnienie wyrządzenia szkody, spowodowanej przez wydanie
orzeczenia, którego skarga dotyczy (pkt 4), wykazanie, że wzruszenie orzeczenia w
drodze innych środków prawnych nie było i nie jest możliwe, a ponadto, gdy skargę
wniesiono, stosując art. 4241
§ 2, że występuje wyjątkowy wypadek uzasadniający
wniesienie skargi (pkt 5) oraz wniosek o stwierdzenie niezgodności orzeczenia z
prawem (pkt 6).
W zakresie wymagań określonych w art. 4245
§ 1 pkt 2 i 3, k.p.c. skarżący
powołał przepis art. 2 ustawy z dnia 7 lipca 2007 r. o ekwiwalencie pieniężnym z
tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw robót
górniczych – bez wskazania jego konkretnej jednostki redakcyjnej. Tymczasem
przepis ten - zawierający wyjaśnienie użytych w tej ustawie pojęć - składa się z 3
punktów i każdy z nich stanowi odrębną definicję ustawową. Z argumentacji skargi
wywnioskować można, że w istocie skarżący powołuje się na przepis art. 2 pkt 1
powyższej ustawy, zgodnie z którym za osoby uprawnione do ekwiwalentu
pieniężnego uznaje się emerytów i rencistów mających ustalone prawo do
emerytury lub renty, którzy pobierali bezpłatny węgiel w naturze od przedsiębiorstw
robót górniczych lub przeszli na emeryturę lub rentę z tych przedsiębiorstw oraz
wdowy, wdowców i sieroty mających ustalone prawo do renty rodzinnej po byłych
pracownikach przedsiębiorstw robót górniczych, uprawnionych do bezpłatnego
węgla na podstawie Układu Zbiorowego Pracy dla pracowników zakładów
górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r., i którzy uzyskali emeryturę lub rentę przed
dniem 1 stycznia 2007 r., a po dniu 31 grudnia 2001 r. nie pobierali ekwiwalentu.
8
Art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa
węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz
szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych, w brzmieniu
obowiązującym do 31 grudnia 2001 r., stanowił, iż osobie uprawnionej na
podstawie Układu Zbiorowego Pracy do bezpłatnego węgla, która uzyskała
emeryturę lub rentę przed 31 grudnia 2002 r., przysługuje oprócz emerytury lub
renty, wypłacany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych ze środków budżetowych
ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy. W wyniku nowelizacji tego przepisu na
podstawie art. 4 pkt 2 ustawy z dnia 21 grudnia 2001 r. o zmianie ustaw: o
Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, Prawo energetyczne, o partiach politycznych,
o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach
gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin
górniczych, o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem
administracji publicznej, Prawo telekomunikacyjne, o komercjalizacji,
restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego "Polskie Koleje
Państwowe", o spółdzielniach mieszkaniowych, o jakości handlowej artykułów
rolno-spożywczych, Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do
Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, o przebudowie i modernizacji technicznej oraz
finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001-2006, o
zmianie ustawy o zamówieniach publicznych oraz o utracie mocy ustawy o kasach
oszczędnościowo-budowlanych i wspieraniu przez państwo oszczędzania na cele
mieszkaniowe (Dz. U. Nr 154, poz. 1802) doszło do ograniczenia wypłacania
powyższego ekwiwalentu jedynie w stosunku do osób z kopalń całkowicie
likwidowanych. Wyrokiem z dnia 15 grudnia 2005 r., SK 20/04 (OTK-A 2005 nr 11,
poz. 133) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 26
listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania
w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach
gmin górniczych, w brzmieniu nadanym przez art. 4 pkt 2 ustawy zmieniającej z
dnia 21 grudnia 2001 r., obowiązującym do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 5
grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do
funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych
uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz. U. Nr 238, poz. 2020), w części
9
obejmującej zwrot: "z kopalń całkowicie likwidowanych", jest niezgodny z art. 64
ust. 2 w związku z art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Ustawa z dnia 6 lipca 2007 r. o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do
bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw górniczych miała na
celu przywrócenie praw majątkowych w postaci prawa do ekwiwalentu pieniężnego
osobom, które na podstawie znowelizowanego art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 26
listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania
w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach
gmin górniczych utraciły do niego prawo, następnie uznanego za niekonstytucyjny.
Prowadzi to do wniosku, że przepis ten obejmuje osoby, które wcześniej (od
wejścia w życie ustawy z dnia 26 listopada 1998 r.) pobierały od Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych ekwiwalent pieniężny, a następnie utraciły do niego
prawo na skutek sprzecznej z przepisami Konstytucji RP zmiany prawa. Ta
konstatacja stanowi punkt wyjścia dla oceny uprawnień ubezpieczonego do
ekwiwalentu pieniężnego na podstawie ustawy z dnia 6 lipca 2007 r. Inaczej rzecz
ujmując, jeśli ubezpieczony miał prawo do ekwiwalentu do 31 grudnia 2001 r., a
następnie je utracił w wyniku niekonstytucyjnej nowelizacji, to jest on osobą
uprawnioną do tego świadczenia w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 6 lipca
2007 r.
Uprawnionymi do ekwiwalentu pieniężnego na mocy ustawy z dnia 26 listopada
1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w
warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach
gmin górniczych, były, między innymi, te osoby, które na emeryturę lub rentę
przeszły od pracodawcy objętego układem zbiorowym pracy, uprawnionych na
podstawie tego układu do bezpłatnego węgla (ekwiwalentu pieniężnego), oraz
wdowy, wdowców i sieroty po tych emerytach lub rencistach. Jak wynika z
podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku, ubezpieczony przeszedł na emeryturę
w 1984 r., będąc uprzednio zatrudniony przez pracodawcę podlegającemu
Układowi Zbiorowemu Pracy dla Przemysłu Węglowego z dnia 1 lutego 1980 r. Na
mocy art. 22 Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Zakładów Górniczych z
dnia 21 grudnia 1991 r. ubezpieczonemu – jako uprawnionemu na mocy Układu
Zbiorowego Pracy dla Przemysłu Węglowego z dnia 1 lutego 1980 r. –
10
przysługiwało prawo do bezpłatnego węgla w wymiarze 2,5 tony rocznie, z tym że
dopuszczono wypłatę deputatu węglowego w ekwiwalencie pieniężnym. Zgodnie z
art. 441
tego ostatniego Układu, wprowadzonym od dnia 26 lutego 1995 r., od tego
dnia postanowienia art. 22 nie dotyczą jednostek, które do dnia 25 listopada 1995 r.
w swoich zakładowych układach zbiorowych pracy odstąpiły na podstawie art. 9 ust
3 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie
niektórych ustaw od stosowania świadczeń, o których mowa w art. 22 ust 1 pkt 1 w
wymiarze i na zasadach określonych w Układzie Zbiorowym Pracy dla Przemysłu
Węglowego z dnia 1 lutego 1980 r. Art. 441
Układu z 1991 r. odwoływał się zatem
do regulacji zmieniającej dział XI Kodeksu pracy. W myśl art. 9 ust. 1 ustawy z dnia
29 września 1994 r. z upływem 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy tracą
moc układy zbiorowe pracy i porozumienia o przystąpieniu do tych układów,
zawarte przed tym dniem, z zastrzeżeniem ust. 2-7. Do upływu terminu
przewidzianego w ust. 1 strony uprawnione do zawarcia ponadzakładowego układu
zbiorowego pracy mogą zawrzeć porozumienie o wstąpieniu w prawa i obowiązki
stron układu lub porozumienia, o którym mowa w ust. 1, zawartego po dniu 31
grudnia 1986 r. (ust. 2). Stosownie do treści ust. 3 tego artykułu, do upływu terminu
przewidzianego w ust. 1 strony uprawnione do zawarcia zakładowego układu
zbiorowego pracy mogą zawrzeć porozumienie o włączeniu uprawnień i świadczeń
określonych w układzie lub porozumieniu, o którym mowa w ust. 1, zawartych przed
dniem 1 stycznia 1987 r., do zakładowego układu zbiorowego pracy albo o
odstąpieniu od stosowania tych uprawnień i świadczeń. Jeżeli w wyniku zawarcia
porozumienia zachodzi konieczność zmiany postanowień zakładowego układu
zbiorowego pracy, zmian tych dokonuje się w trybie art. 2419
§ 1 Kodeksu pracy.
Stosownie do treści art. 9 ust. 2 ustawy zmieniającej Kodeks ustawy z dnia 29
września 1994 r. nie było możliwości przedłużenia mocy obowiązywania Układu
Zbiorowego Pracy dla Przemysłu Węglowego z dnia 1 lutego 1980 r., bowiem taka
ewentualność przewidziana została jedynie dla układu zawartego po dniu 31
grudnia 1986 r. Utracił więc on swoją moc na podstawie art. 9 ust. 1 tej ustawy z
dniem 26 października 1995 r., a zgodnie z jego ust. 3 strony uprawnione do
zawarcia zakładowego układu zbiorowego w Przedsiębiorstwo Robót Górniczych w
J. w przewidzianym ustawą terminie zawarły porozumienie o odstąpieniu od
11
stosowania uprawnień i świadczeń określonych w Układzie z 1980 r., podpisując
protokół dodatkowy nr 5 z dnia 30 maja 1995 r., zarejestrowany przez Okręgowego
Inspektora Pracy w K. w dniu 9 lutego 1996 r. W związku z jego rejestracją
Przedsiębiorstwo to odstąpiło od wydawania deputatu węglowego emerytom i
rencistom, których uprawnienia do niego powstały na podstawie Układu
Zbiorowego Pracy dla Przemysłu Węglowego z 1980 r. Porozumienie to
równocześnie wyłączyło stosowanie do emerytów i rencistów tego Przedsiębiorstwa
art. 22 Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Zakładów Górniczych z dnia 21
grudnia 1991 r. – na mocy art. 441
(wprowadzonego do tego Układu z dniem 26
listopada 1995 r.). Oznaczało to utratę przez ubezpieczonego prawa do deputatu
węglowego (ekwiwalentu pieniężnego), które przekształciło się w uprawnienie
przewidziane w art. 10 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o zmianie ustawy Kodeks
pracy oraz o zmianie niektórych ustaw. Zgodnie z jego treścią, z dniem, w którym
tracą moc postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień wymienionych w
art. 9 ust. 1, wartość przysługujących na ich podstawie świadczeń byłym
pracownikom będącym emerytami lub rencistami oraz członkom ich rodzin
pobierającym renty rodzinne uwzględnia się w podstawie wymiaru emerytur i rent,
chyba że świadczenia te zostały im zachowane. Ubezpieczony w miejsce prawa do
deputatu węglowego (ekwiwalentu pieniężnego) uzyskał rekompensatę w postaci
zwiększenia emerytury, bowiem taki jest skutek wliczenia wartości deputatu do
podstawy wymiaru emerytury, co potwierdza decyzja organu rentowego z dnia 25
sierpnia 1996 r. (k-55 akt rentowych), wydana po rozpatrzeniu wniosku
ubezpieczonego z dnia 29 lipca 1996 r. (k-52 akt rentowych) o przeliczenie
emerytury „w związku z odstąpieniem z dniem 1 stycznia 1996 r przez
Przedsiębiorstwo Robót Górniczych „R.” S.A. będącego następca prawnym PRG w
J. od wypłacania ekwiwalentu oraz wydawania deputatu węglowego”. W
konsekwencji uznać należy, że ubezpieczony nie był uprawniony do świadczenia
określonego w art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu
górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach
gospodarki rynkowej oraz szczególnych
uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych, a zatem go nie utracił z dniem 1
stycznia 2002 r. Stąd też nie można przyjąć, że należy on do kręgu osób
12
uprawnionych do ekwiwalentu pieniężnego w myśl art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 6 lipca
2007 r. o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób
uprawnionych z przedsiębiorstw górniczych. Przeciwne stanowisko oznaczałoby
przyznanie podwójnej korzyści – po raz pierwszy poprzez zwiększenie emerytury z
powodu utraty prawa do deputatu węglowego (ekwiwalentu pieniężnego)
przysługującego na podstawie Układu Zbiorowego Pracy dla Przemysłu
Węglowego z 1980 r. oraz po raz drugi poprzez przyznanie ekwiwalentu
pieniężnego z ustawy z dnia 6 lipca 2007 r. Ostatecznie emeryt uzyskałby
podwójną rekompensatę z tego samego tytułu.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy na podstawie art. 42411
§ 2 k.p.c
orzekł jak w sentencji.