Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 399/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 czerwca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z wniosku Z. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 czerwca 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 5 sierpnia 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2008 r., Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych, zmienił na skutek odwołania wnioskodawcy Z. S.,
decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 listopada 2006 r. i przyznał
wnioskodawcy prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku
2
z wypadkiem przy pracy od dnia złożenia wniosku na okres lat pięciu, oddalając
odwołanie w pozostałym zakresie.
Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny: Z. S., (ur. w dniu […] 1950
r.) z wykształceniem średnim (technik włókiennik), od 1969 r. do 2005 r. był
zatrudniony jako mistrz zmianowy, sprzedawca, dzielnicowy, listonosz oraz portier.
W 1996 r. miał wypadek samochodowy (uznany za wypadek przy pracy) i w
okresie od dnia 12 sierpnia 1997 r. do dnia 18 lipca 2002 r., przedłużonym
następnie do dnia 31 marca 2003 r., pobierał rentę z tytułu częściowej niezdolności
do pracy w związku z wypadkiem przy pracy. Wobec złożonego dniu 22 maja 2006
r. wniosku o dalsze przyznanie prawa do renty wypadkowej, lekarz orzecznik orzekł
w dniu 25 października 2006 r. o zdolności wnioskodawcy do pracy, uznając że
rozpoznane schorzenia tylko w niewielkim stopniu upośledzają sprawność
organizmu. Od powyższego orzeczenia wnioskodawca wniósł sprzeciw, na skutek
którego komisja lekarska ZUS orzeczeniem z dnia 13 listopada 2007 r. nie
stwierdziła u niego niezdolności do pracy. W ocenie Komisji stopień stwierdzonych
schorzeń nie podważał ustaleń lekarza orzecznika ZUS. W oparciu o powyższe
decyzją z dnia 21 listopada 2006 r., organ rentowy odmówił wnioskodawcy
przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy.
Rozpoznając odwołanie wnioskodawcy, Sąd Okręgowy dopuścił dowód z
opinii biegłych lekarzy ortopedy, neurologa, internisty oraz psychiatry i psychologa.
W opinii z dnia 9 marca 2007 r., biegli sądowi z zakresu neurologii, chirurgii oraz
chorób wewnętrznych po przeprowadzeniu badania wielospecjalistycznego
wnioskodawcy i po zapoznaniu się z dostępną dokumentacją stwierdzili, że jest on
zdolny do pracy i nie ma podstaw do zmiany ustaleń orzeczniczych lekarza
orzecznika oraz komisji lekarskiej. W ocenie biegłych rozpoznane schorzenia nie
powodują u wnioskodawcy niezdolności do pracy, a następstwa doznanych urazów,
jak i współistniejące schorzenia somatyczne upośledzają nieco sprawność
organizmu, ale nie powodują obecnie całkowitej utraty zdolności do zarobkowania
w ramach posiadanych kwalifikacji, jak i pracy wykonywanej uprzednio oraz
obecnie. W opinii sporządzonej przez lekarza psychiatrę oraz biegłego psychologa,
uznali oni że wnioskodawca jest częściowo niezdolny do pracy w związku z
wypadkiem przy pracy. Mając na uwadze powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy
3
uznał, że odwołanie wnioskodawcy zasługuje na częściowe uwzględnienie. W
zakresie dotyczącym ustalenia, czy wnioskodawca jest osobą niezdolną do pracy
Sąd pierwszej instancji w pełni oparł się na opinii sporządzonej przez lekarza
psychiatrę oraz biegłego psychologa, uznając że jest ona wyczerpująca i
wszechstronna, a jej uzasadnienie przekonywujące, jednocześnie wskazując, że
nie było podstaw do orzeczenia wobec wnioskodawcy częściowej niezdolności do
pracy na okres przekraczający 5 lat.
Wyrokiem z dnia 5 sierpnia 2009 r., Sąd Apelacyjny zmienił, na skutek
apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalił
odwołanie wnioskodawcy od decyzji organu rentowego z dnia 21 listopada 2006 r.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, biorąc pod uwagę szereg schorzeń rozpoznanych u
wnioskodawcy, jak i przez niego manifestowanych, oparcie wyroku tylko na jednej z
wydanych opinii i to niepełnej w aspekcie posiadanych przez wnioskodawcę
kwalifikacji, przy jednoczesnym uznaniu za wiarygodną i obiektywną drugiej, w
której biegli zajęli odmienne stanowisko w kwestii stanu zdrowia wnioskodawcy i
jego wpływu na wykonywanie pracy, nie jest wystarczające dla wydania
prawidłowego rozstrzygnięcia. Z tych też przyczyn Sąd Apelacyjny uznał, że
zebrany w sprawie materiał dowodowy wymaga uzupełnienia przez dopuszczenie
dowodu z opinii biegłych sądowych psychiatry i psychologa w innym, niż
dotychczas składzie osobowym. Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych
psychiatry i psychologa na okoliczność, czy stan zdrowia wnioskodawcy uzasadnia
chociażby częściową niezdolność do pracy w związku z wypadkiem przy pracy, a
jeżeli tak, to od kiedy i na jaki okres. Zespół biegłych w opinii z dnia 16 marca 2009
r., rozpoznając u wnioskodawcy organiczną chwiejność afektywną i zaburzenia
osobowości wskazał, że w zakresie reprezentowanych przez nich specjalności
wnioskodawca nie może zostać uznany za chociażby częściowo niezdolnego do
pracy w związku z wypadkiem przy pracy. Uzasadniając swoje stanowisko biegi
stwierdzili, że u wnioskodawcy rzeczywiście występuje nasilenie objawów
psychopatologicznych, lecz jednocześnie specjaliści ci w sposób kategoryczny
wskazali, że wnioskodawca nie może tylko z tego powodu zostać uznany za osobę
niezdolną do pracy, albowiem prowadzone w tym zakresie leczenie ambulatoryjne
przynosi pożądane efekty. Nadto wskazali, że rozpoznane schorzenia nie
4
upośledzają funkcjonowania wnioskodawcy w sferze społecznej, zawodowej czy
rodzinnej. W ocenie Sądu Apelacyjnego powyższa opinia wydana w toku
postępowania uzupełniającego usunęła istniejące w sprawie wątpliwości. Biegli
wskazali w niej konkretne i merytoryczne argumenty na poparcie wywiedzionych
wniosków, które wyprowadzili po przeprowadzeniu dokładnego badania
przedmiotowego, jak i wnikliwej analizie zebranej dokumentacji medycznej.
Ponadto, w sposób logiczny odnieśli się do poprzednio wydanych w sprawie opinii,
jak też jednoznacznie i stanowczo wskazali na pozytywne efekty obecnie
prowadzonego leczenia. Dodatkowo zaznaczyć należy, że opinia ta pokrywa się z
orzeczeniami lekarzy orzeczników ZUS i Komisji Lekarskiej ZUS. Za odosobnione
uznał Sąd stanowisko wyrażone przez zespół biegłych, które za decydujące uznał
Sąd Okręgowy. W ocenie Sądu drugiej instancji obiektywny walor opinii wydanej w
postępowaniu uzupełniającym wynika przed wszystkim z wszechstronnej analizy
stanu zdrowia dokonanej przez biegłych sądowych, posiadających odpowiednie i
wysokie kwalifikacje, umożliwiające dokonanie właściwej oceny stanu zdrowia
wnioskodawcy. Sąd podkreślił także, że nawet ewentualne stwierdzenie braku
możliwości wykonywania dotychczasowej pracy nie jest wystarczające do
stwierdzenia częściowej niezdolności do pracy, jeśli wiek, poziom wykształcenia
oraz predyspozycje psychofizyczne usprawiedliwiają rokowanie, że mimo
upośledzenia organizmu możliwe jest podjęcie innej pracy. W ocenie Sądu
Apelacyjnego przebieg dotychczasowego zatrudnienia wnioskodawcy daje
podstawy do uznania, że mimo posiadanych schorzeń jest on zdolny do podjęcia
pracy.
Powyższy wyrok zaskarżył skargą kasacyjną pełnomocnik wnioskodawcy i
zarzucając naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 17 ust. 1
ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 167,
poz. 1322 ze zm.) w związku z art. 12 ust. 1 i 3 i art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), polegające na przyjęciu,
że wnioskodawca na skutek doznanego wypadku przy pracy nie utracił częściowo
zdolności do pracy zgodnej z jego kwalifikacjami, oraz naruszenie przepisów
5
postępowania - art. 217 § 2, art. 281 w związku z art. 49 k.p.c., wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania, wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarga kasacyjna została oparta na obydwu podstawach wymienionych w
art. 3983
§ 1 k.p.c., tak więc przede wszystkim należy odnieść się do zarzutów
naruszenia przepisów postępowania i zbadać czy mogło mieć ono istotny wpływ na
wynik sprawy. W ocenianej sprawie zarzuty skargi kasacyjnej, w tej części,
dotyczyły właściwie ustalenia faktów, kwestionując niewyłącznie biegłego M. C. od
„sporządzenia opinii psychiatryczno-psychologicznej (...) podczas gdy ten biegły
leczył wcześniej skarżącego”, oraz „pominięcie wniosku skarżącego o powołanie
biegłych spoza okręgu wrocławskiego, którzy nie lecząc poprzednio skarżącego
mogliby wydać bezstronną opinie o jego stanie zdrowia”. Zarzuty te nie mogą być
uznane za zasadne. W sprawie zostało ustalone, na podstawie przeprowadzonych
dowodów, że wnioskodawca nie jest choćby częściowo niezdolny do pracy.
Zgodnie z art. 381 k.p.c. możliwość dopuszczenia przez Sąd nowych faktów i
dowodów, bądź też ich pominięcia wynika z okoliczności sprawy i podlega ocenie
sądu orzekającego. W toku postępowania przeprowadzone zostały wszystkie
dowody dla wyjaśnienia jedynej spornej okoliczności (stanu zdrowia wnioskodawcy
i jego oceny), w tym także dowód z opinii uzupełniającej biegłych lekarzy, stąd
zarówno niewyłączenie na podstawie art. 281 k.p.c., biegłego składającego opinię
uzupełniającą, jak i niepowołanie przez Sąd biegłych spoza okręgu wrocławskiego,
które również nie znajduje uzasadnienia (art. 217 § 2 stanowi, że Sąd pominie
środki dowodowe, jeżeli okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione
lub jeżeli strona powołuje dowody jedynie dla zwłoki), nie miało wpływu na jego
przebieg. Odnosząc się do zarzutu niewyłączenia od sporządzenia opinii biegłego,
należy zwrócić uwagę, że wyłączenie biegłego może nastąpić z przyczyn, które
uzasadniają wyłączenie sędziego, to zaś następuje bądź to z mocy ustawy zgodnie
z art. 48 k.p.c. (tzw. iudex inhabilis), bądź też na wniosek strony z przyczyn
wskazanych w art. 49 k.p.c. (tzw. iudex suspectus). Nie jest wątpliwe, że nie
zachodziły w sprawie żadne okoliczności, które z mocy ustawy uzasadniałyby
wyłączenie biegłego zawarte w art. 48 § 1 pkt 1 –5 k.p.c., brak tez podstaw do
6
wyłączenia biegłego na wniosek strony, bowiem fakt, że biegły ten wcześniej leczył
wnioskodawcę nie stanowi okoliczności, które mogłaby wywołać wątpliwość co do
jego bezstronności (art. 49 k.p.c.).
Oceniając materiał zebrany w sprawie, Sąd Apelacyjny szczegółowo
uzasadnił, dlaczego uznał opinię biegłych za wiarygodny dowód braku niezdolności
skarżącego do pracy. W ocenie Sądu Najwyższego, postępowanie Sądu drugiej
instancji było właściwe i na jego podstawie Sąd ten wysnuł prawidłowe wnioski,
opierając się na własnym przekonaniu i wszechstronnym rozważeniu zabranego
materiału, bez przekraczania granic swobodnej oceny zakreślonej w art. 233 § 1
k.p.c. Należy zarazem podkreślić, co wielokrotnie znalazło już wyraz w judykaturze
Sądu Najwyższego, że ze względu na w zasadzie pełną autonomię sądów
orzekających w zakresie oceny dowodów, można ją podważyć wyjątkowo, tylko
wówczas, gdy pozostaje w rażącej sprzeczności z wynikami postępowania
dowodowego lub zasadami logiki albo życiowego doświadczenia. O takiej
sprzeczności w rozpoznawanej sprawie nie może być mowy. W tym stanie rzeczy
nie było uzasadnienia do zarządzenia powtórzenia lub uzupełnienia postępowania
dowodowego. Nie można także podzielić zarzutu naruszenia prawa materialnego.
Zgodnie z art. 17 ust 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, ustalenia
niezdolności do pracy, dokonuje się na zasadach i w trybie określonych w ustawie o
emeryturach i rentach z FUS, stosując odpowiednio art. 12 – 14 tej ustawy. Przepis
art. 12 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, definiując niezdolność do
pracy, stanowi, że niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo
utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu
i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Przepisy ust. 2 i
3 wskazują, że całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do
wykonywania jakiejkolwiek pracy, a częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która
w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych
kwalifikacji. Natomiast zgodnie z art. 13 przy ocenie stopnia i przewidywanego
okresu niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy
uwzględnia się stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości
przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, oraz
7
możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz
celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter
dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje
psychofizyczne. Dokonując analizy pojęcia „całkowita niezdolność do pracy” należy
brać pod uwagę zarówno kryterium biologiczne (stan organizmu dotkniętego
schorzeniami naruszającymi jego sprawność w stopniu powodującym całkowitą
niezdolność do jakiejkolwiek pracy), jak i ekonomiczne (całkowita utrata zdolności
do zarobkowania wykonywaniem jakiejkolwiek pracy). Obiektywna możliwość
podjęcia dotychczasowego lub innego zatrudnienia, zgodnie z poziomem
kwalifikacji, wykształcenia, wieku i predyspozycji psychofizycznych może być brana
pod uwagę tylko wówczas, gdy pobierający rentę jest nadal niezdolny do pracy z
medycznego punktu widzenia, gdyż te aspekty muszą występować łącznie (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 675/98, OSNAPUS
2000/16, poz. 624). Ustawodawca dał temu wyraz w powiązaniu prawa do renty z
rzeczywistą utratą zdolności do pracy lub znacznym jej ograniczeniem przy
uwzględnieniu możliwości i sprawności niezbędnych do dalszego zaangażowania w
procesie pracy. W orzecznictwie przyjmuje się również (por. wyroki z dnia 20
sierpnia 2003 r., II UK 11/03 oraz z dnia 5 lipca 2005 r., I UK 222/04,
niepublikowane), że decydującą dla stwierdzenia niezdolności do pracy jest utrata
możliwości wykonywania pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności
organizmu przy braku rokowania odzyskania zdolności do pracy po
przekwalifikowaniu. Gdy więc biologiczny stan kalectwa lub choroba, nie powodują
naruszenia sprawności organizmu w stopniu mającym wpływ na zdolność do pracy
dotychczas wykonywanej lub innej mieszczącej się w ramach posiadanych lub
możliwych do uzyskania kwalifikacji, to brak prawa do tego świadczenia.
Okoliczności te zostały prawidłowo ocenione w toku postępowania, stąd
biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.