Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt SDI 15/11
P O S T A N O W I E N I E
Dnia 4 listopada 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
Przewodniczący: SSN Andrzej Siuchniński (sprawozdawca)
SSN Przemysław Kalinowski
SSN Jarosław Matras
Protokolant: Anna Kuras
przy udziale Rzecznika Dyscyplinarnego Krajowej Rady Notarialnej
w sprawie J. O.
obwinionego z art. 50 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (Dz.
U. z 2008 r., Nr 189, poz. 1158 ze zm.) w zw. z § 6 i § 7 Uchwały nr 19/97
Krajowej Rady Notarialnej z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie Kodeksu Etyki
Zawodowej Notariusza i in.,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 4 listopada 2011 r.
kasacji wniesionej przez obrońcę obwinionego
od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie
Notarialnej z dnia 4 marca 2011 r., sygn. akt …/2010
zmieniającego orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w S. z dnia 19
sierpnia 2010 r., sygn. akt …/2010
1) oddala kasację;
2) kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego w kwocie
20 (dwudziestu) złotych obciąża obwinionego.
2
U Z A S A D N I E N I E
Notariusz J. O. orzeczeniem Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w
W. z dnia 19 sierpnia 2010 r., sygn. akt …/2010 został uznany za winnego
popełnienia szeregu przewinień dyscyplinarnych, polegających na tym, że:
I. w okresie od września 2007 r. do kwietnia 2008 r. nie uiszczał zaliczek
na podatek dochodowy należnych od osiąganych przez niego dochodów, mimo
obowiązku wynikającego z ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku
dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r., Nr 14, poz. 176 ze zm.)
czym naruszył art. 50 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie oraz §
6 i 7 Uchwały nr 19/97 Krajowej Rady Notarialnej z dnia 12 grudnia 1997 r. w
sprawie Kodeksu Etyki Zawodowej Notariusza;
II. W okresie od lutego 2007 r. do sierpnia 2007 r. oraz od kwietnia 2008
r. do marca 2009 r. naruszył treść art. 7 § 2 ustawy Prawo o notariacie (Dz. U. z
2008 r., Nr 89, poz. 1158 z późn. zm.) i § 4 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 27 sierpnia 2001 r. w sprawie pobierania przez
notariuszy opłat sadowych od wniosków o wpis do księgi wieczystej
zamieszczanych w aktach notarialnych (Dz. U. z 2001 r., Nr 90, poz. 1011 z
późn. zm.) oraz § 6 i 7 Kodeksu Etyki Zawodowej Notariusza, w ten sposób, iż:
1. wpłaty należnej opłaty sądowej do Sądu Rejonowego w K. za miesiąc luty
2007 roku w kwocie 11 000 zł, dokonał w dniu 30 marca 2007 r. (zwłoka 23
dni) oraz w kwocie 6 030 zł dokonał w dniu 10 sierpnia 2007 r. (zwłoka 156
dni);
2. wpłaty należnej opłaty sądowej do Sądu Rejonowego w K. w kwocie 18
590 zł za miesiąc marzec 2007 r. dokonał w dniu 30 kwietnia 2007 r. (zwłoka 21
dni);
3. wpłaty należnej opłaty sądowej do Sądu Rejonowego w G. w kwocie 700
zł za miesiąc marzec 2007 r. dokonał w dniu 19 kwietnia 2007 r. (zwłoka 10
dni);
3
4. wpłaty należnej opłaty sądowej do Sądu Rejonowego w G. w kwocie 400
zł za miesiąc kwiecień 2007 r. dokonał w dniu 18 maja 2007 r. (zwłoka 11 dni);
5. wpłaty należnej opłaty sądowej do Sądu Rejonowego w K. w kwocie 14
640 zł za miesiąc kwiecień 2007 r. dokonał w dniu 31 maja 2007 r. (zwłoka 24
dni);
6. wpłaty należnej opłaty sądowej do Sądu Rejonowego w K. w kwocie 150
zł za miesiąc kwiecień 2007 r. dokonał 31 maja 2007 r. (zwłoka 24 dni);
7. wpłaty należnej opłaty sądowej do Sądu Rejonowego w K. w kwocie 13
655 zł za miesiąc maj 2007 r. dokonał w dniu 22 czerwca 2007 r. (zwłoka 15
dni);
8. wpłaty należnej opłaty sądowej do Sądu Rejonowego w G. w kwocie 260
zł za miesiąc maj 2007 r. dokonał w dniu 22 czerwca 2007 r. (zwłoka 15 dni);
9. wpłaty należnej opłaty sądowej do Sądu Rejonowego w K. w kwocie 18
693 zł za miesiąc czerwiec 2007 r. dokonał w dniu 18 lipca 2007 r. (zwłoka 9
dni);
10. wpłaty należnej opłaty sądowej do Sądu Rejonowego w G. w kwocie
760 zł za miesiąc czerwiec 2007 r. dokonał w dniu 13 lipca 2007 r. (zwłoka 4
dni);
11. wpłaty należnej opłaty sądowej do Sądu Rejonowego w K.' w
kwocie 12 205 zł za miesiąc lipiec 2007 r. dokonał 10 sierpnia 2007 r. (zwłoka 3
dni);
12. wpłaty należnej opłaty sądowej do Sądu Rejonowego w G. za miesiąc
lipiec 2007 r. w kwocie 200 zł dokonał w dniu 5 września 2007 r. (zwłoka 29
dni), w kwocie 150 zł dokonał w dniu 22 kwietnia 2009 r. (zwłoka 624 dni);
13. wpłaty należnej opłaty sądowej do Sądu Rejonowego w G. za miesiąc
lipiec 2007 r. w kwocie 350 zł dokonał w dniu 5 września 2007 r. (zwłoka 29
dni), w kwocie 150 zł dokonał w dniu 7 listopada 2007 r. (zwłoka 92 dni);
4
14. wpłaty należnej opłaty sądowej do Sądu Rejonowego w K. w kwocie 9
964 zł za miesiąc sierpień 2007 r. dokonał w dniu 13 marca 2008 r. (zwłoka 188
dni);
III. jako płatnik podatku od czynności cywilnoprawnych nie wpłacił
Urzędowi Skarbowemu w K. w terminie określonym w art. 10 ust. 3a pkt 2
ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnej (Dz.
U. z 2007 r., Nr 68, poz. 450 ze zm.) należnego podatku pobranego za miesiąc
marzec 2009 r. w kwocie 32 413 zł, czym naruszył art. 50 ustawy Prawo o
notariacie oraz § 6 i 7 uchwały nr 19/97 Krajowej Rady Notarialnej z dnia 12
grudnia 1997 r. w sprawie Kodeksu Etyki Zawodowej Notariusza;
IV. od czerwca 2008 r. do marca 2009 r. nie uiszczał zaliczek na podatek
dochodowy, należnych od osiąganych przez niego dochodów, mimo obowiązku
wynikającego z ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób
fizycznych (Dz. U. z 2000 r., Nr 14, poz. 176 ze zm.) czym naruszył art. 50
ustawy Prawo o notariacie oraz § 6 i 7 uchwały nr 19/97 Krajowej Rady
Notarialnej z dnia 12.12.1997 r. w sprawie Kodeksu Etyki Zawodowej
Notariusza;
V. nie wpłacił za miesiąc marzec 2009 r. zaliczki miesięcznej na podatek
dochodowy, należnej od dochodu zatrudnionych przez siebie pracowników, w
łącznej kwocie 363 zł, mimo obowiązku wynikającego z powołanej powyżej
ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. w sprawie Kodeksu Etyki Zawodowej
Notariusza;
VI. jako podatnik podatku od towarów i usług nie wpłacił za miesiąc
grudzień 2008 r. podatku należnego w kwocie 15 429,21 zł oraz nie wpłacił tego
podatku za miesiąc marzec 2009 r. w kwocie 9 838,23 zł, mimo obowiązku
wynikającego z ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług,
czym naruszył art. 50 ustawy Prawo o notariacie oraz § 6 i 7 Uchwały nr 9/97
Krajowej Rady Notarialnej z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie Kodeksu Etyki
Zawodowej Notariusza;
5
VII. jako zobowiązany do pobierania opłat sądowych na podstawie art. 7
§ 2 ustawy Prawo o notariacie i przepisów Rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 27 sierpnia 2001 r. w sprawie pobierania przez
notariuszy opłat sądowych od wniosków o wpis do księgi wieczystej
zamieszczanych w aktach notarialnych nie przekazał w wymaganym terminie do
dnia 7-go miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrał opłaty kwoty
10 zł, należnej Sądowi Rejonowemu w D. za miesiąc grudzień 2008 r.,
uiszczając ją w dniu 22 kwietnia 2009 r., tj. ze zwłoką 105 dni oraz kwoty 14
750 zł, należnej Sądowi Rejonowemu w K. za miesiąc marzec 2009 r.,
uiszczając ją w dniu 21 kwietnia 2009 r., tj. ze zwłoką 14 dni, czym naruszył art.
50 ustawy Prawo o notariacie oraz § 6 i 7 Uchwały nr 9/97 Krajowej Rady
Notarialnej z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie Kodeksu Etyki Zawodowej
Notariusza.
W zakresie czynów zarzucanych obwinionemu w punkcie drugim,
popełnionych w okresie od lutego do lipca 2007 r. Sąd umorzył postępowanie na
podstawie art. 52 § 1 ustawy Prawo o notariacie.
Od powyższego orzeczenia odwołanie na niekorzyść obwinionego, w
części dotyczącej orzeczonej kary nagany za czyny opisane w pkt 1–7
orzeczenia, złożył Minister Sprawiedliwości zarzucając niewspółmierność
orzeczonej kary nagany i wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia przez
wymierzenie J. O. za wspomniane czyny kary dyscyplinarnej pozbawienia
prawa prowadzenia kancelarii notarialnej.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie Notarialnej
orzeczeniem z dnia 4 marca 2011 r., sygn. akt …/2010, przychylając się do
odwołania Ministra Sprawiedliwości zmienił zaskarżone orzeczenie w części
dotyczącej orzeczenia kary dyscyplinarnej, w ten sposób, że na podstawie art. 51
§ 1 pkt 4 ustawy Prawo o notariacie wymierzył obwinionemu karę pozbawienia
prawa prowadzenia kancelarii notarialnej.
6
Od orzeczenia Sądu II instancji kasację wniósł obrońca obwinionego
zarzucając:
1. rażące naruszenie prawa, tj.
a) art. 52 Prawa o notariacie poprzez jego niezastosowanie do zarzutu
pierwszego;
b) art. 50 Prawa o notariacie poprzez błędną jego wykładnię polegającą na
przyjęciu, że nieprzekazanie w terminie opłat sądowych oraz podatku od
czynności cywilno-prawnych oraz podatku od towarów i usług należy
utożsamiać z czynnościami zawodowymi rozumianymi jako czynności
notarialne czy też czynności dokonywane przy wykonywaniu czynności
notarialnej;
2. rażącą niewspółmierność kary dyscyplinarnej wymierzonej obwinionemu,
i wniósł o umorzenie postępowania co do zarzutu pierwszego w zakresie roku
2007, a w pozostałym zakresie uchylenie zaskarżonego orzeczenia.
Rzecznik Dyscyplinarny Krajowej Rady Notarialnej w odpowiedzi na
kasację wniósł o umorzenie postępowania co do czynu przypisanego
obwinionemu w pkt I orzeczenia, na podstawie przepisu art. 52 ust. 1 ustawy
Prawo o notariacie, wobec przedawnienia dyscyplinarnego oraz oddalenie
kasacji w pozostałym zakresie jako bezzasadnej i obciążenie obwinionego
stosownymi kosztami postępowania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Kasacja obwinionego nie zasługuje na uwzględnienie.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny nie dopuścił się naruszenia art. 52 § 1 ustawy
Prawo o notariacie, utrzymując w mocy orzeczenie Sądu I instancji w zakresie
czynu przypisanego obwinionemu w pkt 1 tego orzeczenia. Charakter tego
przewinienia dyscyplinarnego oraz redakcja jego opisu wskazuje na uznanie
szeregu zachowań obwinionego w znaczeniu naturalistycznym za jeden czyn
ciągły popełniony w okresie od września 2007 do kwietnia 2008 r. Chociaż
momentem jego dokonania jest wskazany przedział czasu, to jednak początek
7
trzyletniego terminu przedawnienia biegnie od momentu dokonania ostatniego z
zachowań, tj od kwietnia 2008 r. Tymczasem zaskarżone orzeczenie zapadło w
dniu 4 marca 2011 r., a więc przed upływem trzyletniego terminu (na blisko
miesiąc przed jego upływem).
Nie jest też trafne twierdzenie Rzecznika Dyscyplinarnego, że zaskarżone
orzeczenie jest nieprawomocne na skutek wywiedzenia kasacji, co jego zdaniem
musi prowadzić do umorzenia postępowania w zakresie czynu przypisanego
obwinionemu w pkt 1 orzeczenia. Wprawdzie art. 63a § 1 ustawy Prawo o
notariacie stanowi, że kasacja przysługuje „od orzeczenia Wyższego Sądu
Dyscyplinarnego” nie dookreślając statusu takiego orzeczenia, to jednak istota
kasacji jako nadzwyczajnego środka zaskarżenia, uzupełniającego jedynie
system kontroli instancyjnej (zob. postanowienie SN z dnia 9 lipca 2008, IV KK
194/08, OSNwSK 2008/1/1434) nakazuje uznać, że także w odniesieniu do
postępowań dyscyplinarnych, kasacja przysługuje jedynie od prawomocnego
orzeczenia sądu II instancji. Stanowisko to wspiera także regulacja art. 63a § 2
ustawy Prawo o notariacie, w którym ustanowione zostało odstępstwo od zasady
natychmiastowej wykonalności prawomocnych orzeczeń. Gdyby celem
ustawodawcy byłoby uznanie nieprawomocności orzeczeń Wyższego Sądu
Dyscyplinarnego, to nie wprowadziłby tego wyjątku, albowiem reguła określona
w art. 9 § 2 k.k.w. nie miałaby wówczas zastosowania.
Rezultat wykładni systemowej i funkcjonalnej wskazuje, że przepis art.
63a § 1 ustawy Prawo o notariacie należy interpretować jako ogólną normę
wprowadzającą instytucję kasacji do postępowania dyscyplinarnego bez
szczegółowego unormowania jej przedmiotu i podstaw oraz pozostałych
zagadnień procesowych, które uregulowane zostały w rozdziale 55 k.p.k. i
którego przepisy, w związku z brzmieniem art. 63e ustawy Prawo o notariacie,
należy odpowiednio stosować.
Warto też zauważyć, że art. 519 k.p.k. dotyczący przedmiotu kasacji
wymaga nie tylko, aby zaskarżony wyrok był prawomocny, ale także, aby
8
kończył on postępowanie w sprawie. Ten drugi warunek również nie został
wskazany w przepisie art. 63a § 1 ustawy Prawo o notariacie, co nie oznacza, że
dopuszczalna jest kasacja od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego,
uchylającego orzeczenie sądu I instancji i przekazującego temu sądowi sprawę
do ponownego rozpoznania. Przeciwne stanowisko prowadziłoby do wykładni
ad absurdum wspomnianego przepisu. Przykład ten stanowi więc dodatkowy
argument wskazujący na konieczność stosowania w odniesieniu do orzeczeń
sądów dyscyplinarnych II instancji wymogów określonych w art. 519 k.p.k., w
tym prawomocności zaskarżonego kasacją orzeczenia.
Podniesiony w kasacji zarzut obrazy art. 50 ustawy Prawo o notariacie nie
może stanowić podstawy kasacji, albowiem odwołanie Ministra
Sprawiedliwości zaskarżało orzeczenie Sądu I instancji wyłącznie w zakresie
orzeczenia o karze, a obwiniony nie zaskarżył orzeczenia Sądu I instancji. Z
tego względu Wyższy Sąd Dyscyplinarny rozpoznał sprawę w granicach środka
odwoławczego, tj. w zakresie kary dyscyplinarnej i nie miał prawa badać
materialno-prawnej podstawy prowadzonego postępowania. Powyższe ustalenia
prowadzą do konstatacji, że zarzut obrazy przepisu art. 50 ustawy Prawo o
notariacie skierowany jest przeciwko orzeczeniu Sądu I instancji, a zatem nie
może stanowić podstawy kasacji. Na marginesie można zauważyć, że jest on
ponadto nietrafny, co słusznie zauważa w odpowiedzi na kasację Rzecznik
Dyscyplinarny KRN podkreślając, że wykonywanie prawnych obowiązków
polegających na przekazywaniu podatków i opłat sądowych jest ściśle
powiązane z działalnością zawodową notariusza. (k. 23–23v). Tym samym
wielokrotne uchylanie się od tych obowiązków należy uznać za oczywistą i
rażącą obrazę przepisów prawa oraz – z uwagi na notoryczność zachowań –
także za uchybienie godności zawodu, a więc przewinienie dyscyplinarne
określone w art. 50 ustawy Prawo o notariacie.
Nie można zgodzić się ze skarżącym w zakresie zarzutu rażącej
niewspółmierności kary dyscyplinarnej. Znaczna liczba popełnionych
9
przewinień, ich różnorodność oraz długi czasokres popełnienia wskazują na
znaczny stopień społecznej szkodliwości zachowań obwinionego, który
wykonując zawód zaufania publicznego winien swoim postępowaniem
prezentować najwyższe standardy moralne. Z uwagi na wykonywanie tego
rodzaju działalności wielokrotne naruszenie obowiązków podatkowych oraz
obowiązku przekazywania opłat skarbowych należy uznać za szczególnie
naganne, sprzeczne z zasadami uczciwości i rzetelności, fundamentalnych dla
wykonywanej przez obwinionego profesji.
Fakt, że nieuiszczone w terminie opłaty i podatki zostały w końcu
zapłacone nie zmienia oceny stopnia ujemnej treści zachowań, albowiem zwłoka
w przypadku niektórych wpłat była znaczna. Ponadto, przyjmując nawet w
odniesieniu do części opóźnień, że były one wynikiem przeoczenia, należy
podkreślić, że notariusza – z uwagi na specyfikę jego działalności – obowiązują
najwyższe standardy dbałości o należyte wykonywanie powierzonych przez
prawo obowiązków. Wymóg staranności szczególnego rodzaju implikuje
bardziej rygorystyczną ocenę naruszenia przez notariusza przepisów prawa, co z
kolei ma wpływ na surowość kary.
Istotną przesłanką uzasadniającą wymierzenie najsurowszej z kar
dyscyplinarnych, którą szczególnie mocno akcentował w odwołaniu od
orzeczenia Sądu I instancji Minister Sprawiedliwości, jest także fakt
uprzedniego, wielokrotnego ukarania obwinionego karami dyscyplinarnymi.
Okoliczność ta wskazuje na bezskuteczność w zakresie prewencji indywidualnej
orzeczonych wcześniej kar dyscyplinarnych, a także świadczy o
niereformowalnej, negatywnej postawie obwinionego. Trudno więc uznać
wymierzenie przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny najsurowszej z kar
dyscyplinarnych za rażąco surowe, skoro wcześniejsze orzeczenia wymierzające
łagodniejsze sankcje, mające charakter swoistego ostrzeżenia, nie przyniosły
zmiany postępowania obwinionego.
10
W tych warunkach Sąd Najwyższy orzekł o oddaleniu kasacji
obwinionego J. O., obciążając go, stosownie do treści art. 67 § 2 ustawy Prawo
o notariacie kosztami postępowania kasacyjnego.